دولت دهم با چه منطقی ساخت مسکن مهر را به ترکیه سپرد؟!

عمر دولت یازدهم تا چند ماه دیگر به پایان می‌رسد، اما قصه غصه‌های مسکن مهر که به عنوان میراثی از دولت‌های نهم و دهم به این دولت به ارث رسید، گویا پایانی ندارد. هر روز نقلی و سخنی جدید درباره مشکلات و سختی‌های خریداران و ساکنان این خانه‌ها رسانه‌ای شده و هر بار بخشی از نتایج منفی تحمیل بار ۱۰۰ هزار میلیارد تومانی این پروژه به دولت و خریداران، رو می‌شود.

واگذاری ساخت بخشی از واحدهای مسکن مهر به سازندگان ترکیه‌ای، موضوعی است که به تازگی وزیر راه و شهرسازی دولت یازدهم به آن اعتراض کرده و معتقد است هیچ دلیل منطقی برای این واگذاری وجود نداشته است. برخی کارشناسان معتقدند با توجه به مشکلات متعددی که ساخت مسکن مهر برای پیمانکاران داخلی داشت، واگذاری ساخت بخشی از واحدها به سازندگان خارجی درواقع راه فراری برای رهایی دولت وقت از جدال با سازندگان داخلی برسر نرخ بوده است. از سوی دیگر برخی معتقدند کم‌کاری سازندگان داخلی در توافق مناسب با دولت برای ساخت باکیفیت این واحدها، موجب شد ترکیه به عنوان کشوری که پیشینه چندانی در حوزه ساخت‌وساز ندارد، از این پروژه به سود خود بهره‌برداری کند.

به گزارش گسترش تجارت، طرح مسکن مهر به عنوان پرهزینه‌ترین طرح حوزه مسکن بعد از انقلاب، بعد از بررسی‌های اولیه در سال ۸۶، در سال ۸۸ با برنامه ساخت ۵/۲میلیون واحد مسکونی کلید خورد. در مراحل نخست، آورده‌های مردمی بین ۸ تا ۱۲ میلیون و وام دولت، ۲۰ میلیون تومان تعیین شد که در ادامه، این مبالغ افزایش یافت. اگرچه دولت دهم وعده داده بود تا پایان کار خود، ساخت و تحویل این واحدها به پایان خواهد رسید، اما کمتر از ۷۰۰ هزار واحد از این طرح را به مردم تحویل داد و ادامه کار را روی دوش دولت یازدهم گذاشت.

عباس آخوندی، وزیر راه و شهرسازی دولت یازدهم از ابتدای حضور در این وزارتخانه، مخالفت صریح خود با طرح مسکن مهر با بیان دلایل، اعلام کرد اما این را هم گفت که فقط به دلیل تعهدهای داده شده به مردم و سرمایه‌گذاری‌های انجام شده از سوی دولت و مردم، طرح را ادامه خواهد داد. با این وجود، آخوندی در طول ۴سال گذشته، هرگز از بیان نقاط ضعف طرح و اشتباهات متعدد اجرای آن، کوتاه نیامده است.

در روزهای اخیر، بار دیگر عباس آخوندی، در انتقادهایی به این طرح، به گوشه‌ای از تخلفات روند اجرای آن اشاره کرده است؛‌ ازجمله واگذاری ساخت بیش از ۵۰هزار واحد مسکن مهر به سازندگان ترکیه‌ای.

آخوندی می‌گوید: سال ۹۱ که از سوی رهبر معظم انقلاب به عنوان سال اقتصاد مقاومتی؛ اشتغال و تولید ملی نامگذاری شد بود، ساخت ۵۳‌ هزار واحد مسکن مهر را به یک شرکت تُرک واگذار کردند. باید جواب دهند ساختمان‌سازی مسکن مهر چه پیچیدگی فناورانه‌ای برای ما داشته که ساخت ۵۳‌ هزار واحد مسکونی در پردیس و پرند را به یک شرکت خارجی تُرک واگذار کرده‌اند؟ میزان کاری که به این شرکت تُرک واگذار شده بیش از ۳‌ هزارمیلیارد تومان است؛ اگر به قیمت‌های وقت در نظر بگیریم بیخ گوش تهران حدود ۳میلیارد دلار را به یک شرکت خارجی ارجاع داده‌اند؛ در حالی‌که هیچ دلیل فناورانه‌ای برای آن نداشته‌اند.

واگذاری به خارجی‌ها برای پرهیز از مناقشات داخلی

از سخنان وزیر راه و شهرسازی چنین برمی‌آید که نه تنها واگذاری ساخت واحدهای مسکن مهر به‌دست خارجی‌ها غیرمنطقی و فاقد توجیه است، بلکه می‌توان آن را نوعی تخلف نیز به شمار آورد.

در این زمینه، نظر محمدعلی پورشیرازی، عضو هیات‌مدیره انجمن شرکت‌های ساختمانی را جویا شدیم. وی در پاسخ به «گسترش تجارت»، یکی از دلایل احتمالی واگذاری ساخت مسکن مهر به ترک‌ها را عرضه این پروژه با قیمت‌های بالاتر به خارجی‌ها دانست و افزود: در ایران این پروژه‌ها با قیمت‌های نامناسبی به پیمانکاران واگذار شد که برخی با خیال اینکه بعدها روی این خانه‌ها، یارانه دریافت خواهند کرد، ساخت آن را پذیرفتند؛ یا به پیمانکاران داخلی می‌گفتند درحال‌حاضر با این نرخ مسکن بسازید و در ادامه قیمت‌ها را افزایش خواهیم داد. البته پیمانکاران بسیار خوبی در این طرح مشارکت کردند که بعدتر فهمیدند فریب خورده‌اند و حالا هم بسیاری از آنها در اجرای این طرح‌گیر افتاده‌اند.

پورشیرازی افزود: به دلیل همین مشکلات پیش آمده، سازندگان ایرانی در ادامه اشتیاق کمتری به ساخت این واحدها نشان دادند، بنابراین شاید یکی از دلایل واگذاری ساخت بخشی از این واحدها به خارجی‌ها، این بود که دیگر سازندگان داخلی حاضر نبودند با همان قیمت‌های پیشین، ساخت این واحدها را تقبل کنند. از سوی دیگر دولت گمان می‌کرد اگر قیمت‌های جدیدی ارائه کند، صدای سازندگان پروژه‌های قبلی درخواهد آمد.

بنابراین ساخت بخشی از این طرح را به خارجی‌ها دادند تا هم قیمت‌های بالاتری به آنها بدهند و هم اینکه از امکانات ساخت خارجی‌ها استفاده کنند. وی با تایید سخن آخوندی مبنی‌بر اینکه مسکن مهر، طرحی با فناوری پیشرفته نبود که نیاز به واگذاری به خارجی‌ها داشته باشد، گفت: به نظر می‌رسد یکی از دلایل اصلی این واگذاری، جلوگیری از بروز اختلافات میان سازندگان داخلی بود؛ هرچند با خارجی‌ها بر سر قیمت‌های بالاتری به توافق رسیدند.

البته این احتمال هم وجود دارد که مذاکرات و دلایل پشت‌پرده‌ای برای این واگذاری وجود داشته و امتیازاتی رد و بدل شده است. وی یادآوری کرد: در ساخت مسکن مهر از سوی سازندگان داخلی، همه زیان دیدند و همین حالا بسیاری از سازندگان از دولت مطالباتی دارند؛ بخشی از کارها باقی‌مانده، نرخ مصالح افزایش یافته و زیان نهایی به خریدار وارد می‌شود و به همین دلیل بخشی زیاد از این واحدها، بدون متقاضی مانده است.

این کارشناس حوزه راه و ساختمان یادآوری کرد: مسکن مهر طرح درستی بود که به طور عوام‌فریبانه اجرا شد. در واقع هم از نظر جانمایی و هم از نظر کیفیت، پروژه‌ای قابل قبول نیست. این خانه‌ها به جای ساخته شدن در دورترین شهرها و روستاها، در شهرهای بزرگ کلید خورد و مهاجرت و مرگ کشاورزی و دامداری را در بسیاری از استان‌ها کلید زد.

تاثیر مخرب حضور ترکیه برکیفیت ساخت‌وساز ایران

آنطور که از سخنان پورشیرازی برمی‌آید نارضایتی سازندگان داخلی از قیمت‌های اولیه طی شده با آنها برای ساخت مسکن مهر و مشکلات و گرفتاری‌های بعدی، موجب کاهش اشتیاق آنها به ساخت این واحدها شده و به همین دلیل، دولت وقت تصمیم به واگذاری ساخت بخشی از واحدها به خارجی‌ها گرفته است. با این حال برخی از کارشناسان معتقدند در کنار عملکرد نامناسب دولت در شیوه واگذاری ساخت این واحدها به سازندگان، عملکرد سازندگان و پیمانکاران داخلی نیز در زمینه همکاری با طرح مسکن مهر نامناسب بوده و تبدیل به عاملی برای بی‌سر و سامانی بازار ساخت این واحدها شده است.

اسفندیار سلطانی، عضو هیات رئیسه کانون سراسری انبوه‌سازان کشور با اشاره به همین نکته، به «گسترش تجارت» گفت: قراردادهای مسکن مهر با سازندگان در ابتدا یک‌ساله بود اما در ادامه، این قراردادها را تبدیل به قراردادهای ‌۵ساله کردند، به همین دلیل، قیمت‌هایی که در ابتدا برای این خانه‌ها تعیین‌شده بود، افزایش یافت و هزینه‌های اضافی بر مردم تحمیل شد. به گفته وی، انبوه‌سازان داخلی به‌طور حرفه‌ای وارد عرصه ساخت مسکن مهر نشدند و سازوکار دقیقی برای انجام این پروژه مدنظر نداشتند.

سلطانی معتقد است ترکیه با ورود به حوزه ساخت‌وساز مسکن مهر، با استفاده از کارگران غیرحرفه‌ای جنوب‌شرق آسیا، نه‌تنها نتوانست سرمایه و فناوری جدیدی وارد حوزه ساخت‌وساز کشورمان کند، بلکه با اتلاف سرمایه‌های داخلی، موجب تاخیر پیشرفت‌های ما در حوزه ساخت‌وساز شد. وی در این زمینه افزود: پیمانکاران ترکیه با دانش و تجربه ناقص خود، فقط هزینه‌های بالا و نابجا به کشور ما تحمیل کردند.

اسفندیاری نیز همچون پورشیرازی معتقد است می‌توان احتمال داد در ماجرای این واگذاری، دست‌های سیاسی در کار بوده است.

سلطانی با بیان اینکه واگذاری پروژه‌های داخلی که توان اجرای آنها در کشور وجود دارد، اشتباه است، یادآوری کرد: اگر کشوری مانند ایتالیا وارد حوزه ساخت‌وساز کشور ما شود، به دلیل دارا بودن فناوری‌ها نوین ساخت و ماشین‌آلات پیشرفته، موجب ارتقای کیفی و کمی پروژه‌های داخلی خواهد شد، اما کشوری مانند ترکیه، نه تنها تاثیر مثبتی در ساخت‌وساز ما ندارد، بلکه نخستین هدفش، کسب درآمد و ایجاد شغل برای کارگران غیرحرفه‌ای خود است.

ایمنی بالاتر در ساخت‌وساز ایرانی‌ها

آنچه اسفندیاری درباره کاهش کیفیت ساخت‌وساز با حضور سازندگان غیرحرفه‌ای ترکیه می‌گوید، در بررسی سخنان دیگر فعالان بخش مسکن نیز تایید می‌شود.

به عنوان نمونه در زمان واگذاری بخشی از پروژه‌های مسکن مهر به ترکیه، ایرج رهبر، رئیس وقت کانون سراسری انبوه‌سازان، در مقایسه‌ای میان عملکرد سازندگان ایرانی و ترکیه گفت: درصد میلگردی که انبوه‌سازان ایرانی در هر مترمربع واحدهای مسکن مهر به کار می‌برند، از نظر وزنی بیشتر از پیمانکاران ترکیه‌ای است.

وی افزود: ترکیه‌ای‌ها آیین‌نامه‌های ویژه خود برای ساخت مسکن به صورت انبوه دارند و ما در ایران آیین‌نامه دیگری داریم. البته پیمانکار ترکیه‌ای فعال در پردیس، تاییدیه ایران را گرفته اما باز هم نیم‌نگاهی به آیین‌نامه‌های خود دارد. به گفته رهبر، این در حالی است که آیین‌نامه‌های ساخت‌وساز ایرانی از نظر ایمنی، بسیار بالاتر هستند و اهمیت بیشتری برای این موضوع قائل شده‌اند.