آرزوی محال حذف پول از انتخابات

شاید اولین بار که صحبت از پول کثیف در سیاست ایران به میان آمد و از یک تریبون رسمی شنیده شد، اسفندماه 93 و دقیقا یک سال مانده به انتخابات مجلس دهم بود.

یه گزارش تین نیوز به نقل از اعتماد، عبدالرضا رحمانی فضلی، وزیر کشور از تریبون مجلس در مورد پول های کثیفی گفت که وارد اقتصاد ایران شده که «بخشی از این پول در حوزه سیاست وارد می شود و افراد در قالب انتخابات و غیره به آن ورود می کنند.»

از آن زمان تاکنون بارها و بارها از مقامات اجرایی تا قضایی از شورای نگهبان که متولی احراز صلاحیت ها هستند تا چهره های سیاسی که شاید رخت سیاست را آویخته اند و کنار کشیده اند؛ در مورد وجود پول های کثیف در انتخابات، تبلیغات و روش های غیرقانونی، خرید و فروش آرا، وعده و وعید ها و رانت های پیشا انتخاباتی صحبت کرده اند.

با این حال خبری از تغییر در وضعیت نیست و دوباره قریب به 120 روز مانده به انتخابات دوره یازدهم مجلس شورای اسلامی بحث بر سر پول های کثیف داغ شده است. بحث و بررسی بر سر این موضوع آنقدر جدی شده که برخی صحبت از حذف پول از این فرآیند می کنند.

عباسعلی کدخدایی و محمدجواد لاریجانی از جمله کسانی هستند که طی گفت وگویی ابراز امیدواری کرده اند که پول از روند انتخابات حذف یا دست کم تاثیر آن کاهش یابد. اما آیا به واقع می توان پول را از انتخابات حذف کرد؟ داریوش قنبری، نماینده حوزه انتخابیه ایلام، ایوان، شیروان، چرداول و مهران در دوره هشتم مجلس شورای اسلامی معتقد است که این یک آرزوی دست نیافتنی است.

این نماینده اسبق مجلس همچنین در مورد روندهای غیرقانونی اما مرسوم در جریان انتخابات که از سوی کاندیداها انجام می شود نیز در گفت وگو با «اعتماد» توضیح داده است. ان شاءلله این بحث را ضمن گفت و گو با دیگر سیاستمداران که تجربه حضور یا اداره انتخابات را دارند پی خواهیم گرفت.

در آستانه انتخابات هستیم و باردیگر بحث پول های کثیف در انتخابات مطرح شده است. با توجه به اینکه شما سابقه کاندیداتوری و نمایندگی مجلس را دارید و احتمالا در این فرآیند با بحث ورود پول های کثیف به انتخابات سر و کار داشتید، در چه بخش هایی هزینه کردهای انتخاباتی به راحتی قابل رصد نیست؟

شفافیت در هزینه های انتخاباتی بحثی جدی است که در اغلب دوره ها با این معضل مواجه بوده ایم و در واقع مشخص نیست که یک کاندیدا چقدر هزینه می کند. فرآیند هزینه های انتخاباتی آنقدر پیچیده هست که شفاف کردن آن به آسانی نیست.

برای نمونه کاندیدا ها معمولا بخشی از هزینه ها را در اختیار اطرافیان خود قرار می دهند تا آنها در مواقع لازم هزینه کنند و عمدتا در این موارد حسابرسی دقیقی نیز وجود ندارد. در واقع مشخص نیست که این پول چگونه دریافت و در چه مواردی هزینه شده و پرداختی هایی صورت گرفته است. مساله دیگری نیز وجود دارد که خرید و فروش آرا در جریان انتخابات است.

این معضل معمولا در حوزه های انتخابیه کوچک یا تک نماینده که یک نفر با 20 تا 30 هزار رای می تواند وارد مجلس شود، بیشتر رخ می دهد، چراکه اگر کاندیدا یا اطرافیان او متمول باشند، می توانند به راحتی دست به خرید آرا بزنند آن هم بدون اینکه نظارتی بر این اتفاق وجود داشته باشد.

در کنار این دو بحث هزینه های نامتعارفی چون برگزاری مهمانی ها و ناهار و شام هایی است که به راحتی قابل محاسبه در هزینه های انتخاباتی نیستند. ضمن اینکه در حوزه های انتخابیه کوچک حتی از یک سال پیش از انتخابات به شکل زیرزمینی جلساتی برگزار می شود که رصد آنها و بررسی هزینه های صرف شده قابل محاسبه نیست.

در واقع می توان گفت هزینه های انتخاباتی که اتفاقا مشهود و بعضا قابل دسترسی و پیگیری است همان هزینه ستادها، چاپ و پخش پوستر و ... است اما در حوزه های انتخابیه کوچک هزینه های انتخاباتی غیرقانونی به شکل های مختلف وجود دارد که نه منابع آن مشخص است و نه نظارتی بر آن صورت می گیرد.

در مواردی که یک نماینده دوباره کاندیدا می شود، شاهد این هستیم که برخی هزینه های سرسام آور برای تبلیغات انجام می شود که اصلا با حقوق و مزایای رسمی نمایندگی مجلس هیچ گونه همخوانی ندارد. همین فرآیند باعث می شود برخی به نمایندگی مردم در مجلس به شکل یک بیزینس و تجارت نگاه کنند و در همین راستا وقتی به مجلس راه می یابند در پی جبران هزینه هایی هستند که انجام داده اند.

وقتی هم که حقوق ثابت نمایندگی کفاف جبران کردن هزینه ها را نمی دهد خواه ناخواه به دنبال راه حل های غیرقانونی می روند. بنابراین هزینه های سرسام آور تالی فاسدهای مختلفی دارد که هم فساد اقتصادی و هم فساد سیاسی به دنبال دارد و لازم است که هزینه ها به صورت شفاف صورت گیرد.

اساسا امکان برخورد با هزینه هایی که امکان رصد آن همان طور که اشاره کردید، دشوار است و به عنوان یک معضل وجود دارد؟

به نظر من دستگاه های اطلاعاتی می توانند به خوبی این جلسات خانگی و زیرزمینی کاندیداها را رصد کنند و همچنین به این پرسش پاسخ دهند که آنها هزینه های انتخاباتی شان را از کجا آورده اند. در واقع آنچه در انتخابات به ویژه انتخابات در حوزه های تک نماینده یا حوزه های انتخابیه کوچک وجود دارد همین جلسات غیررسمی و جلسات تبلیغات غیرقانونی است.

فکر می کنم سیستم های اطلاعاتی و امنیتی می توانند جلوی این کار را بگیرند. ضمن اینکه این مسائل باید یکی از دلایل رد صلاحیت کاندیداها باشد. این در حالی است که تا به حال ندیده و نشنیده ام کسی به دلیل تبلیغات غیرقانونی ردصلاحیت شده باشد. همین الان در حوزه های انتخابیه کوچک احتمالا نزدیک به یک سال است که تبلیغات غیررسمی و غیرقانونی شروع شده است.

این در حالی است که دستگاه های ناظر بر انتخابات از این راه های غیرقانونی می گذرند در صورتی که می توان از چند ماه مانده به انتخابات این جلسات انتخاباتی غیررسمی را رصد کرده و جلوی آن را بگیرند، چراکه تنها بحث وقوع فساد مالی پول های کثیف در انتخابات نیست، بلکه فساد سیاسی هم به دنبال فساد اقتصادی شکل می گیرد؛ وعده و وعید هایی که برای گرفتن پست و مقام و رانت ها نوع دیگری از فساد را ایجاد می کند. بنابراین باید حداقل جلسات زیرزمینی و غیررسمی رصد شود.

شما پیشنهاد می دهید که جلسات غیررسمی پیش از انتخابات کاندیداها از سوی دستگاه های اطلاعاتی و امنیتی رصد شود. مگر می توان کاندیداها را از برگزاری جلسات مثلا با اعضای ستاد یا هواداران و نزدیکان سیاسی منع کرد؟ از سوی دیگر فکر نمی کنید این رویکرد منجر به امنیتی و پلیسی شدن فضای انتخابات می شود؟

حرف من شفاف شدن است. برای شفاف شدن لازم است که جلسات از حالت غیررسمی خارج شده و آزاد باشد یعنی کاندیداها به آن رسمیت ببخشند تا در صورتی که عمل غیرقانونی رخ داد، قابلیت پیگیری وجود داشته باشد.

شاید در این زمینه ایراد قانونی هم وجود دارد که یک فضای روشن و شفاف پیش از انتخابات شکل نمی گیرد. در یک جلسه زیرزمینی معلوم نیست که چه وعده و وعیدهایی و چه قول و چه رانت هایی داده می شود.

اگر هم با جلسات غیررسمی پیش از زمان تبلیغات برخوردی نمی شود باید آنها را قانونمند کرد به این شکل که قانونگذار به جای فرصت یک هفته ای تبلیغات، فرصت بیشتری برای کسانی که تمایل به کاندیداتوری دارند در نظر بگیرد. یعنی با تغییرات قانونی کسانی که احتمال کاندیداتوری آنها وجود دارد از خیلی قبل تر از انتخابات مشخص و بتوانند فعالیت آزاد و قانونی داشته باشند.

این مساله باعث ایجاد برابری میان کاندیداها هم می شود نه مثل الان که یک نفر با تکیه بر پول و قدرتی که دارد از یک سال قبل شروع به تبلیغ و جمع کردن رای و یک نفر صبر کند تا فرجه یک هفته ای تبلیغات فرا برسد و تنها در فرصت یک هفته ای و مطابق قانون تبلیغات را شروع کند. شاید با تغییر فرصت قانونی تبلیغات بتوان شرایط را شفاف تر کرد. در واقع اگر بر اساس قوانین موجود برخورد نمی شود، قانون را تغییر دهیم.

تجربه شخصی شما از برخورد و مواجهه با این تبلیغات غیرقانونی چیست؟ آیا شما پیش از کاندیداتوری با چنین معضلی مواجه شدید که نیاز به مراجعه به نهاد اطلاعاتی یا قضایی داشته باشد؟

من هم در طول انتخابات با چنین مسائل غیرقانونی در مورد رقبا مواجه شدم. شکایت هایی هم تنظیم کردم اما به نتیجه نرسید. در واقع همین تبلیغات زودرس و جلسات غیرشفاف و غیرقانونی معضلی بود که همیشه با آن مواجه بودم. در دو دوره حضور در انتخابات نیز با مساله خرید و فروش آرا مواجه بودم و گزارش هایی ارایه دادم.

چرا این شکایت ها و گزارش ها به نتیجه ای نرسیده است؟

به نظر من اراده ای برای برخورد با پول کثیف یا اقدامات غیرقانونی پیش از انتخابات وجود ندارد. همچنین در برخورد با تخلفات انتخاباتی ضمانت اجرایی موثر در قانون پیش بینی نشده است. مثلا بر اساس قانون چاپ پوسترها در قطع مشخصی مجاز است اما کسی این قانون ساده را هم رعایت نمی کند. بنابراین در بخش هایی قانون اجرایی نمی شود در بخش هایی هم قانون ضمانت های اجرایی دقیق و شفاف و روشنی ندارد.

در کنار بحث پول های کثیف برخی معتقدند که اساسا باید به جایی برسیم که پول از فرآیند انتخابات برای کاندیداها حذف شود. به نظر شما آیا امکان چنین کاری وجود دارد یا نمونه ای از حذف پول از انتخابات برای کاندیداها در دنیا اجرایی می شود که بتوان آن را الگوی موفقی دانست؟

انتخابات بدون هزینه و پول رویایی است دست نیافتنی. شاید بتوان هزینه ها را به حداقل رساند و کاهش داد. مثلا شرایطی را ایجاد کرد که تبلیغات بصری همچون چاپ پوستر در انتخابات برای همه توسط یک نهاد مشخص با هزینه ای مشخص انجام شود که هم قابل بررسی بوده و هم هزینه های آن مقدار مشخصی باشد. البته فضای مجازی نیز کمک بزرگی به کاهش هزینه های انتخاباتی کرده است.

موضوع دیگر در نظر گرفتن مکان هایی برای سخنرانی ها و میتینگ های انتخاباتی است. برای نمونه می توان ورزشگاه ها را به صورت مجانی در اختیار کاندیداها قرار داد تا به کم کردن هزینه ها کمک کرد. همچنین استفاده از شبکه های استانی برای بیان برنامه های کاندیدا نیز می تواند راه حل دیگری باشد.

از سویی می توان برای هزینه کرد انتخاباتی سقف تعیین کرد، چراکه به هر حال دسترسی به اموال یک کاندیدا و تطابق دادن آن با میزان هزینه کرد انتخاباتی شدنی نیست، اما با تعیین سقف هزینه کرد می توان همه را در یک سطح قرار داد.