◄ راهکار وزیر جدید برای اداره بخش حمل‌ونقل چیست؟
فراز شیخ حسنی، کارشناس برنامه‌ریزی حمل‌ونقل در یادداشتی که هفته‌نامه حمل‌ونقل آن را منتشر کرد به بیان برخی اولویت‌های وزارت راه و شهرسازی در دوران جدید پرداخته است.
فراز شیخ حسنی، کارشناس برنامه‌ریزی حمل‌ونقل در یادداشتی که هفته‌نامه حمل‌ونقل آن را منتشر کرد به بیان برخی اولویت‌های وزارت راه و شهرسازی در دوران جدید پرداخته است.
در این یادداشت آمده است: وزارت راه‌وشهرسازی، وزارت خانه بسیار بزرگ و مهمی در کشور ماست که در توسعه و آبادانی کشور، نقش بسزایی دارد. این وزارتخانه، نقش مستقیم سازندگی در کشور را ایفا می‌کند. شبکه راه‌های زمینی، هوایی و دریایی کشورمان، بسیار وسیع است اما همیشه وسیع‌بودن، دلیلی بر کارآمدی نیست. راه‌ها، در همه جای جهان، حکم رگ‌هایی را ایفا می‌کنند که خون را از نقاط مختلف بدن به دیگر نقاط با سرعتی مناسب جابه‌جا می‌کنند بنابراین، هر چه این شبکه منسجم‌تر و کاراتر باشد، مسافر و کالا، با سرعت و دقت بیشتری جابه‌جا خواهند شد.
در کشور ما ایران، مد حمل‌ونقل زمینی، بسیار گسترده شده و به دورترین نقاط کشور نیز رسیده است. همچنین وابستگی کشورمان، به این مد حمل‌ونقلی، از سایر مدها بیشتر بوده است. در ادامه به بررسی هر سه مد حمل‌ونقلی خواهیم پرداخت و پیشنهادهایی برای بهبود کارایی آنها ذکر خواهد شد.
مد حمل‌ونقل زمینی:
این مد در کشور ما، به دودسته عمده جاده‌ای و ریلی تقسیم می‌شود، درحالی‌که در بسیاری از کشورهای دیگر، جابه‌جایی مایعات نیز جزء این دسته هستند. درهرحال، در کشورمان ایران، حمل‌ونقل جاده‌ای، سهم بالایی در جابه‌جایی مسافران و کالا را بر عهده دارد. شبکه جاده‌ای در ایران، بسیار گسترده است و نمی‌توان روستایی در دورافتاده‌ترین نقطه از کشور را متصور شد که از این مد محروم مانده است. پس نتیجه می‌گیریم که حمل‌ونقل کشور، کاملاً جاده‌محور است و این‌طور که به نظر می‌رسد، هیچ وزیری قصد ندارد تا کمی این نسبت را متعادل کند. درست است که کفه حمل‌ونقل جاده‌ای، در کشورمان سنگینی می‌کند اما برای توسعه راه‌های کشور، باید به تمام مدهای حمل‌ونقل، بها داده شود.
مد حمل‌ونقل جاده‌ای در کشور، روزبه‌روز درحال‌توسعه است اما همچنان می‌تواند بیشتر و بهتر رشد داده شود. می‌توان گفت که یکی از مهم‌ترین برنامه‌های آینده وزیر، می‌تواند هوشمندسازی بیشتر مسیرهای اصلی و پرتردد در کشور باشد. همان‌طور که هوشمندسازی پل طبقاتی صدر در تهران، توانست رفتار ترافیکی شهروندان را نظم ببخشد و هوشمند کند. برنامه دیگر وزیر در این مد، می‌تواند بزرگراه کردن و چهاربانده کردن راه‌های اصلی کشور باشد. این کار باعث می‌شود که حمل‌ونقل زمینی، با سرعت بیشتری، کالا و مسافر را انتقال دهد.
راه‌های اصلی در کشور بسیار زیاد هستند. بزرگراه‌کردن راه‌های دوطرفه بین مراکز بین استان‌ها می‌تواند در اولویت قرار گیرد و انتقال بین مراکز استان‌ها، بدین ترتیب، سرعت گیرد. همچنین، برنامه آینده وزیر می‌تواند، احداث و توسعه آزادراه‌های کشور باشد. در ایران، آزادراه‌های بسیار زیادی وجود دارند که متأسفانه در مقاطعی، ساخت آنها ادامه‌دار نبوده‌اند و موجب ایجاد گلوگاه‌های آزادراهی شده‌اند.
تقریباً تمامی آزادراه‌های ایران، دارای گلوگاه‌هایی هستند که موجب کندی یا اختلال در انتقال بار و مسافر را خصوصاً در ایام پیک، سبب شده‌اند؛ بنابراین احداث آزادراه‌ها، خصوصاً توسط بخش خصوصی، به توسعه زیرساخت‌های کشور کمک شایانی خواهد کرد. احداث راه‌های اصلی جدید هم می‌تواند در صرفه‌جویی زمان و انرژی کمک بسزایی کند.
بخش حمل‌ونقل ریلی در ایران، مورد ظلم واقع شده است. توسعه آن برعکس کشورهای توسعه‌یافته، بسیار کند است و وظیفه جابه‌جایی کالا و مسافر را به‌صورت عمده، عهده‌دار نیست. این بخش حمل‌ونقلی، هنوز نتوانسته است سهم مهم خود را از حمل‌ونقل کل کشور بگیرد. به نظر می‌رسد قدم اول وزیر آینده در مورد این مد، همانند بخش جاده‌ای، هوشمندسازی کامل شبکه ریلی باشد. با هوشمندسازی شبکه، این امکان وجود دارد که شبکه ریلی با همین میزان توسعه‌یافتگی فعلی، با عملکرد مناسب‌تر و کارایی بهتری، خدمات‌رسانی کند. همچنین توسعه این بخش، به تمام نقاط کشور می‌تواند اولویت بعدی وزیر باشد.
اتصال تمامی مراکز استان‌ها به شبکه سراسر ریلی و طبیعتاً اتصال مراکز استان‌ها به‌وسیله ریل به هم ازجمله اقدامات واجب این وزارتخانه می‌تواند باشد. اتصالات صنایع، معادن، کارخانه‌ها و قطب‌های بزرگ صنعتی نیز می‌تواند در کارایی چرخه اقتصادی، بسیار مفید واقع شود.
اتصال این بخش، به بخش دریایی، یعنی بنادر، می‌تواند توسعه‌دهنده مناطق مرکزی کشور باشد. اولویت بعدی وزیر در خصوص این بخش، می‌تواند دوخطه کردن مسیرهای پرتردد باشد. در این مورد، مسیر راه‌آهن تهران- مشهد دوخطه شده است و شناسایی مسیرهای پرتردد برای دوخطه کردن مسیر، می‌تواند سرعت سیر قطارها را افزایش دهد.
همچنین برقی‌کردن مسیرهای در حال مطالعه و سرعت بخشیدن به طرح‌های در دست‌ساخت، همچون راه‌آهن سریع‌السیر تهران اصفهان، می‌تواند خونی تازه در رگه‌های راه‌آهن بدمد. راه‌اندازی قطارهای حومه‌ای از دیگر اقدامات مثبت وزارت راه بود که به نظر می‌رسد بخشی از تقاضای جاده را به ریل منتقل می‌کرد.
طرح قطارهای حومه‌ای، باید با دقت بیشتر و با اهدافی والاتر، ادامه داشته باشد و در استان‌های مستعد، اجرا شود. در حوزه ریلی درون‌شهری باید گفت که دولت، باید به این درک برسد که راه‌حل مشکل ترافیک بسیاری از شهرهای کشور، حمل‌ونقل ریلی همچون مترو، تراموا و مونوریل است؛ بنابراین باید در کنار شهرداری‌ها، چه ازنظر مالی و چه ازنظر فنی مهندسی، مشارکت بیشتری کند.
بخش حمل‌ونقل هوایی:
در سال‌های اخیر و خصوصاً بعد از برجام، این صنعت دچار رشد جهشی در کشور شد و به ناوگان هوایی کشور، هواپیماهایی اضافه شدند که این هواپیماها موجب رونق برخی فرودگاه‌های دوردست کشور شدند. ضمن اینکه قبل از این اتفاق، زیرساخت‌های حمل‌ونقل هوایی بسیار توسعه‌یافته بودند، فرودگاه‌های بسیار زیادی در نقاط مختلف کشور ساخته و تجهیز شده بودند. با ورود هواپیماهای جدید، چرخه توسعه زیرساخت‌ها تکمیل شد و این فرودگاه‌ها، از خاک‌خوردن نجات پیدا کردند. شاید بتوان اولویت اول وزیر جدید در این حوزه را، تلاش برای افزودن ناوگان جدید و نو به کشور دانست. لازم به ذکر است که منظور ما از ناوگان نو، ناوگانی صرفاً تازه بیرون آمده از کارخانه نیست بلکه ناوگانی با چرخه پروازی کم است که بتواند به‌عنوان یک هواپیمای تازه‌نفس، سال‌ها در آسمان‌ها، پرواز کند.
ضمن اینکه در کشور ما، فرودگاه‌ها، با تقاضاهای متفاوتی وجود دارند و ناوگان شرکت‌های هواپیمایی باید مجهز به‌تمامی انواع هواپیماها باشد. لازم به ذکر است که کشور ما نیاز به هواپیماهای منطقه‌ای، کوچک پیکر، متوسط پیکر و پهن‌پیکر دارد. دلیل این امر آن است که برخی مسیرهای داخلی که تقاضا برای آن زیاد است به ناوگان متوسط و پهن‌پیکر نیاز دارند. ضمن اینکه برای به دست آوردن بازار پروازهای بین‌المللی، هواپیماهای پهن‌پیکر نیاز است تا هم عرضه زیاد باشد و هم برد پروازی، دسترسی ایران را به دورترین مقاصد جهان فراهم کند. دومین اولویت وزیر می‌تواند، بروز‌رسانی و نوسازی تجهیزات مخابراتی و راداری فرودگاه‌ها باشد.
تجهیزاتی که به‌مرورزمان، فرسوده شده‌اند و باید نوسازی شوند تا همین ناوگان موجود و همین تعداد فرودگاه فعال، بتواند با کارایی بیشتری به کار خود ادامه دهد. درست است که در سال‌های اخیر، هزاران کیلومتر راه هوایی به کشور اضافه شده است ولی می‌تواند اولویت بعدی وزیر در این حوزه، افزایش بیشتر تعداد راه‌های هوایی کشور باشد تا مسیرهای هوایی، هر چه بیشتر کوتاه‌تر شوند و هزینه عملیاتی شرکت‌ها بدین‌صورت کاهش یابد. درنهایت باید به این نکته اشاره کرد که زیرساخت‌های حمل‌ونقل هوایی در کشور، خصوصاً فرودگاه‌ها، مرتباً بهینه‌سازی شوند. در ابتدا به این نکته اشاره کردیم که در بسیاری از شهرهای ایران، فرودگاه احداث شده است اما باید این را هم بدانیم که فرودگاه‌ها، فقط برای انتقال مسافران نیستند و باید قابلیت جابه‌جایی کالا را نیز داشته باشند.
مد حمل‌ونقل دریایی:
در کشور ما، حمل‌ونقل دریایی، جز در بازه محدودی درگذشته تاریخی کشور، در دیگر دوران، از اهمیت زیادی برخوردار نبوده است. دراین‌بین، حمل‌ونقل کالا و محصولات پتروشیمی، جایگاه بیشتری را در این صنعت از آن خودکرده است. بازهم می‌توان از اضافه‌کردن ناوگان باری و مسافری، از اولویت‌های مهم در این حوزه نام برد. البته ذکر این نکته قابل‌توجه است که در دریای جنوب، حمل مسافر نیز از رونق نسبی برخوردار است؛ اما درهرحال، کمبود ناوگان باعث می‌شود که عرضه مناسبی برای تقاضا، برقرار نباشد.
خطوط مسافری در دریای شمال، چندان فعال نیست. اما می‌توان روی برقراری مسیرهای ساحلی داخلی نیز مطالعه انجام داد. توسعه مسیرهای دریایی در شمال و جنوب، می‌تواند اولویت دوم وزیر در این حوزه باشد. برقراری خطوط دریایی بین‌المللی نیز می‌تواند در این دسته از اولویت‌ها قرار بگیرد. به‌هرحال، این بخش حمل‌ونقلی با وجود گستردگی فوق‌العاده در کشور ما، از محبوبیت چندانی برخوردار نبوده است اما باید توجه داشت که در جامعه بین‌الملل، حرف اول را در حمل و جابه‌جایی کالا می‌زند. بنابراین وزیر باید توجه خود را معطوف به ناوگان باری و سپس مسافری کند.
شهرسازی:
در آخرین بخش از این نوشته، به نقش وزارت شهرسازی، در این حوزه پرداخته خواهد شد. شاید از خود بپرسیم که چه شهری برای زندگی مناسب خواهد بود؟ مسلماً جواب بسیار ساده خواهد بود. شهری برای زندگی بهتر خواهد بود که موارد بسیار ساده شهری را در خود گنجانده باشد. دسترسی مناسب شهروندان به حمل‌ونقل همگانی، یکی از درخواست‌های مسلم هر شهروندی است. حال هرچه این حمل‌ونقل همگانی، کاراتر و سریع‌تر باشد، رضایت شهروندان بیشتر خواهد بود. بنابراین دولت باید دست شهرداری‌ها را در ساخت و بهره‌برداری از سامانه‌هایی همچون مترو، اتوبوس تندرو، مونوریل و تراموا بگیرد. عدم‌حمایت دولت پیامدهایی بس زیان ده خواهد داشت که ازجمله آن می‌توان به شکست در ساخت و بهره‌برداری از متروی شهرهای کرج، اهواز، قم و کرمانشاه دانست.
احداث و توسعه فضای سبز شهری، نوعی آشتی شهروندان و لازمه یک شهر توسعه‌یافته خواهد بود. اینکه خانواده‌ها، محلی امن برای گذران وقت باارزش آزاد خود را در مکان‌هایی سرمایه‌گذاری کنند که یک نفع دوطرفه برای شهرداری‌ها و دولت داشته باشد. با احداث فضاهای ورزشی و سبز، هم به رفع آلودگی هوا کمک خواهد شد و هم شهروندان، به نیازهای روحی خود خواهند رسید.
در اولویت بعدی، ساخت زیرساخت‌های ترافیکی مناسب همچون بزرگراه‌های درون‌شهری می‌تواند موردتوجه قرار گیرد.
