◄ پیشنهادهایی برای فرایند حذف بارنامه کاغذی

مالک نخعی*: حذف بارنامه کاغذی در بستر سامانه برخط ثبت سفارش و حمل کالا به‌عنوان یک تغییر مهم، نتیجه‌ای عملی برای کشور نخواهد داشت مگر با ایجاد ترکیبی علمی، عملیاتی و ایجاد روش‌های ارتباطی بین بانک مرکزی، بانک عامل، کامیون داران و رانندگان، شرکت‌های حمل کالا، بازارگاه‌های الکترونیکی بار، گمرکات، بندرگاه‌ها و...

بارنامه حمل کالای جاده‌ای سندی است مالی (اوراق بهادار) که در آن مشخصات مرسل مرسل‌الیه، مرسوله و وسیله حمل و راننده آن همراه با مبلغ خدمات شرح داده‌شده است و از این بارنامه حسب موارد ذکرشده در آن به‌عنوان مجوز ورود و خروج به شهرها و مراکز صنعتی و کارخانه‌ها نیز استفاده می‌شود.

آن‌طور که مسئولان مربوطه وعده داده‌اند حذف فیزیکی بارنامه و صدور الکترونیکی آن نهایتاً باید منجر به صرفه‌جویی ارزی، انرژی و زمان شود. با این حال قشر درگیر نگرانی‌هایی دارد که لازم است یکبار دیگر قبل از اجرای سراسری این طرح در سال 97به این نگرانی پاسخ داده شود.

در شرایط فعلی که سند معتبری مانند بارنامه در دست راننده است اما بازهم شاهد پرداخت‌های مدت‌دار و گاهی با عدم پرداخت مواجه هستیم، این نگرانی وجود دارد که در نبود این سند در دست راننده چه ضمانتی در پرداخت حق او وجود دارد؟ درهرصورت استفاده از درگاه‌های الکترونیکی گامی بسیار مؤثر در ایجاد دولت الکترونیک است و نفس عمل بسیار پسندیده و درخور تقدیر است اما بهتر است سازمان‌های مربوطه به نظرات تکمیلی سایر متخصصان و فعالان توجه جدی کند. حذف بارنامه کاغذی در بستر سامانه برخط ثبت سفارش و حمل کالا به‌عنوان یک تغییر مهم، در صورتی نتیجه‌ای عملی برای کشور خواهد داشت که با ایجاد ترکیبی علمی، عملیاتی و ایجاد روش‌های ارتباطی بین بانک مرکزی، بانک عامل، کامیون داران و رانندگان، شرکت‌های حمل کالا، بازارگاه‌های الکترونیکی بار، گمرکات، بندرگاه‌ها، سامانه سپهتن، صاحبان کالا، فرستنده، گیرنده، سازمان راهداری، پلیس و سایر صاحبان نفع و صاحبان مسئولیت در قالب پروتکلی واحد که در آن سهم مسئولیت و سهم بهره‌مندی هرکدام به شفافیت مشخص و تبیین شده باشد.

برای این منظور الگوبرداری از کنوانسیون تجارت جاده‌ای تیر و نحوهٔ صدور کارانه تیر، پرداخت کرایه حمل و تمامی موارد قانونی و ذکرشده در آخرین اصلاحیه تیر و ضمائم آن پیشنهاد می‌شودتا حمل داخلی، کریری و فورواردی کالا با حمل بین‌المللی آن هماهنگ و همراه شود و مدل ایرانی و قانونمند منطبق با قوانین بین‌المللی ایجاد شود.

پیشنهاد این است که در سامانه برخط ثبت سفارش و حمل کالا به شکل زیرعمل شود تا حذف بارنامه کاغذی و تبدیل به بارنامه الکترونیکی زیانی برای کامیون دار و شرکت‌های حمل‌ونقل ایجاد نکند و سبب ایجاد ارزش‌افزوده هم بشود.  البته در مقدمه بایستی امضا الکترونیک برای سفارش‌دهنده حمل، شرکت حمل‌ونقل، راننده کامیون و تحویل‌گیرنده کالا پیش‌بینی شود و حسب پذیرش مسئولیت، ارائه خدمات و تحویل مسئولیت به عامل بعدی تأییدیه الکترونیکی آن را ارائه دهد. به‌روزآوری بستر الکترونیک فعلی ثبت بارنامه و ایجاد سامانه برخط ثبت سفارش و حمل کالا به‌نحوی‌که متقاضی خدمات حمل مراحل زیر را طی کند پیشنهاد می‌شود:

1-      ثبت سفارش حمل (مبدأ، مقصد، مسیر حمل، ابعاد، اوزان، ارزش محموله، کلاس بارگیر، اجازه‌نامه گمرک و پلیس، علوم پزشکی، دامپزشکی، قرنطینه و...

2-      تعیین و پیشنهاد نرخ و کرایه حمل

3-      ایجاد اعتبار اسنادی لازم در بانک عامل (ودیعه نقدی، وثیقه اسنادی، ضمانت‌نامه بانکی، اعتبار) متناظر با مورد یا موارد حمل درخواستی تا در پایان عملیات حمل بانک عامل از محل ودیعه نقدی یا اعتبار اسنادی هزینه‌های حمل را به هر یک از ذینفعان (سازمان راهداری، شرکت حمل‌ونقل، بازار گاه بار، کامیون دار، راننده) پرداخت کند.

4-      انتخاب شرکت حمل‌ونقل با توجه به نوع کالا و مسئولیت حمل و گرید شرکت حمل

از این مرحله به بعد حسب قانون جاری کشور مسئولیت شرکت حمل‌ونقل آغاز می‌شود:

5-      انتخاب بازارگاه الکترونیکی حمل کالا و سفارش حمل

6-      تخصیص کامیون توسط بازارگاه

7-      راستی‌آزمایی و کنترل اطلاعات شرکت حمل، صاحب کالا، فرستنده، گیرنده، کامیون و راننده به‌وسیله و به سرویس‌های اداره ثبت، سازمان راهداری، اداره پست، گمرک، پلیس

8-      صدور و ثبت بارنامه الکترونیکی در سامانه توسط شرکت حمل‌ونقل (رعایت کامل ضوابط تحریر بارنامه)

9-      ارائه خدمات تحت وب (وب‌سرویس) توسط سامانه ثبت سفارش حمل کالا به حراست انبار، کارخانه، گمرک و به‌طورکلی مبدأ بارگیری و مقصد تخلیه

10-    آغاز سفر کامیون و کنترل و مکان‌یابی لحظه‌ای توسط سامانه سپهتن و ارسال مکان کالا و کامیون جهت بهره‌برداری پلیس، سازمان حمل، گمرک، صاحب کالا، صاحب کامیون

11-    تثبیت و تجمیع تمام اطلاعات موجود بارنامه و مسیر حمل و سپهتن و .... دربارکد TC بارنامه و ارائه این اطلاعات به شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی جهت تخصیص سوخت

12-    کنترل در طول مسیر توسط دوربین‌های هوشمند پلاک خوان و پردازش تصویر

13-    تحویل کالا به مقصد حسب اظهار فرستنده (کنترل آدرس به‌وسیله وب‌سرویس پست)

14-    اعلام وصول کالا در آدرس مقصد و تأیید الکترونیکی آن

15-    تقسیم کرایه حمل ودیعه گذاشته در بانک عامل بین کامیون، شرکت حمل، سازمان راهداری، بازار گاه بار و بیمه حمل توسط بانک عامل از محل اعتبار ایجادشده قبل از فرآیند حمل توسط بانک عامل حسب میزان و مقدار پیش‌بینی‌شده در قانون حمل کالا.

بنا بر آنچه در بالا گفته شد اگر در حذف بارنامه کاغذی مسائل مهمی که در بهره‌برداری از بارنامه‌های فعلی نظیر سند پرداخت کرایه، سند تردد، معرفی‌نامه و مجوز برای گمرک و پلیس و... دیده نشود و برای جایگزین کردن بارنامه تحت وب ایمنی لازم و کاربردهای پیدا و پنهانی که بارنامه کاغذی داشته پیش‌بینی نشود بازهم راننده و کامیون دار است که قربانی می‌شود و در این فرآیند جدید امکان تخلف برای صاحبان کالا، شرکت‌های حمل‌ونقل و عدم پرداخت کرایه‌های حمل فراهم خواهد شد.

*فعال بخش حمل‌ونقل بار جاده‌ای