برنامه وزارت اقتصاد برای پول الکترونیک و کسب وکار دیجیتال

اقتصاد هوشمند را یکی از ستون های برنامه مدیریت وزارت اقتصاد دانست و معتقد است این وزارتخانه در دو حوزه دارایی دیجیتال و همچنین قانون زیست و کسب وکار دیجیتال باید نقش آفرینی کند.

فرهاد دژپسند در یاداشتی با اشاره به الزامات به کار گیری اقتصاد هوشمند در چارچوب اقتصاد ایران نوشت: در زمان تنظیم برنامه برای وزارت اقتصاد، اقتصاد هوشمند را یکی از ستون های برنامه خودم قرار دادم و اکنون آن را شخصاً راهبری و پیگیری می کنم. اما چرا؟ حاصل سال ها تحصیل و تدریس و مدیریت در عرصه اقتصاد من را به این جمع بندی رسانده است که ما باید به سمت اقتصاد هوشمند حرکت کنیم. ما عادت کرده ایم که از ابرچالش ها و ابرمساله ها بگوییم، اما من ترجیح می دهم علاوه بر رسیدگی به مسائل و بحران ها و چالش، به ابرفرصت ها نیز بپردازم. بخشی از راه نجات اقتصاد ایران، اقتصاد هوشمند است. ما در ادبیات جهانی، اقتصاد دیجیتال را زیاد شنیده ایم. اما مهم ترین تفاوت اقتصاد هوشمند با اقتصاد دیجیتال آن است که اقتصاد دیجیتال بیشتر به زیرساخت های مبتنی بر فناوری های اطلاعاتی و ارتباطی تمرکز می کند اما اقتصاد هوشمند اقتصادی است که بازیگران (کنشگران)، فعالیت ها، تعاملات و معاملات خود را بر بستر زیرساخت های فناوری اطلاعات و ارتباطات انجام می دهند.

اقتصاد هوشمند نتیجه تکامل بخشی و ثمردهی اقتصاد دیجیتال است که در آن بازیگران بر پایه های اقتصاد دیجیتال، رفتارهوشمندانه از خود نشان می دهند. اقتصاد هوشمند نسبت به اقتصاد سنتی، نوآورتر، سبزتر، بهره ورتر، سریع تر و شفاف تر است. در اقتصاد هوشمند؛ هوش مصنوعی در کنار هوش انسانی قرار می گیرد و کاغذ، تعامل حضوری، شعب فیزیکی، کارت فیزیکی و عامل انسانی و… به سمت حذف شدن میل می کند. بانکداری غیرحضوری، مالیات ستانی غیرکاغذی و غیرحضوری و مبتنی بر هوش مصنوعی انجام می شود. اقتصاد دیجیتال بیشتر روی فناوری اطلاعات و ارتباطات به عنوان صنعت و زیرساخت (ICT as a sector و ICT as Industry و ICT Infrastructure) تاکید دارد. اما اقتصاد هوشمند روی نتایج و دستاوردها (زندگی و کسب وکار) تاکید دارد.

ابرفرصت اقتصادهوشمند حاصل برهمکنش روندهای زیر است:

۱- ظهور اینترنت اشیا و اشیای هوشمند؛ تا پیش از این ما در جست وجوی انسان هوشمند، سازمان هوشمند و دولت هوشمند بوده ایم، اکنون به لطف پیشرفت های صورت گرفته، ما می توانیم اشیا هوشمند را به عنوان بازیگر چهارم به کنشگران اقتصاد اضافه کنیم. به عنوان مثال دیری نخواهد پایید که خود ماشین ها، با شرکت های بیمه مذاکره می کنند و بهترین بیمه نامه را خرید خواهند کرد و با اتصال به حساب بانکی، اقساط خرید بیمه را نیز پرداخت خواهند کرد.

۲- کلان داده ها: %۹۰ از داده های موجود در جهان نتیجه تولید روزانه ۲.۵ تریلیون بایت داده، فقط ظرف بیست سال گذشته است. این حجم از داده که معمولاً کلان داده یا داده های عظیم نامیده می شوند، نتیجه عملکرد عالی رایانه ها در جمع آوری و ذخیره اطلاعات است. کلان داده ها را می توان به دو دسته ساختاریافته یا ساختارنیافته تقسیم کرد. داده های ساختارنیافته، اطلاعاتی هستند که سازماندهی نشده و در دسته های از پیش تعیین شده قرار نمی گیرند. داده های جمع آوری شده از شبکه های اجتماعی از جمله داده های ساختارنیافته هستند که سازمان ها از آنها برای جمع آوری اطلاعات در مورد نیازهای مشتریان استفاده می کنند.

داده های ساختاریافته، مرکب از اطلاعاتی هستند که در پایگاه داده سازمان طبقه بندی شده اند. این حجم از تولید و توزیع داده ها در جهان، ما را قادر به تحلیل هایی می کند که تا پیش از این قادر به آن نبوده ایم. همچنین تکنولوژی های مرتبط با کلان داده ها، پاسخ طبیعی ماست به این انفجار اطلاعات! به خاطر وجود چنین حجم عظیمی از داده هاست که اگر اقتصادی بتواند این کلان داده ها را بهتر و بیشتر مدیریت کند هوشمندتر خواهد بود.

به عنوان مثال دولت می تواند با همین کلان داده ها، مالیات ها را با دقت یک ریال محاسبه و تأیید کند و تمام پرداخت های حمایتی خود را مبتنی بر این کلان داده ها، سامان ببخشد و به هر خانوار دقیقاً و با کمترین اشتباهی، یارانه عادلانه پرداخت کند.

۳- هوش مصنوعی: هوش مصنوعی یکی از زیرشاخه های فناوری شناختی است و در جست وجوی ساخت رایانه هایی است که بتواند کارهایی را انجام دهد که انجام آن توسط انسان نیاز به هوشمندی و شعور دارد؛ یادگیری، حل مساله، ادراک و پردازش زبان. هوش مصنوعی در کنار کلان داده ها، موجب می شود تا بتوانیم از طریق استخراج الگوهای خاص، رفتار و قیمت را پیش بینی کرده و در نتیجه تصمیم گیری های انسانی را تقلید نماید و حتی به روزهایی نزدیک شویم که تصمیمات بهتری از انسان بگیرد. پیش بینی ها نشان می دهد که در آینده به جای اعضای هیأت مدیره، ربات های هوشمند در نظام حکمرانی شرکتی قرار خواهند گرفت.

۴- قراردادهای هوشمند و زنجیره بلوکی: قرارداد هوشمند یک پروتکل جدید برای تنظیم قراردادها است. قراردادهای هوشمند معاملات و فرایندها را به صورت کاملاً تضمینی و بدون اشخاص ثالث انجام می دهند. فعالیت و ثبت های قرارداد هوشمند قابل پیگیری و غیر قابل برگشت هستند. پرداخت خودکار خسارت با قراردادهای هوشمند در شرکت های بیمه فقط یک مثال ساده از قراردادهای هوشمند است.

۵- اقتصاد اشتراکی: در دوران جدید می توان از طریق اینترنت همه وسایل از ماشین چمن زنی گرفته تا دوچرخه و کیف مهمانی را به راحتی اجاره داد و اجاره کرد، به اشتراک گذاشت و یا تهاتر کرد. خانه مشارکتی، فضای کاری مشارکتی، مبادله خانه، معاوضه کتاب، معاوضه لباس، به اشتراک گذاری پارکینگ مثال هایی از این دست هستند. هر چیزی که شما مالکیت آن را بر عهده دارید، در ازای پرداخت مبلغی می تواند در اختیار دیگران قرار بگیرد. اقتصاد اشتراکی شامل اشتراک در تولید، توزیع و مصرف کالاها و خدمات می شود.

کالاها یا خدماتی که دارای مالکیت خصوصی هستند از طریق بازارهای نظیر به نظیر برای مصرف به اشتراک گذاشته می شوند یا اجاره داده می شوند. در مورد خانه، ماشین و دوچرخه اینها را دیده ایم اما اکنون روند به سمت آن است که تمام دارایی ها از جمله زمان، فضا، مهارت ها و پول را با هم به اشتراک بگذارند. اینکه چرا اقتصاد اشتراکی هر روز و هر روز بیشتر فراگیر می شود شاید ریشه در نهاد انسان و حس اجتماعی شدنش دارد. اما از آن گذشته به اشتراک گذاشتن دارایی ها فواید زیر را به همراه دارد:

افزایش بهره وری و کاهش مصرف منابع با آثار منفی بر محیط زیست (مثل گازهای گلخانه ای و کاهش منابع طبیعی) صرفه جویی در هزینه ها با قرض گرفتن و بازیافت.

دسترسی افراد به کالاهایی که توان خرید آن را ندارند یا تمایل به استفاده طولانی مدت از یک کالا را ندارند.

افزایش انعطاف پذیری و تنوع در انتخاب، چون لازم نیست بخرید بلکه می توانید استفاده کنید، برگردانید و در نوبت بعدی گزینه دیگری را انتخاب کنید.

تبدیل سرمایه بلااستفاده به منبع درآمد (مثل ماشین، ابزار و فضای اضافه در منزل)

ما اکنون در حال ترسیم نقشه راه اقتصاد هوشمند هستیم. از نظر من اقتصاد هوشمند شش پایه اصلی دارد:

۱- هویت دیجیتال

۲- سواد دیجیتال

۳- امنیت دیجیتال

۴- دسترسی دیجیتال

۵- دارایی دیجیتال

۶- قانون زیست و کسب وکار دیجیتال.

وزارت اقتصاد در دو حوزه دارایی دیجیتال (شامل هرگونه پول الکترونیکی، توکن و سایر دارایی های دیجیتال) و همچنین قانون زیست و کسب وکار دیجیتال باید نقش آفرینی کند. این پایه های شش گانه بر رفتار و تراکنش چهار بازیگر اقتصاد هوشمند موثرند:

۱- دولت هوشمند

۲- سازمان هوشمند

۳- انسان هوشمند

۴- اشیا هوشمند

این چهار بازیگر ۱۰ نوع رابطه با یکدیگر دارند: G۲C, T۲G و.... وظیفه ما در وزارت اقتصاد، همکاری با دیگر دستگاه ها برای فراهم کردن زیرساخت ها و سپس تأثیرگذاری بر این روابط ۱۰ گانه است. بدیهی است که اقتصاد هوشمند در این دوره و این دولت به پایان نمی رسد. اما وظیفه من به عنوان وزیر اقتصاد آن است که این افق را باز کنم و فضا را برای تبدیل یک ابرفرصت به منفعت ملی فراهم کنم. در این راه دست همه نخبگان و مجریان و اندیشمندان را می فشارم.