پرواز دوباره نفت ایران بر فراز اوپک

ایران که با تولید 2 میلیون و 820 هزار بشکه نفت در روز در سال 92 به پایین ترین جایگاه در اوپک در سه دهه اخیر رسیده بود با دیپلماسی وزارت نفت توانست بار دگر به جایگاه واقعی خود به عنوان یکی از موسسان اوپک، برسد.

به گزارش شانا، دولت یازدهم که سر کار آمد، تولید و صادرات نفتمان اوضاع خوبی نداشت، صادرات نفت خام کمتر از یک میلیون بشکه در روز و تولید نفت هم به کمتر از 3 میلیون بشکه در روز رسیده بود.

این جایگاه برای ایران بعنوان یکی از موسسان کشورهای تولید کننده نفت (اوپک) قابل قبول نبود از همین روی، بیژن زنگنه، وزیر نفت در نخستین حضور خود در اوپک در 13 آذرماه 1392 (شرکت در یکصد و شصت و چهارمین نشست اوپک) صراحتا اعلام می کند: «حتی اگر بهای جهانی نفت خام به سطوح 20 دلار برای هر بشکه برسد من از حق ایران برای افزایش تولید روزانه چهار میلیون بشکه نخواهم گذاشت.»

این اظهارات زنگنه، پس از هشت سال دوری از نشست‌های اوپک به مذاق برخی از کشورهای این سازمان که توانسته بودند در سالهای نبود یک وزیر قدرتمند، حق ایران را در اوپک و بازارهای جهانی نفت بگیرند، خوش نیامد، علی النعیمی، وزیر نفت عربستان در نشست 164 اوپک بلافاصله به این اظهارات زنگنه واکنش نشان داد: « وزیر نفت ایران به واقع چنین حرفی زده است.»

در سایه بی تدبیری مسئولان دولت گذشته، سهم تولید نفت ایران در اوپک از سوی برخی اعضای دیگر گرفته شد زیرا وزیر نفت دولت دهم در کنفرانس دسامبر 2011 (آذرماه 1390) پای نامه ای را امضا کرده بود که بر اساس آن سقف تولید اعضا برداشته شد و به این ترتیب ایران که به دلیل تحریم ها تولیدش افت کرده بود، میدان را به سایر رقبا از جمله کشورهای عربی واگذار کرد.

در سال 2011 (90 - 89) سیستم سهمیه بندی پیشین اوپک که سقف تولید هر کشوری را جداگانه تعیین می کرد با رای مثبت نمایندگان وقت ایران در کنار دیگر آرا لغو شد. این موضوع به پیشنهاد کشورهای عربی و به بهانه وارد کردن عراق به سیستم کلی سهمیه بندی و با پشتیبانی برخی دیگر از کشورها در آن زمان برقرار شد.

جایگاه ایران در اوپک از نگاه زنگنه، که در سالهای حضورش در اوپک از جمله تصمیم گیران اصلی بود، مناسب نبود و وی تلاش کرد از همان نشست نخست با جدیت و بی پروا از حق ایران دفاع کند، آنجا که خبرنگاری در نشست 164 اوپک از او می پرسد چنانچه بازار با مازاد عرضه روبرو شود، قیمت‌ها پایین می آید، اعلام می کند: « این مشکل آن دسته از کشورهایی است که نفت اضافی وارد بازار می کنند اما در هر حال فکر می کنم که اوپک عاقل است و در زمان‌های مختلف این تدبیر و عقلانیت خود را نشان داده است.»

این پافشاری وزیر نفت در اوپک و رسیدن به جایگاه واقعی ایران در این سازمان با وجود کارشکنی برخی دلواپسان داخلی، تا بدانجا ادامه پیدا کرد که در نشست یکصد و هفتاد و یک اوپک در 10 آذرماه 1395 ایران توانست با اقتدار احقاق حق کند و بار دگر به قله تصمیم گیری اوپک صعود کند. ایران در این نشست توانست مجوز افزایش تولید 90 هزار بشکه نفت در روز را دریافت کند در حالیکه سایر اعضا موظف به کاهش و تثبیت تولیدشان شدند.

بر اساس تصمیم نشست 171 اوپک، اعضای این سازمان مکلف شدند یک میلیون و 200 هزار بشکه کاهش تولید دهند و آن را به 32 میلیون و 500 هزار بشکه در روز برسانند؛ همه کشورها موظف شدند 4.5 درصد از آخرین تولید خود را که بر پایه ماه اکتبر 2016 است کاهش دهند جز ایران؛ پایه تولید نفت خام ایران، پس از ماه‎ها جنگ روانی، درگیری، آمد و رفت و بحث‎های فراوان و اعصاب خرد کن، سرانجام بر مبنای بالاترین رقم تولید تاریخی ایران در سال 2005 بر مبنای گزارش منابع ثانویه، سه میلیون و 975 هزار بشکه در روز در نظر گرفته شد و بر این اساس، موافقت شد ایران تولید خود را به طور میانگین 90 هزار بشکه نسبت به رقم ماه اکتبر، در 6 ماه آینده که دوره اعتبار این تصمیم است، افزایش دهد.

رکورد کاهش صادرات نفت در دولت دهم

وضع صادرات نفت خام هم اما در ابتدای این دولت، وضع درستی نداشت، دولت دهم که در بسیار از بزنگاه های کشور عملکرد درخوری نشان نداده بود در این بخش هم یک رکورد منفی از خود به جای گذاشت و با صادرات یک میلیون و 130 هزار بشکه در سال 91 کمترین میزان صادرات نفت خام را از سال 1360 تا آن سال را به نام خود ثبت کرد، کاهشی که نه تنها التیامی بر زخمهای اقتصاد ایران که بسیاری مدعی اند باید جلوی خام فروشی گرفته شود، نبود بلکه در روزهای نفت 140 دلاری هم دردی از اقتصاد کشور دوا نکرد و در حالی که سایر صادرکنندگان نفت بر امواج خوشحالی نفت گران سوار شدند ما تنها نظاره گر آنها شدیم.

میزان تولید نفت در دولت قبل با وجود آنکه میزان درآمدهای نفتی به بیش از 578 میلیارد دلار رسید، لاک پشتی افزایش یافت. افزایش قیمت نفت اما سبب شد تا کاهش تولید نفت در این سالها کمتر به چشم بیاید.

زمانی که دولت نهم در سال 1384 سرکار آمد ایران بطور میانگین روزانه 2 میلیون و 602 هزار بشکه نفت صادر می کرد. میانگین صادرات روزانه نفت ایران بین سال‌های 85 تا 88 به ترتیب 2 میلیون و 433 هزار بشکه، 2 میلیون و 480 هزار بشکه، 2 میلیون و 56 هزار بشکه و 2 میلیون و 133 هزار بشکه بوده است.

میزان صادرات نفت ایران پس از انقلاب

در سال 1357، صادرات نفت ایران به صورت روزانه حدود 3455 هزار بشکه بوده است. در سال 1358، این رقم به 2632 هزار بشکه و در سال 1359 ناگهان صادرات روزانه نفت ایران به 770 هزار بشکه رسید.

در سال 1360، روزانه بطور متوسط 791 هزار بشکه نفت ایران به جهان صادر شده است. این میزان در سال 1361 به 1686 هزار بشکه می‌رسد. در سال بعد یعنی 1362 صادرات نفت ایران به 2045 هزار بشکه در روز رسیده اما در سال 1363، صادرات نفت ایران بار دیگر کاهش یافته و به 1607 هزار بشکه در روز می رسد.

در سال 1364، کاهش صادرات نفت ایران ادامه دارد و به 1460 هزار بشکه در روز می‌رسد. در سال 1365 میانگین صادرات روزانه نفت ایران 1250 هزار بشکه در روز بوده است. در سال 1366 هر روز 1546 هزار بشکه نفت از ایران به جهان صادر شده است و در سال 1367 این رقم باز هم افزایش داشته و به 1647 هزار بشکه در روز می‌رسد.

در سال 1368 صادرات نفت ایران به روزانه 1823 هزار بشکه در روز و در سال 69، از مرز دو میلیون بشکه در روز گذشته و به 2224 هزار بشکه می‌رسد. به این ترتیب میانگین صادرات نفت ایران در دهه 60 شمسی چیزی نزدیک به 1607 هزار بشکه در روز برآورد می‌شود.

جهش صادرات نفت در دهه 70

اما در دهه 70، میانگین صادرات نفت ایران به طرز قابل توجهی افزایش می‌یابد. بر این اساس، در سال 1370، بطور متوسط ایران روزانه 2460 هزار بشکه نفت صادر کرده است. در سال 1371 صادرات روزانه نفت ایران به 2397 هزار بشکه می‌رسد. در سال 1372 روزانه 2184 هزار بشکه از ایران نفت به جهان صادر شده است که این رقم در سال 1373 به 2220 هزار بشکه در روز می‌رسد.

در سال 1374 صادرات روزانه نفت ایران برابر 2290 هزار بشکه در روز بوده که در سال 1375 صادرات روزانه به 2441 هزار بشکه می‌رسد. در سال 1376 بطور متوسط هر روز 2342 هزار بشکه از ایران به جهان نفت صادر شده است و در سال 1377 صادرات روزانه نفت ایران به 2300 هزار بشکه می‌رسد. در سال 1378 هر روز بطور میانگین 2079 هزار بشکه نفت ایران صادر شده است که این رقم در سال 1379 به 2345 هزار بشکه می‌رسد.

به این ترتیب میانگین صادرات روزانه نفت ایران در دهه 70 شمسی چیزی حدود 2305 هزار بشکه بوده است.

وارد دهه 80 شمسی می‌شویم. در سال 1380 میانگین صادرات روزانه نفت ایران برابر 2208 هزار بشکه بوده است که این میزان با کاهش در سال 1381 به 2021 هزار بشکه می‌رسد. در سال 82 صادرات نفتی ایران بطور متوسط روزانه 2396 هزار بشکه است که در سال 1383 این میزان به 2548 هزار بشکه در روز می‌رسد. در سال 1384، بطور میانگین روزانه 2602 هزار بشکه نفت صادر شده است.

میانگین صادرات روزانه نفت ایران بین سالهای 85 تا 88 به ترتیب 2 میلیون و 433 هزار بشکه، 2 میلیون و 480 هزار بشکه، 2 میلیون و 56 هزار بشکه و 2 میلیون و 133 هزار بشکه بوده است.

صادرات نفت ایران در سال 91 به کمتر از روزانه یک میلیون و 130 هزار بشکه می رسد که نسبت به سال 90، حدود 49 درصد کاهش نشان می دهد، صادرات نفت در سال 90، 2 میلیون و 214 هزار بشکه در روز بوده است.

نفت، نفت، نفت... و باز هم نفت

وابستگی اقتصاد ایران به نفت امری تاریخی است. دولت یازدهم اما در چهار سال گذشته و با وجود نوسانهای قیمت نفت موفق شده است تا وابستگی بودجه کشور به نفت را کاهش داده و درآمدهای آن را برای آینده کشور ذخیره کند. ظرفیت تولید و صادرات نفت را افزایش داده و اکنون جایگاهی در خور در تامین امنیت انرژی دنیا به خود اختصاص داده است. موضوعی که قدرت اقتصادی ایران را در جهان تثبیت کرده است.

شاید عده ای ارقام و آمار روی کاغذ را صرفا در حد چند رقم ریاضی ببینند، اما همین ارقام واقعیت های اقتصادی کشور و افق توسعه آن را نشان می دهند. ارقامی که به سادگی به دست نمی آیند و باید نسبت به آن بسیار حساس بود. دولت یازدهم برخلاف 2 دولت قبل از خود که صندوق توسعه ملی را با قلکی بزرگ اشتباه گرفته بود، از منابع مالی کشور در این صندوق صیانت کرده و تاکنون بیش از 44 میلیارد دلار در آن ذخیره کرده است و در صورت تداوم سیاست های آن در دولت دوازدهم پیش بینی می شود تا 60 میلیارد دلار دیگر نیز به ذخایر آن افزوده شود تا ایران در بدو ورود به قرن پانزدهم هجری شمسی، بیش ا زیکصد میلیارد دلار ذخایر ارزی برای توسعه ملی در اختیار داشته باشد.