از اولین اتومبیل مشهد تا دارالشوفر پرنده

 شاه قجری آن چنان محو این اتومبیل‌ها شده بود که با وجود خالی بودن خزانه کشور، از محل چند صد هزار لیره استقراضی از بانک شاهنشاهی ایران که متعلق به انگلیسی‌ها بود، دو دستگاه رنو خریداری و اولین خودروها را وارد ایران کرد.

116 سال از ورود اتومبیل به ایران می‌گذرد و حالا دیگر خیابان‌ها در قُرق این چهارچرخه‌هاست. به همین بهانه سرکی کشیدیم به گوشه و کنار تاریخ تا ببینیم معابر مشهد از چه زمانی زیرِ چرخ اتومبیل رفت:

 

ده سال پس از ورود نخستین خودرو به تهران، یعنی106سال پیش، نخستین اتومبیل وارد مشهد شد. این موضوع به‌عنوان خبری مهم مورد توجه روزنامه‌های مشهد قرار گرفت. روزنامه «نوبهار» شرح ورود نخستین اتومبیل به مشهد را در گزارشی چنین آورده است: «چند روز قبل اول صفر 1332 قمری برابر 9 دی 1292 خورشیدی مطابق 30 دسامبر 1913 میلادی یک دستگاه  اتومبیل از راه  طهران وارد مشهد شد.  این اول اتومبیلی است  که به خراسان  آمده و مقدم آن را باید محترم شمرد. زیرا شمایل میمون اتومبیل،  دلیل هیکل مقدس ماشین‌های بخاری و ترن‌های زیبنده است. می‌توانیم  امیدوار شویم که ان شاء ا...  به زودی  از همین راه، راه آهن به طرف  ما نزدیک شود. صاحب اتومبیل دکتر پوزین آلمانی  نماینده فابریک  (لوسیس- برونینگ) است. این اتومبیل  از انزلی  به رشت  و قزوین  و از آن جا به همدان و اصفهان و شیراز و کرمانشاه و عراق و طهران  سیر کرده و از طهران هم به مشهد آمده است. طول مسافرت اتومبیل از طهران  تا مشهد نوزده  روز بوده ولی حساب پیمایش راه و حرکت  اتومبیل کلاً در تمام مسافرت  42 ساعت بوده  است... اولین اتومبیلی که وارد مشهد شد حدود یک ماه توقف داشته و سپس از راه تربت و کاشمر، در میان لوت زده به کرمان رفته، از آن جا به یزد و از یزد به اصفهان و از آن جا به بغداد خواهد رفت. علی الظاهر  ماموریت  دکتر مزبور راجع به امور تجاری است... [1]»

اما بعدها با زیاد شدن تعداد خودروها، گاراژهایی در مناطق مختلف مشهد ایجاد می‌شود که محل جابه‌جایی و حمل و نقل مسافران و زائران حرم مطهر از مشهد به دیگر نقاط مختلف ایران از جمله؛ تهران، تبریز، قزوین، قم، اصفهان، افغانستان، یزد، زاهدان، بیرجند و...است.

براساس روایت‌های تاریخی، در اوایل قرن حاضر 20 گاراژ  در نقاط مختلف از جمله خارج دروازه ارگ، خیابان تهران، خیابان سفلی، بالا خیابان، فلکه جنوبی و خیابان طبرسی قرار داشت. گاراژ اطمینان، سعادت، توسلی، توکلی، نشان، وطن و حسینی از قدیمی ترین گاراژ‌های مشهد بود.[2]

 در گزارشی آمده که در سال 1312ه.ش در شهر مشهد، 153 اتومبیل شخصی و 13 اتوبوس در خیابان‌های آن دوران تردد می‌کردند.

 

 در این میان، اندک‌اندک با افزایش شمار خودروها در شهر، علاقه مردم به آموزش رانندگی هم بیشتر می‌شود. همین بهانه‌ای فراهم می‌کند تا در سال 1304ه.ش شهر مشهد شاهد تاسیس نخستین آموزشگاه رانندگی باشد. «پرنده» نخستین آموزشگاه رانندگی مشهد است که به مشهدی‌های مشتاق، اصول فرمان‌گرفتن و کار با گاز و دنده را می‌آموزد. این آموزشگاه که احتمالاً در سال 1304ه.ش راه‌اندازی شده، به «دارالشوفر پرنده» مشهور بود.[3] در سال‌های نخست تاسیس دارالشوفر پرنده، سالی یک مرتبه از داوطلبان فن رانندگی امتحان گرفته می‌شد. ششمین دوره آن در سال 1309 انجام شده است. برخی از قوانین این آموزشگاه جالب هستند از جمله:

شاگرد پس از ورود به آموزشگاه، به فاصله 15 روز دارای معلومات و تصدیق شاگرد شوفری می‌شود و پس از دریافت تصدیق شاگرد شوفری، به فاصله 35 روز، شامل درجه سه شهری و تصدیق درجه سه خواهد شد. همچنین پس از دریافت تصدیق درجه سه، به فاصله دو ماه، دارای معلومات درجه دو شوفری شده و نایل به دریافت تصدیق درجه دو خواهد شد. پس از دریافت تصدیق درجه دو، به فاصله یک‌سال (درصورتی‌که دستِ‌کم تحصیلات شش کلاسه ابتدایی را دارا باشد)، معلومات و تصدیق درجه اول را می‌تواند دریافت کند.

معلومات درجه سه عبارت است از: راندن اتومبیل و مختصری اطلاعات مکانیک و درجه دو، راندن چهار سیستم مختلف اتومبیل‌ و قسمت‌های الکتریکی آن و درجه اول، راندن کامل و مکانیک هرگونه اتومبیل و اطلاعات فنی سایر ماشین‌آلات از قبیل موتورسیکلت و اقسام موتورهای تولید قوه، الکتروموتور و کارهای ساختمانی دستی آن‌هاست.

 

هزینه‌های هر نفر برای شاگرد شوفری 10تومان و برای معلومات درجه سه 50 ‌تومان به دو قسط و درجه دو 75 تومان در سه قسط بود. جهت رفاه حال افرادی که از اطراف مشهد می‌آمدند، برایشان منزل بدون کرایه و عوارضاتی، در خود دارالشوفر تهیه شده بود. هزینه تمرین با ماشین به صورت ساعتی احتساب می‌شد و در تمرین اولیه پنج تومان و برای مشق دوم چهار تومان بود. اما در مشق سوم سه تومان اخذ می‌شد و برای هر چند مشق دیگری که ارائه می‌شد، به ازای هر جلسه دو تومان حق‌التعلیم اخذ می‌گردید.[4]

 

از اوایل سال 1328ه.ش یکی دیگر از آموزشگاه‌های رانندگی در خیابان بهار تاسیس شد که مجهز به شش‌دستگاه اتومبیل شامل چهاردستگاه جیپ، یک دستگاه فورد و یک دستگاه اتومبیل دوج بود. در دهه 1340 و سال‌های بعد از آن، مردم توجه بیشتری به ضرورت آموزش رانندگی و استفاده از اتومبیل برای تسهیل انجام امور و صرفه‌جویی در وقت کردند؛ به‌طوری‌که آموزشگاه‌های نعیمی، جمشید، ممتاز، آریا، کلاهی، صابر، یوسفیان،  فداچ و... هم به جمع مراکز آموزش رانندگی در مشهد اضافه شد.

[1] روزنامه نوبهار. 26 صفر 1332 قمری. سال دوم، شماره 6، ص6

[2]  مکتب شاپور ص 185

[3] شناسایی و معرفی اولین‌های شهر مشهد 

[4] روزنامه بهار، 15 شهریور 1309: 3.