گزارش ویژه از گسترش فقر در کشور؛ خط فقر در ایران چقدر است؟

رشد صفر درصدی اقتصاد ایران در دهه نود و تشدید وضعیت بحرانی تورم از سال ۱۳۹۷ به این سو در گسترش فقر در ایران بسیار موثر بوده است.

در حقیقت با خروج ترامپ از برجام، اقتصاد ایران با شوکی شدید مواجه گردید. این شوک به گونه ای اقتصاد را تحت تاثیر قرار داد که ایران حالا برای ششمین سال متوالی پذیرای تورم بالاتر از چهل درصد است .

فقیرتر شدن طبقه متوسط و افزایش تعداد فقرا امری است که بسیاری از کارشناسان نگرانی خود را را نسبت به آن ابراز کرده اند. حالا مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی نیز در گزارشی مبسوط بر این نگرانی صحه گذاشته و گسترش فقر و افزایش شمار فقیران را مورد تایید قرار داده است.

در این گزارش تاکید شده است: شکاف فقر که فاصله فقرا تا خط فقر را اندازه گیری می کند؛ در سال های ۱۳۹۹ و ۱۴۰۰ به بالاترین مقدار خود یعنی ۲۷ درصد رسیده است .

بررسی مصارف خانوار در سال های گذشته نیز کاهش در رفاه خانوار را تایید می کند. نگاهی به مصرف خوراک خانوار سه اتفاق به طور همزمان را نشان می دهد؛ اول افزایش سهم خوراک از کل هزینه های خانوار، دوم کاهش کل خورک خانوار یعنی کاهش کالری دریافتی و سوم کاهش کیفیت کالری دریافتی خانوار.

نکته مهم اینجاست که بررسی ها نشان می دهد همزمان با افزایش شکاف فقر، فاصله خانوارهای بالای خط فقر نیز با خط فقر در طول زمان کمتر شده است. این وضعیت البته به معنای خطر قرارگیری خانوارها در طبقه فقیر با تکانه های اقتصادی است.

بر اساس این گزارش در سال ۱۴۰۰ خط فقر سرانه متوسط کشوری با رشد ۵۰ درصدی نسبت به سال ۱۳۹۹، به میزان یک میلیون و هفتصد هزار تومان رسید. بر این اسا خط فقر متوسط کشوری در سال ۱۴۰۰ برای خانوار چهارنفره در حدود چهارمیلیون و پانصد هزار تومان بوده است. البته برآورد می شود این عدد در شهریور ۱۴۰۱ به هفت میلیون و پانصد هزار تومان رسیده باشد.

داشتن شغل باعث خروج از فقر می شود؟

مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی در این گزارش بر این نکته تاکید کرده است که صرف برخورداری از شغل در مناطق روستایی با احتمال زیاد می تواند باعث خروج از فقر شود اما در مناطق شهری بی تاثیر است.

بر این اساس در سال های میانی دهه هشتاد و سال های ابتدایی دهه نود صرف برخوداری از شغل تفاوت قابل توجهی در بین فقرا و غیرفقرا داشت؛ اما به مرور زمان با افزایش فقر در عین رشد مشاغل تخصصی، درصد خانوارهای دارای سرپرست شاغل بین فقرا و غیرفقرا برابر و حدود ۶۰ درصد بوده است. این بدان معنی است که ۶۰ درصد فقرا فعالیت اقتصادی داشته و کار می کنند.

این در حالی است که حسین راغفر، کارشناس اقتصادی معتقد است کار باید به گونه ی باشد که فرد شاغل را از حیطه فقر دور کند، در غیر این صورت انگیزه های شغلی از میان خواهد رفت.

کدام ویژگی ها فقر را کاهش می‎دهد؟

بازوی کارشناسی قوه مقننه در این گزارش اعلام کرده است که صرف باسودای فقر ر کاهش می دهد، در عین حال افزایش سال های تحصیل احتمالا باعث کاهش فقر خواهد شد.

همچنین در مناطق شهری ، به مرور زمان سن سرپرست خانوار غیرفقیراز خانوار فقیر پیشی گرفته است. این در حالی است که در خانوار روستایی ، سن سرپرست خانوار فقیر بیش از خانوار غیرفقیر است. در عین حال بررسی وضعیت خنوارهای شهری نشان می دهد زن سرپرستی بین فقرا و غیرفقرا تفاوت معناداری ندارد در حالی که درصد فقرای زن سرپرست در مناطق روستایی بالاتر هستند.

برخورداری از مسکن روستایی یکی از مواردی است که رفاه خانوار را کاهش می دهد. نرخ برخورداری از مسکن استیجاری در بین فقرای شهری ۴ درصد بیشتر از غیرفقراست. مستاجران به دلیل پرداخت هزینه اجاره مجبورند از سایر هزینه های خود به طور خاص بکاهند. به طوری که کالری دریافتی مستاجران همواره پایین تر از مالکان بوده است.

کدام سال ها نرخ فقر کاهش یافت

هر چند دهه در نود ، رشد اقتصادی صفر درصدی و تورم بالا رخ داده است اما بررسی دقیق تر نشان می دهد در سال های ۱۳۹۳ تا ۱۳۹۶ کاهش جزئی نرخ فقر رخ داده است. این مقطع زمانی درست مقارن با اجرای برجام و بهبود روابط خارجی ایران بوده است.

بر اساس این گزارش در سال ۱۴۰۰ در حدود ۲۵.۶ میلیون نفر در ایران زیر خط فقر بودند. هر چند به دلیل رشد مثبت اقتصادی در سال ۱۴۰۰، هفتصد هزار نفر از جمعیت فقیر ایران کاسته شد اما بررسی کیفی این عدد نشان می دهد رشد اقتصادی بر طبقه متوسط اثرگذاری بالاتری داشته و فقرا را کمتر تحت تاثیر خود قرار داده است. در عین حال قیاس این عدد با سال ۱۳۹۰ ، نشان از افزایش یازده میلیون نفری جمعیت فقرا دارد.

تداوم تورم بالا در سال ۱۴۰۱ و افزایش شدید قیمت مواد غذایی در کنار پیش بینی تورم بالا در سال جاری احتمالا می تواند به گسترش فقر بیانجامد.