شدیدترین زلزله‌ای که در ایران ثبت شد
یادمان باشد زمین محکم، سازه مقاوم و اجرای علمی می تواند تا حد زیادی از اندوه ما در مواجهه با تکان های بعدی سرزمینمان بکاهد.
اسماعیل نجار * یادمان باشد زمین محکم، سازه مقاوم و اجرای علمی می تواند تا حد زیادی از اندوه ما در مواجهه با تکان های بعدی سرزمینمان بکاهد.
به یاد داریم زمین لرزه طبس در ۲۵ شهریور ۵۷ رویدادی به بزرگی ۷.۴ ریشتر و یکی از بزرگترین زمین لرزه‌های تاریخ این سرزمین است. به گونه‌ای که این زمین لرزه تلفاتی افزون بر ۲۰ هزار نفر داشته و شهر تاریخی طبس را یکباره به کوهی از خاک بدل کرد. شدت این زمین‌لرزه به حدی بود که حتی در تهران به فاصله چند صد کیلومتری از کانون زلزله نیز احساس شد. اما نقل است شدیدترین زلزله تاریخ ایران که پرتلفات‌ترین آن هم هستند در قرن سوم شمسی در دامغان رخ داده و بنا به اسناد تاریخی حدود ۲۰۰ هزار کشته برجای نهاده است.
این زلزله ششمین زمین‌لرزه مرگبار تاریخ مدون بشر محسوب می‌شود. حدود ۴۰ سال بعد هم زلزله مشابهی در اردبیل رخ داده با ۱۵۰ هزار کشته. پرتلفات‌ترین زلزله معاصر در ایران، زلزله رودبار و منجیل در سال ۱۳۶۹ است؛ نتیجه‌اش ویرانی رودبار و منجیل و لوشان، ۳۷ هزار کشته، ۶۰ هزار مجروح و ۴۰۰ هزار بی‌خانمان. زلزله بم در سال ۱۳۸۲ نیز حدود ۳۰ هزار کشته داشت و هزار هزار ماتم و میلیون میلیون اندوه. اما ظاهرا معروف‌ترین زلزله ایران، زلزله سال ۱۳۴۱ بوئین زهراست!... در سال‌های اخیر نیز زلزله‌ها تلخی‌های زیادی آفریدند. آنها که بیشتر به یاد مانده‌اند، زلزله اهر و ورزقان در سال ۹۱ و زلزله کرمانشاه در سال ۹۶ و زلزله سرپل‌ذهاب در سال ۹۷ هستند، اما از دهه ۳۰ شمسی که نخستین ایستگاه‌های لرزه‌نگاری در ایران راه‌اندازی شدند، زلزله طبس «شدیدترین زلزله ثبت‌شده» است. به دلیل شدت ویرانی پیکر بسیاری از جانباختگان هرگز پیدا نشد. خیلی سخت بوده و خیلی مصیبت‌بار.
در آن روزها و با آن وضعیت نابسامان سازمان امدادی جمعیت شیر و خورشید ایران و با وجود محرومیت‌های طبس و استان‌های شرقی ایران و کمبود راه‌ها و دسترسی‌ها حتما کمک‌رسانی به بازماندگان دشوار بوده است و خیلی سختشان شده تا آثار آن حادثه مهیب را در زندگی‌شان کمرنگ کنند. کانون زلزله در نزدیکی کریت واقع بود و خرابی ها از دیهوک در جنوب شرق تا اسفهک و سپس خود طبس گسترش می یافت. به دلیل هم‌زمانی برنامه بازسازی با وقوع انقلاب اسلامی و بالا بودن روحیه جمعی، میزان مشارکت مردم و اقشار مختلف در بازسازی زیاد بوده است. همچنین عدم وابستگی کامل معیشت مردم به زمین موجب تداوم درآمد ایشان پس از زلزله شده است.
هماهنگی تقریبی مسکن ساخته شده پس از زلزله، با مسکن پیش از زلزله و همینطور همخوانی آن با نوع فرهنگ و معیشت مردم نیز در میزان موفقیت برنامه بازسازی مؤثر بوده است. هر چند عدم توجه برنامه بازسازی به بافت شهری پیش از وقوع سانحه و عدم توجه به اقلیم منطقه در طراحی شهری، ورود افراد غیر بومی به طبس برای استفاده از تسهیلات و دریافت زمین و در نتیجه کاهش امنیت شهر از جمله کاستی‌های برنامه بازسازی شهر طبس است. به هر حال یاد جان باختگان این زلزله را گرامی می داریم و به روانشان درود می فرستیم. اما یادمان باشد زمین محکم، سازه مقاوم و اجرای علمی می تواند تا حد زیادی از اندوه ما در مواجهه با تکان های بعدی سرزمینمان بکاهد.
* رئیس سازمان مدیریت بحران کشور
