آیا روسیه می تواند منجی صنعت خودروی ایران شود؟

آیا روسیه منجی صنعت خودروی ایران خواهد شد؟ برگزاری نمایشگاه اتومبیلیتی ۲۰۲۲ و امضای تفاهم نامه هایی مبنی بر صادرات قطعات یا راه اندازی خط تولید خودروی مشترک، تا مدت ها روسیه را ابر قهرمان و منجی صنعت خودروی کشور معرفی کرد. حالا اما خبر می رسد که ترکیه و چین تامین کنندگان اصلی خودرو و قطعات به روسیه شده اند و از سوی دیگر واردات خودروهای کارکرده نیز به خصوص از ژاپن در این کشور رونق گرفته است.

آنچه مشخص است با توجه به شرایط ویژه روسیه و اعمال تحریم های سرسختانه علیه این کشور؛ گسترش تجارت با ایران گزینه مناسبی برای کاهش تاثیرپذیری تحریم ها به نظر می رسید. با حمله روسیه به اوکراین، کشورهای غربی و آمریکا تحریم های گسترده ای را علیه این کشور اعمال کردند به طوری که بسیاری از سرمایه گذاران خارجی و همچنین برندهای جهانی اقدام به خروج از روسیه کردند.

در این بین اما صنعت خودرو بیشترین ضربه را از تحریم های غرب دیده است. طبق آمارهای رسمی در سال ۲۰۲۱، تعداد ۱۶ خودروساز اروپایی نزدیک به نیم میلیون دستگاه از کل فروش۶۷/ ۱میلیونی بازار روسیه را در اختیار داشتند و این کشور را به هشتمین بازار بزرگ واردات خودرو در جهان از نظر حجم فروش تبدیل کردند.

از سوی دیگر پیش از تحریم ها، روسیه یک پنجم (۱۸ درصد) از کل فروش جهانی رنو را به خود اختصاص داده بود. این در شرایطی است با اعمال محدودیت های بین المللی یک شبه تقریبا تمامی شرکت های خارجی چمدان های خود بستند و از این کشور خارج شدند. بر اساس گزارش ها، فروش خودرو در ماه مه در روسیه ۸۴ درصد کاهش یافت و تولید خودرو در داخل کشور هم تقریبا متوقف شده و بر اساس گزارش ها در ماه ژوئن گذشته تنها ۳ هزار دستگاه خودرو در روسیه تولید شده است.

از سوی دیگر شرکت «اوتو واز» سازنده خودروی لادا، یعنی تنها خودروساز روسی نیز همراه با تحریم ها تولید خود را متوقف کرد. زیرا قطعات موردنیاز این شرکت پیش تر از سوی شرکت رنو فرانسه تامین می شد. به این ترتیب پس از خروج رنو فرانسه از روسیه، این شرکت روسی تولید را متوقف کرد و فقط یک خط تولید «پره و چرخ» را نگه داشته که به این معنی است که بیشتر قطعات پیچیده تر این خودرو از اروپای غربی وارد می شد. واردات اکنون متوقف شده است و این شرکت گزینه های کمی برای جایگزینی آنها دارد. با توجه به شرایط تحریمی ایران اما خودروسازی ایران بعد از محدودیت های گسترده توانست لااقل چراغ این صنعت را روشن نگه دارد.

به این ترتیب همراه با محدودیت های تولیدی خودرو در روسیه و همچنین تجربه ایران در پشت سر گذاشتن تحریم های سخت، این طور تصور شد که دو کشور می توانند منجی یکدیگر شوند. به این معنا که ایران قطعات خودرو به خصوص قطعات مربوط به محصولات رنو را به این کشور صادر کند و از سوی دیگر خودروی مشترکی را نیز به بازار تحریم زده عرضه کنند.

با این اوصاف و توهمات بود که کشور روسیه اقدام به برگزاری نمایشگاه «اتومبیلیتی ۲۰۲۲» مسکو کرد. نمایشگاهی که با حضور گسترده قطعه سازان کشور و همچنین خودروسازان داخلی برگزار شد. در این نمایشگاه البته زرق و برق چینی ها و تولیدکنندگانی از ترکیه نیز چشم ها را به خود خیره می کرد. تولیدکنندگانی از این کشورها که با دست پر پا به میدان خودروسازی روسیه گذاشته بودند. اگر ترکیه با قطعه سازی در این نمایشگاه عرض اندام می کرد اما چینی ها تولید خودرو و قطعه را توامان در معرض دید روس ها گذاشته بودند. در این بین فعالان قطعه و خودروی ایرانی نیز به چشم می آمدند و حتی خبرهایی مبنی بر امضای تفاهم نامه هایی نیز از این نمایشگاه در سطح گسترده رسانه ای شده به طوری که سفیر ایران در روسیه عنوان کرده بود که تفاهم نامه های همکاری در زمینه های استقرار خط تولید قطعات های تک خودرو، صادرات قطعات خودرو با روش متالورژی پودر و همچنین قرارداد همکاری شرکت مگاموتور سایپا با طرف های روسی در مجموع به ارزش ۷۰۰ میلیون یورو به امضای طرف ایرانی و روسی رسیده است. در همین حال مدیرعامل ایران خودرو نیز تصریح کرده بود بهترین راه ورود به بازار روسیه و تداوم حضور در آن، انجام سرمایه گذاری مشترک است؛ و همچنین خودروی سواری به صورت سی. کی. دی در روسیه تولید شود.

خطیبی همچنین حضور خودروی تارا در نمایشگاه مسکو را موفقیت آمیز خوانده بود.

به این ترتیب نمایشگاه اتومبیلیتی ۲۰۲۲ هر چند افق های روشنی را پیش روی خودروسازان کشورمان قرار داده اما از نگرانی حضور چین و ترکیه در روسیه نکاسته است. در حال حاضر چین خطوط تولید برخی خودروها را در این کشور فعال کرده و ترکیه نیز بنا بر آمارهای رسمی به تامین قطعه برای برخی محصولات مشغول است. با این حال مدیران خودروسازی کشورمان این بده و بستان را نادیده می گیرند. بر این اساس مدیرعامل گروه صنعتی سایپا در مورد رقبای قدرتمندی همچون ترکیه و چین در مقابل همکاری خودرویی ایران و روسیه عنوان کرده بود که شرکت های تراز اول چینی که پلتفرم های مشترک با اروپایی ها و آمریکایی ها دارند، در روسیه حضور نخواهند یافت، همچنین با توجه به شرایط تحریمی روسیه، ترکیه نمی تواند توفیق چندانی در این بازار داشته باشد، زیرا به شرکت های اروپایی وابستگی دارند و در صورت هرگونه همکاری تحت تحریم قرار خواهند گرفت.

بعد از نمایشگاه خودرویی روسیه، همه چیز به ظاهر بر وفق مراد به نظر می رسید این در شرایطی است که با اعلام میزان بدهی خودروسازان به فعالان صنعت قطعه، به نوعی مشکلات داخلی بیشتر از همکاری با روسیه مورد توجه قرار گرفت. قطعه سازانی که در نمایشگاه روسیه شرکت داشتند حالا از مطالبات معوق خودروسازان گلایه دارند و اینکه این مطالبات مانع از فعالیت های خارجی آنها می شود. طبق آخرین آمارهای اعلام شده از سوی انجمن صنایع همگن نیرو محرکه میزان مطالبات قطعه سازان از خودروسازها به ۵۰هزارمیلیارد تومان رسیده که ۲۰هزارمیلیارد تومان آن بدهی معوق محسوب می شود. پیش از این یکی از اعضای این انجمن عنوان کرده بود که طی دو سال گذشته، یک جهش در میزان مطالبات معوق و مطالبات کل قطعه سازان ایجاد شده است.

در این زمینه چندی پیش دبیر انجمن مذکور تاکید کرده بود که با تداوم وضعیت فعلی ( رشد بدهی) واضح است قطعه ساز نمی تواند ادامه حیات بدهد، اما خودروسازان قصد دارند با خروج خودرو از قیمت گذاری دستوری و فراهم شدن تعادل ورودی و خروجی، در کنار ارائه بسته تامین مالی زنجیره ای، میزان بدهی های خود به قطعه سازان را کاهش دهند. اما مشکلات تنها خاص قطعه سازان نیست بلکه خودروسازان نیز هم اکنون با مشکلات نقدینگی برای تولید، رشد زیان انباشته و.. مواجه هستند.

در اواخر مرداد ماه که خبر مربوط به قراردادهای خودرویی ایران و روسیه منتشر شده این سوال هم مطرح بود که اگر خودروسازان توان تولیدی بالایی دارند چرا آن را در داخل کشور خرج نمی کنند که لااقل مرهمی باشد بر درد بازار خودرو. در هر صورت آنچه هم اکنون عیان به نظر می رسد مشکلات داخلی خودروسازان و قطعه سازان کشور است که این مشکلات به نوعی آنها را از فعالیت های برون مرزی باز می دارد.

از سویی البته به نظر می رسد که طرف روسی نیز تفاهم نامه ها و قراردادها را همچنان در بستر کنونی حفظ کرده و قدمی برای اجرایی شدن آنها برنداشته است. در این زمینه نیز می توان به اظهارات دبیر انجمن صنایع همگن نیرو محرکه استناد کرد.

وی در اوایل هفته جاری تاکید کرده بود که در حوزه صادرات تا وقتی مشکلات تحریم مطرح است و صنعت خودرو و قطعه در راس تحریم ها قرار دارد، انتظار توفیق خاصی نمی توان نداشت، مگر با کشورهای همسایه مانند چین و روسیه که اشتراک سیاسی وجود دارد. وی در ادامه در مورد همکاری با این دو کشور نیز اظهار کرده که البته این کشورها هم بیشتر به صادرات قطعات خود به ایران تمایل دارند تا واردات قطعات ایرانی.

واضح است که تجربه تحریم خودرو در ایران برای کشور روسیه مهم است و این نکته ای است که دست اندرکاران خودرویی این کشوربه آن اذعان داشته اند اما اینکه این تجربه به چه میزان می تواند کمک حال روس ها باشد از اهمیت زیادی برخوردار است.

نکته بعدی اینکه روس ها، با توجه به منافع ملی خود کدام کشور را در اولویت تامین خودرو و قطعه قرار دهند نیز مهم به نظر می رسد و در نهایت اینکه با توجه به تجربه حضور خودروی سمند در این کشور باز هم از محصولات ایرانی استقبال شود یا خیر نیز پر اهمیت است.

روس ها به سراغ کارکرده ها رفتند

همان طور که عنوان شد ترکیه و چین در صنعت و بازار خودروی روسیه فعال شده اند. چین به رغم داشتن برندهای ناشناخته برای بسیاری از خریداران غربی، بیش از ۲۰۰ خودروساز دارد که هر نوع خودروی قابل تصوری را تولید می کنند و سهم آنها از بازار روسیه به سرعت در حال گسترش است، به طوری که جایگزین برندهای اروپایی می شوند. روسیه همچنین برای راه اندازی مجدد برند مسکوویچ در کارخانه آوتوواز به شرکت های چینی مراجعه کرده است.

با این حال اما روسیه نگاهش تنها به چین نیست و برای تامین خودرو به دیگر کشورهای آسیایی همچون ژاپن نیز نظر دارد. طبق برخی از آمارهای رسمی فروش خودروهای دست دوم تحت تاثیر تحریم های غرب، در روسیه افزایش نسبی داشته و ژاپن بیش از سه چهارم واردات را درحوزه این خودروها به خود اختصاص داده است.

بانک مرکزی این کشور در اواخر ماه گذشته اعلام کرد که تقاضا برای خودروهای دست دوم آسیایی افزایش یافته است. داده های آژانس تحلیلی روسی Autostat نشان می دهد که واردات خودروهای جدید در ماه اوت بسیار کمتر از سطح فوریه بود اما واردات خودروهای دست دوم از ۱۱ هزار و ۵۵ خودرو به ۲۳ هزار و ۱۱۷ خودرو رسیده است.

داده ها نشان می دهد که ۷۶ درصد از خودروهای دست دوم از ژاپن وارد شده و بلاروس با۳/ ۵ درصد سهم در رتبه دوم قرار دارد. در آماری دیگر اینکه طبق داده ها از ۱۰ هزار و ۲۵۷ خودروی جدید وارد شده در ماه اگوست ۷۰ درصد آن متعلق به چین است.