روایتی از اولین تاکسی‌های شهر مشهد که درشکه‌چی‌ها را به چالش کشیدند

روزگاری، خیابان‌های این شهر در قُرق درشکه‌ها بود. درشکه از کلمه «دروژکی» روسی گرفته شده است و نام وسیله نقلیه کوچک و سبکی بود که دو یا چهار چرخ داشت و به وسیله اسب کشیده می‌شد. «درشکه‌چی»، «درشکه خانه» و «درشکه سازی» از جمله مشاغلی بودند که با این وسیله حمل و نقل گره خورده بودند. عصر قاجار، دوران درشکه‌سواری ایرانی‌ها بود و اغلب اعیان به عنوان وسیله شخصی از آن استفاده می‌کردند. درشکه‌ها یک اسبه یا دو اسبه بودند. قبل از این که اتومبیل به‌عنوان وسیله حمل و نقل شهری در بین عموم مردم استفاده شود، درشکه اصلی‌ترین وسیله جابه جایی بود.

در دهۀ اول قرن اخیر، در شهر مشهد نیز، به علت کمی وسعت شهر و نزدیک بودن منازل به محل کسب و کار، احتیاج زیادی به وسایل نقلیه احساس نمی‌‌شد و درشکه تنها وسیله حمل برای داخل شهر بود. درشکه‌ها ایستگاه‌های ثابت مشخصی در چند نقطه شهر، ازجمله حمام شاه و بست بالاخیابان داشتند و مردم برای استفاده از آن‌ها به ایستگاه‌های مذکور مراجعه می‌کردند. در ابتدا تعداد درشکه‌ها خیلی محدود بود و در کل شهرمشهد، از چهل دستگاه تجاوز نمی‌کرد. از سال 1310 تا 1320ش. بازهم بهترین وسیله نقلیۀ عمومی داخل شهر را درشکه‌ها تشکیل می‌دادند. به طوری که در سال 1313ش. در شهر مشهد 47 درشکه شخصی و 177 درشکه کرایه‌ای مشغول کار بودند.

اسناد تاریخی نشان می‌دهند که این آمار، در سال 1331 به 412 درشکه و یک دهه بعد به 318 درشکه رسیده است. اغلب درشکه چی‌ها از ترکان مهاجری بودند که پس از انقلاب بلشویکی به ایران مهاجرت کرده و در مشهد اسکان داشتند.

شب یک شنبه نهم مرداد 1328، عده‌ای (در حدود دویست‌نفر درشکه‌چی‌) در منزل یکی از علمای مشهد جمع شدند و از وی تقاضا کردند نسبت به تقاضای آن‌ها مبنی‌بر جلوگیری از به‌کار افتادن تاکسی در مشهد با مقامات مربوطه مذاکره نمایند؛ زیرا زندگی و معیشت قریب به هزار عائله، صاحبان درشکه‌ها و مهترهای 222 درشکۀ عمومی شهر، در مخاطره قرار داشت. آیت‌ا... ‌زاده خراسانی نیز به ایشان قول داد که با استاندار ملاقات و دربارۀ درخواست آن‌ها مذاکره نماید.

17 مرداد 1328،  مقارن ساعت ده صبح، عده‌ای از درشکه‌چی‌ها و مالکان درشکه به همراه زن و بچه هایشان در استانداری اجتماع نموده و از اینکه قرار است ده دستگاه تاکسی در شهر شروع به کار نمایند و ممکن است آن‌ها بی‌کار شوند، به مقام عالی دولت در استان شکایت کردند. بلافاصله استاندار؛ فرماندار، شهردار و ریاست شهربانی را احضار و به اعتراضات آن‌ها رسیدگی نمود. در نتیجه تصمیم گرفته شد، از آنجایی که اهالی مشهد از وضع درشکه‌ها که اکثراً یک اسبه و فرسوده بودند و اسب‌های آن‌ها نیز ناتوان شده بودند، شکایت داشتند. مقرر گردید، به شرط آنکه این افراد تعهد نمایند اصلاحات لازم را برای تعویض اسب‌ها و تعمیر درشکه‌ها انجام دهند، ده دستگاه تاکسی شروع به کار نکنند ولی هرگاه درشکه‌ای تعمیر لازم داشت و این کار انجام نشد، از کار کردن آن به‌وسیله اداره شهربانی جلوگیری شود. نمایندگان درشکه‌چی‌ها قبول کردند تمامی درشکه‌های فعلی را تعمیر و تبدیل به دواسبه نمایند و تعهدات فوق را انجام دهند.