◄ به رونق بندر چابهار امیدوار باشیم

سوال مهم این است که آیا بندر چابهار توانایی رقابت با گوادر پاکستان را دارد؟

به گزارش تین نیوز، از زمان افتتاح فاز نخست طرح توسعه اسکله شهید بهشتی چابهار در سال 1396 تا کنون، این بندر استراتژیک فراز و نشیب های فراوانی را طی کرده است. در طی سال های اخیر، مقام معظم رهبری از سواحل مکران با عبارت «گنج پنهان» یاد کرده اند.  

آن ایام صحبت از سرمایه گذاری گسترده هندی ها در بندر چابهار بود که نخستین بخش از سرمایه گذاری آنها در بخش تجهیزات اسکله بود. 

مطابق پیش بینی ها، با اتمام تمامی فازهای طرح توسعه بندر چابهار ، تنها بندر اقیانوسی کشور ظرفیت جابجایی 80 میلیون تن کالا در سال را خواهد داشت. علاوه بر این، طرح های متعدد صنعتی نظیر مجتمع فولاد مکران، فرودگاه بین المللی و مجتمع پتروشیمی نیز در طرح توسعه منطقه آزاد چابهار در نظر گرفته شده است. 

علاوه بر اینها خط ریلی چابهار به زاهدان نیز سال هاست که توسط دولت های متعدد به اجرا در آمده، اما متاسفانه هنوز خبری از افتتاح این پروژه مهم ملی نیست. در سال 1398 و با موافقت مقام معظم رهبری، مبلغ 300 میلیون یورو از صندوق توسعه ملی برداشت و به این پروژه اختصاص یافت. طبق اعلام عباس خطیبی (معاون ساخت و توسعه راه آهن شرکت ساخت و توسعه زیربنا‌های حمل و نقل کشور)، تا آذر 1401، 250 میلیون یورو به این پروژه تزریق شده و 50 میلیون یوروی دیگر نیز به زودی اختصاص خواهد یافت.

بر اساس برنامه های کلان، قرار بر آن است تا با توسعه همه جانبه بندر چابهار و همچنین اتصال سواحل مکران به شبکه ریلی کشور، این بندر بتواند سریع ترین راه را برای اتصال هفت کشور آسیای میانه (افغانستان، تاجیکستان، ازبکستان، قزاقستان، قرقیزستان، مغولستان و ترکمنستان) به آب های آزاد فراهم کند. 

داستان توسعه چابهار

گذشته از تاخیرهای مکرر دولت ها در توسعه سواحل مکران، در سال 1396 بالاخره فاز نخست طرح توسعه اسکله شهید بهشتی چابهار با حضور رئیس جمهور وقت بهره برداری شد. به طوری که ظرفیت بندر چابهار به حدود 8 میلیون تن کالا در سال رسید. همزمان رئیس دولت از افتتاح قطعی راه آهن زاهدان - چابهار  تا سال 1400 خبر می داد. از طرف دیگر خبرها حاکی از سرمایه گذاری گسترده هندی ها در چابهار بود. 

در ابتدا همه خوشبین بودند که گویا اتفاقات مهمی در راه است. کشتی های هندی گندم مورد نیاز افغانستان را از طریق چابهار به افغانستان می رساندند و چابهار عملا نقش موثری در ترانزیت بین المللی ایفا می کرد. حتی بعد از خروج آمریکا از برجام نیز، بندر چابهار از تحریم های آمریکا معاف شده بود و این امکان وجود داشت که جابجایی کالای حیاتی افغانستان از طریق چابهار انجام پذیرد. 

اما آرام آرام ورق برگشت، به طوری که پس از رونق کوتاه دو سه ساله، در سال 1400 ناگهان اعلام شد که هندی ها در حال انتقال گندم افغانستان از طریق شمال این کشور و با عبور از مرز پاکستان هستند. اکنون سوال مهم این است که آیا بندر چابهار به اهداف تعیین شده خود خواهد رسید؟ علی رغم افزایش سه برابری ظرفیت بندر در سال 1396، به چه علت همچنان اقبال آنچنانی به تنها بندر اقیانوسی کشور نشان داده نمی شود؟ 

باید این نکته را در نظر داشت که در دنیای امروز سرعت حمل کالا و رساندن محصول به مقصد مورد نظر مقوله ای بس حیاتی است که باید در نظر گرفته شود. بر فرض مثال که ظرفیت جابجایی بار در بندر چابهار افزایش یابد، قطعا انتقال کالا باید در سریع ترین حالت ممکن انجام پذیرد تا بتواند دیگر کشورها و تجار آنها را متقاعد کند تا روی بندر چابهار حساب ویژه ای باز کنند. اما وقتی طرح ساخت خط آهن زاهدان - چابهار همچنان در گیر و دار وعده ها معطل مانده، انتظار نمی رود ممالک دیگر چابهار را به عنوان گزینه ای اقتصادی برای جابجایی کالا در نظر بگیرند.

در حال حاضر رقیب منطقه ای چابهار، بندر گوادر پاکستان بوده که با سرمایه گذاری گسترده چینی ها در حال توسعه است. در واقع بندر گوادر در مسیر یکی از خطوط چندگانه ابر پروژه یک کمربند - یک جاده قرار دارد و دولت چین عزم خود را برای توسعه همه جانبه این بندر جزم کرده است. از قرار معلوم مناطق غرب و جنوب غرب چین از طریق راه آهن شمالی - جنوبی کشور پاکستان در نهایت به گوادر متصل خواهند شد.  

با توجه به امروز و فردا کردن مسئولان ذی ربط در افتتاح راه آهن چابهار، طبعا دول خارجی با تصور اینکه ایران همیتی برای توسعه زیرساخت ها در آن منطقه ندارد، انگیزه خود را برای سرمایه گذاری و تجهیز سواحل مکران از دست خواهند داد. همکاری سینوسی هندی ها در بندر چابهار و همچنین عدم فعالیت منظم آنها در سال های اخیر گواهی بر این مدعاست.

از آن جا که چابهار به عنوان پهنه جمعیتی در کشور در نظر گرفته نشده است، نقش اصلی این بندر در پشتیبانی هفت کشور محصور در خشکی آسیای میانه (با جمعیت حدود 200 میلیون نفر)، همچنین تسهیل کننده تجارت بین المللی در پهنه شرقی ایران و از طرفی دیگر به عنوان مسیر اتصال مستقیم روسیه و شمال اروپا به آب های گرم اقیانوسی، اهمیت توسعه چابهار را دو چندان می کند.

اما باید در نظر داشت با سرعت لاک پشتی نمی توان چابهار را در تراز بنادر بین المللی در نظر گرفت و صرفا نقش واسطه در ابعاد منطقه ای، آن هم در حد چند نوع کالای اساسی را ایفا خواهد کرد. با ادامه این روند و عدم توجه جدی مسئولان ذی ربط به توسعه بندر چابهار، قطعا تا سال هایی نه چندان دور شاهد آن خواهیم بود که بندر گوادر گوی سبقت را از چابهار می رباید و عملا این فرصت طلایی به دست خودمان تقدیم رقیب می گردد.