اگر ارمنستان اجازه دهد کریدور زنگه زور فعال شود ما چه گزینه ای داریم؟

در شرایطی که جمهوری اسلامی ایران با توجه به تحولات در منطقه قفقاز و مرزهای شمالی نسبت به مرزهای بین المللی کشور هشدار داده و حتی از وجود گزینه نظامی بر روی میز هم صحبت کرده، افشار سلیمانی، سفیر سابق ایران در جمهوری آذربایجان به « جماران » می گوید: بهترین راه برای مدیریت شرایط در قفقاز، دیپلماسی و مذاکره است.

به گزارش تین نیوز، او باور دارد تحولات در منطقه با هماهنگی قدرت های بزرگ شکل می گیرد و در صورت اجماع این قدرت ها برای فعال شدن کریدور موسوم به زنگه زور ، ایروان حتی اجازه کمک خواستن از ایران را هم پیدا نخواهد کرد.

مشروح این گفت و گو در پی می آید:

آذربایجان و ترکیه تلاش زیادی برای به سرانجام رساندن کریدور موسوم به زنگه زور دارند. با توجه به هشدارهای ایران و شرایط منطقه برآورد شما از آینده چگونه است؟ آیا این کریدور فعال خواهد شد؟

فعلا از نظر عملیاتی تکمیل این پروژه به زمان نیاز دارد و دست کم تا سال 2025 به طول خواهد انجامید. در حال حاضر آذربایجان 70 درصد در زمینه تکمیل خط ریلی و 40 درصد نیز در زمینه تکمیل خطوط جاده ای در خاک خود پیشرفت داشته، اما ارمنستان هنوز کاری از پیش نبرده است. نزدیک به 40 کیلومتر از این کریدور از خاک ارمنستان عبور خواهد کرد و به دلیل اختلافاتی که میان باکو و ایروان وجود دارد، هنوز کاری در این زمینه از سوی ارمنستان انجام نشده است.

یک مسئله اساسی در رابطه با سرنوشت کریدور موسوم به زنگه زور این است که نه ارمنستان و نه روسیه شفافیت لازم را در اعلام مواضع خود پیرامون این مسئله ندارند. من مدت هاست که این مناقشه را پیگیری می کنم. ایران به صراحت اعلام کرده من با اعمال تغییرات ژئوپلیتیکی در منطقه و مخالف تغییر مرزهای بین المللی مخالفم، اما از سوی ارمنستان چنین چیزی با این صراحت مطرح نشده است.

نظر آذربایجان این است که کریدور موسوم به زنگه زور یک کریدور بین المللی باشد، اما ارمنستان خواهان اعمال حاکمیت خود بر هر کریدوری است که از خاک این کشور عبور کند. روسیه هم به صراحت در این زمینه موضع نمی گیرد، اما کارشناسان و مقام های میانی مواضعی آشکارتر از مواضع مسکو اتخاذ می کنند. یک بار سفیر روسیه در آذربایجان در این زمینه گفت که روس ها موافق احداث این کریدور هستند. به باور من، با توجه به این که روسیه درگیر یک جنگ در اوکراین است و دسترسی اش به اروپا محدود شده، تمایل بسیار زیادی دارد که کریدور موسوم به  زنگه زور فعال شود. موضع ترکیه هم مشخص است که تأکید دارد این کریدور باید فعال شود.

با توجه به این شرایط به باور من این کریدور دیر یا زود فعال خواهد شد.

فعال شدن چنین کریدوری چه تبعاتی برای ایران خواهد داشت؟

من معتقدم برخی تحلیلگران با نگاه توهم توطئه ای و بزرگنمایی شده به مسئله نگاه می کنند. ایده هایی نظیر «دالان تورانی ناتو» از این دست تحلیل ها هستند. ترکیه دهه هاست که از اعضای ائتلاف ناتو به شمار می رود و ناتو در این کشور پایگاه دارد. بله، ترکیه از طریق کریدور موسوم به زنگه زور می تواند به نخجوان و آذربایجان و دریای خزر و آسیای مرکزی متصل شود. این موضوع صحیح است، اما باید واقع بین بود. من همیشه تلاش کرده ام که واقع بین باشم. چه با زنگه زور چه بدون زنگه زور، از طریق خط آهن قارص – تفلیس – باکو به آذربایجان دسترسی مستقیم زمینی دارد. حرف من این است که ترکیه به هرحال به باکو دسترسی زمینی دارد، هرچند طبعا دسترسی از مسیر زنگه زور راحت تر خواهد بود، اما به هر صورت این دسترسی در حال حاضر هم وجود دارد. آقای اردوغان هم اخیرا در سفری که به نخجوان داشت، سندی را امضا کرد که بر اساس آن قرار است قارص به نخجوان متصل شود. ضمن اینکه خط لوله گاز هم وجود داشته و ترکیه در حال ایجاد آلترناتیو دیگری برای رساندن گاز به نخجوان است.

ایران در حال حاضر گاز را در این منطقه سوآپ می کند. یعنی در آستارا گاز از آذربایجان تحویل می گیرد و از جلفا گاز به نخجوان می دهد. حالا ترکیه می خواهد از مسیر دیگری به نخجوان گاز برساند.

در خصوص ارمنستان هم این نگرانی وجود دارد که اگر روابط این کشور با جمهوری آذربایجان و ترکیه حسنه شود و محاصره ای که علیه ارمنستان وجود دارد رفع شود، این کشور گزینه های زیادی برای واردات گاز خواهد داشت و آلترناتیوهایی برای واردات گاز ایران خواهد یافت.

یعنی شما موافقید که مرز ایران و ارمنستان بسته شود؟

من به هیچ وجه طرفدار بسته شدن مرز نیستم. از ضرورت نگاه واقع بینانه حرف می زنم. ما باید تمام جوانب موضوع را ببینیم و اگر قرار است کاری را انجام دهیم و ناگزیر به انجام کاری هستیم، به موقع آن کار را بکنیم. در همین جمهوری اسلامی ما قطعنامه 598 را پذیرفتیم که به موقع هم این کار را نکردیم یا بیانیه الجزایر را بعد از ماجرای سفارت امضا کردیم. ما به دلیل عدم توجه به مسئله «زمان» هزینه های زیادی پرداخت کرده ایم.

سوال من این است که ما چقدر از طریق ارمنستان به اروپا یا دیگر مناطق دنیا دسترسی پیدا کرده ایم؟ ما از ارمنستان که عبور کنیم باید به گرجستان برویم و از مسیر دریای سیاه بار دیگر سر و کارمان به ترکیه می افتد. یعنی شما باز وابسته هستید.

الان برخی شعار می دهند برویم نخجوان را بگیریم و برخی دیگر از ضرورت اقدام نظامی سخن می گویند و از همین قبیل حرف ها. شما تصور کنید تنش ها تشدید شد و ما با اقدام نظامی جلوی فعال شدن کریدور زنگه زور را گرفتیم. چه اتفاقی خواهد افتاد؟ روابط ما با دو کشور جمهوری آذربایجان و ترکیه که به باور من برای ایران بسیار مهم تر از ارمنستان هستند ویران خواهد شد.

توجه کنید چرا یک بار مقام های ارمنستانی نمی آیند بگویند ما نمی خواهیم مرز با ایران را از دست دهیم؟ آن ها می گویند حاکمیت ملی ما اعمال شود، اما یک بار هم از اهمیت مرز با ایران نمی گویند.

حالا اگر توافق صلح با آذربایجان به نتیجه برسد و روابط ترکیه و ارمنستان عادی شود و ارمنستان بخواهد داوطلبانه مسئله را با آذربایجان و ترکیه حل کند، چه اتفاقی برای ما خواهد افتاد؟ ما چه کار می توانیم بکنیم؟ این اتفاق در نهایت از سوی ارمنستان خواهد افتاد و ما باید به فکر آن زمان باشیم.

من معتقدم موضع گیری های ایران اشتباه بوده و باید با بررسی دقیق شرایط از تکرار آن ها بپرهیزیم. زمانی که مدام از روابط آذربایجان و اسرائیل می گفتند و تهدید می کردند چه اتفاقی افتاد؟ ما شاهد بودیم که آذربایجان به تعمیق روابط خود با اسرائیل پرداخت و وضعیت بدتر شد. مسئله من این است که چگونه بر مردم خود با مواضع اشتباه هزینه تحمیل می کنیم.

باید اولویت بندی کنیم و منافع خود را بر اساس اولویت ها دنبال کنیم. آیا واقعا سیاست خارجی ما قرار است این باشد که به قیمت حفظ مرز با ارمنستان که خود تلاش زیادی در این راستا نمی کند، قرار است روابط با آذربایجان و ترکیه از بین برود؟

چرا نباید گفت ما به خاطر اینکه نگاه واقع بینانه در سیاست خارجی نداشته ایم و نگاه آرمانگرایانه را جایگزین نگاه واقع بینانه کرده ایم، هزینه های زیادی متحمل شدیم؟

آقایانی که امروز نگرانند، سال ها قبل هشدارهای مرا درباره خط لوله نفت باکو - تفلیس - جیحان نادیده می گرفتند. چرا زمانی که خط لوله گاز باکو - تفلیس - ارزروم کشیده می شد ساکت بودند؟ من در آن زمان هشدار می دادم، اما آقایان می گفتند این خطوط لوله صرفه اقتصادی ندارند و مسیر ایران بهتر و ارزان تر است. در نهایت چه شد؟ چون ما با غرب مسئله داشتیم امکان توسعه همکاری ها وجود نداشت و طرف مقابل حاضر نبود سرمایه گذاری خود را در ایران انجام دهد.

این آقایان دارند ایران را تخلیه ژئوپلیتیک و ژئواکونومویک می کنند. الان کریدور میانی در حال احداث است که از طریق قزاقستان، دریای خزر، جمهوری آذربایجان و جمهوری گرجستان، چین را به ترکیه متصل می کند. این کریدورها در حال احداث است و تخلیه ژئوپلیتیک و ژئواکونومویک ایران است که در حال انجام است! ما چقدر از این فرصت ها را به دلیل رابطه بد با غرب از دست دادیم؟ حالا بروند با روسیه صفا کنند! چقدر از این کریدور شمال جنوب الان مورد بهره برداری قرار می گیرد و برای تجارت استفاده می شود؟

واقعا اگر فرضا ارمنستان اجازه دهد کریدور موسوم به زنگه زور فعال شود ما چه گزینه ای داریم؟ خاک ارمنستان است و اختیارش را دارد. آیا ما می توانیم دخالت کنیم؟ سه سال است می گویند آذربایجان می خواهد به استان سیونیک ارمنستان حمله نظامی کند. برخی که پا را فراتر می گذارند و می گویند حمله نظامی آغاز شده است.

تمام حرف من این است که اگر به منافع ملی فکر می کنید توجه کنید کشورهای ساب سیستم در نهایت مجبور می شوند خود را با کشورهای سیستم هم سو کنند. کشورهای ساب سیستم اغلب نمی توانند بدون هماهنگ شدن با قدرت های اصلی کاری را پیش ببرند. من باور دارم تمام اتفاقات در قفقاز با هماهنگی قدرت های بزرگ رخ می دهد. تصمیم گیران واقعی کشورهای آذربایجان یا ارمنستان و این ها نیستند. کریدور  موسوم به زنگه زور زمانی فعال می شود که ابر و باد و مه و خورشید و فلک در کار باشند. روسیه با اشتباه استراتژیک خود در جنگ اوکراین نفوذ خود را کاهش یافته می بیند و غرب تلاش دارد این خلاء را پر کند. ما هم اگر درست عمل می کردیم، الان ما جای روسیه و ترکیه دست برتر را در قفقاز داشتیم.

پیشنهاد شما در مقطع زمانی فعلی چیست؟

به باور من آذربایجان به استان سیونیک حمله نمی کند، چرا که کریدور به امنیت نیاز دارد. ما باید به جای تمرکز بر تهدید بر دیپلماسی فعال تر در منطقه تمرکز کنیم. توجه کنید که اگر هم آذربایجان اقدامی کند، آیا ارمنستان اجازه کمک خواستن از ایران را پیدا می کند؟ آیا ما بدون درخواست ارمنستان می توانیم دخالت کنیم؟ ما جز دیپلماسی و مذاکره راه دیگری نداریم.