مزایای قطار ترکیه افغانستان برای تهران

به گزارش تین نیوز به نقل از اقتصاد معاصر، در ماه های اخیر قطار ترکیه ایران افغانستان با حاشیه های بسیاری همراه بوده و اکنون به نظر می رسد که برخی از این اختلافات برطرف شده است، به طوری که در اوایل هفته جاری دومین قطار ترانزیتی افغانستان به ترکیه از ایستگاه روزنک در ولایت هرات حرکت کرد. این قطار حامل ۵۵۰ تن ماده معدنی بوده و به ایستگاه بیلیجیک در ترکیه خواهد رسید.

راه اندازی این قطار نشان می دهد که برخلاف تلاش ایالات متحده و شرکای آن برای حذف ایران از مسیر های ترانزیتی، هنوز جمهوری اسلامی به عنوان امن ترین و کم هزینه ترین کریدور ها محسوب شده و کشور های همسایه دست آخر به سمت تهران سوق خواهند یافت. در این میان، تکمیل راه آهن خواف-هراف نقش مهمی در اتصال اروپا به افغانستان و فراتر از آن دارد. در دسامبر ۲۰۲۰، ایران و افغانستان اولین خط راه آهن برون مرزی بین دو کشور را افتتاح کردند. کار روی خط راه آهن ۲۲۵ کیلومتری که خواف، شرق ایران را به هرات در غرب افغانستان متصل می کند در سال ۲۰۰۷ آغاز شد.

اهمیت راه آهن خواف هرات

در حال حاضر، محموله های افغانستان از طریق شبکه جاده ای ایران به بندر چابهار و سایر شهر های ایران از طریق جاده حمل می شود. راه آهن خواف-هرات حجم این تجارت را افزایش می دهد و براساس برآوردها، این راه آهن، سالانه ۶ میلیون تن بار و یک میلیون مسافر را حمل می کند. همچنین، کالا های افغانی به بنادر خلیج فارس، خلیج عمان و دریای خزر و بنادر زمینی در غرب و شمال غرب ایران منتقل می شوند تا به بازار های جهان دسترسی داشته باشند.

در واقع، راه آهن خواف-هرات نه تنها تجارت افغانستان با ایران یا اقتصاد افغانستان را تقویت می کند، بلکه برای ایران و کشور های فراتر از آن، از جمله تاجیکستان، قرقیزستان، چین و هند، ارزش و اهمیت بسیار زیادی دارد؛ به ویژه تاجیکستان و قرقیزستان می توانند منتظر دستاورد های بیشتر خط راه آهن از طریق افغانستان و ایران باشند، زیرا آنها می توانند از طریق ارتباط با افغانستان به مسیر های تجارت دریایی مانند بندر چابهار ایران و همچنین اروپا دسترسی پیدا کنند. این راه آهن وابستگی آنها به ترکمنستان و ازبکستان و همچنین روسیه را کاهش خواهد داد.

همچنین تهران مشتاق ایجاد مشاغل بیشتر و کاهش فقر در غرب افغانستان است تا از ورود مهاجران افغان به ایران جلوگیری کند. گفتنی است که پروژه های ارتباطی مانند خط آهن خواف هرات و چابهار زاهدان مشهد توسعه اقتصادی در استان های شرقی سیستان و بلوچستان، خراسان جنوبی، خراسان رضوی و کرمان را بهبود می بخشد.

رقیب جدی کریدور میانی

همانطور که اشاره شد، در سال های اخیر غرب با محوریت ایالات متحده به دنبال دور زدن ایران است تا علاوه بر کاهش اهمیت ژئواکونومیکی ایران، درآمد های ترانزیتی کشور را کاهش دهد. با این حال اتصال ریلی ترکیه به افغانستان از طریق ایران، نشان دهنده شکست این پروژه بوده و جایگاه ترانزیتی ایران به سهولت قابل حذف شدنی نیست.

یکی از پیامد های این اتصال ریلی، معرفی جایگزینی برای کریدور میانی بوده که پس از حمله روسیه به اوکراین اهمیت یافته و همچنین حجم بار انتقالی از طریق آن را افزایش داده است. این کریدور با نادیده گرفتن ایران، اتصال ریلی چین و کشور های آسیای مرکزی را به آذربایجان و گرجستان و در نهایت به ترکیه و اروپا متصل می کند.

در تاریخ ۵ ژوئیه، نخستین کامیون های چینی ارسال شده از مسیر حمل ونقل بین المللی ترانس خزر (کریدور میانی) توسط کشتیرانی دریای خزر آذربایجان به باکو تحویل داده شد. کامیون هایی که وارد آذربایجان می شوند، از طریق گرجستان و ترکیه به کشور های اروپایی منتقل خواهند شد. پیش از این و در ماه می، چین سه کامیون به وزن ۸۰ تن را به صورت آزمایشی از بندر کوریک قزاقستان به طریق کریدور میانی به اروپا فرستاد.

مقامات آذری با تاکید بر اهمیت همکاری چین و آذربایجان در ابتکار یک کمربند و جاده (BRI) به ویژه در بخش کریدور میانی، بر موقعیت استراتژیک آذربایجان به عنوان حلقه کلیدی بین چین و اتحادیه اروپا تاکید دارند. این امر در تقویت رابطه پکن و باکو تاثیرگذار بوده و باعث انعقاد توافقنامه مشارکت راهبردی بین دو کشور شده است.

با این وجود، چین همواره به دنبال متنوع سازی مسیر های ترانزیتی خود بوده و سعی کرده که وابستگی خود به یک مسیر خاص را کاهش دهد. این امر در مورد کریدور میانی نیز صادق است، یعنی با وجود حمایت پکن از این کریدور اما در پی یافتن مسیر های جایگزین نیز بوده و باید توجه داشت که کریدور میانی به دلیل حمل دریایی آن از طریق خزر، نسبتا گرانتر است که مجددا می تواند بر تصمیم آینده پکن تاثیرگذار باشد.

در این راستا، چین از مسیر های جایگزین مانند راهگذر چین-قزاقستان-ترکمنستان-ایران-ترکیه نیز حمایت می کند اما اکنون با راه اندازی قطار ترکیه–افغانستان از طریق ایران، چین می تواند روی این مسیر نیز حساب ویژه باز کند. باید توجه داشت که این خط ریلی می تواند با گسترش به چین، تاجیکستان و قرقیزستان تحول مهمی در ترانزیت آسیای مرکزی نیز ایجاد کند. در سال های اخیر نیز کشور های محصور در خشکی منطقه همواره تمایل خود به پیوستن به بندر چابهار را اعلام کرده اند.

کم رنگ شدن مسیر لاجورد

ترکیه از دیرباز به دنبال اتصال به افغانستان و بنادر جنوبی پاکستان بوده و در این راستا مسیر لاجورد را با دور زدن ایران طراحی کرد. این مسیر پس از اتصال قفقاز به ترکمنستان، ترکیه را به افغانستان متصل می کند. کریدور لاجورد در سال ۲۰۱۸ فعالیت خود را آغاز و شمال استان فاریاب افغانستان را به ترکمن باشی ترکمنستان متصل می کرد. سپس از طریق دریای خزر به آذربایجان و با راه آهن به گرجستان و ترکیه می رسد. بدون تردید، این اتصال مهم است، زیرا نقش افغانستان را در حمل ونقل به خاورمیانه و آسیا و همچنین موقعیت آن را در جاده ابریشم جدید تقویت می کند.

اما افتتاح خط ریلی خواف-هرات به این معنی بود که جدای از ارتباط بهتر بین دو کشور، افغانستان نیز از این فرصت برای تردد قطار به ترکیه از طریق ایران برخوردار خواهد شد. مقامات راه آهن سه کشور در ماه های گذشته با برگزاری نشست های مختلف، حمل ونقل ریلی بین ترکیه و افغانستان را ارزیابی کرده اند.

ترکیه که همواره سیاست عملگرایانه داشته، بدون تردید مسیر امن، کوتاه و ارزان ایران را به دور زدن آن ترجیح می دهد. علاوه بر این، این خط دارای فرصت های توسعه به سمت پاکستان و هند بوده و قدرت یابی این دو کشور، مزایای اقتصادی و امنیتی قابل توجهی را برای کشور های این کریدور خواهد داشت. این امر همچنین می تواند به بهبود روابط بین اسلام آباد و دهلی کمک کند.

در مجموع، راه اندازی راه آهن ترکیه-ایران-افغانستان پتانسیل بالایی برای ایجاد تحول در ترانزیت منطقه و فرامنطقه دارد. انتظار می رود که این مسیر باعث تقویت یکپارچگی منطقه ای و ایجاد فرصت های تجاری جدید شود و در بحبوحه جنگ اوکراین و احیای کریدور میانی اهمیت بیشتری پیدا کند. این مسیر به دلیل تحریم های بین المللی علیه روسیه از اهمیت ویژه ای برخوردار شده و به این ترتیب خود را به عنوان یک مسیر ترانزیتی جایگزین بین اروپا و چین معرفی می کند.