تفاوت شناخت حاصل از گردشگری واقعی و گردشگری مجازی

توسعه تکنولوژی‌های جدید ارتباطی در سال‌های اخیر، به حدی رسیده است که برای به‌دست آوردن اطلاعات از سراسر دنیا، دیگر نیازی به سفری واقعی و حضور در محل احساس نمی‌شود. انسان در دنیای امروز، قادر است از درون خانه خود با استفاده از امکانات فضای مجازی، در هر زمان که بخواهد به مناطق دوردست سفر کند.

گردشگری، در این اوضاع، دیگر وابسته به زمان و مکان و نیازمند برنامه‌ریزی مالی و زمانی خاص نیست. در این زمینه، دو سوال مهم وجود دارد. اولا، آیا گردشگری مجازی ممکن است جایگزین گردشگری واقعی شود و نیاز سفر واقعی را مرتفع کند؟ ثانیا، آیا نوع شناختی که گردشگری مجازی تولید می‌کند، با نوع شناختی که در اثر حضور واقعی گردشگر در مکان ایجاد می‌شود، یکسان است؟ نگارندگان اعتقاد دارند اگرچه گردشگری مجازی قادر است اطلاعات بسیار وسیع‌تر و کامل‌تری از گردشگری واقعی در اختیار افراد قرار دهد، اما در عمل، فاقد حس حضور در مکان و تجربه زیستن است. به همین سبب اولا نوع شناختی که به‌دست می‌دهد، دستکاری‌شده و غیرواقعی است و ثانیا این نوع گردشگری صرفا، نقش مکمل برای گردشگری واقعی را دارد. آن گردشگری که از فضای مجازی آغاز شده و به فضای واقعی ختم شود، آثار و نتایج مثبت هر دو نوع را در عرصه شناخت دربر خواهد داشت.

مجازی یا واقعی؟ مساله این است

با ظهور اینترنت و فضای مجازی، تصور مک‌لوهان از دهکده جهانی، نه یک استعاره، که به واقعیت پیوسته است؛ به‌طوری که به اعتقاد دانشمندان این حوزه، در دنیای مجازی اینترنت جایگزین رسانه‌های سنتی شده و تمامی آنها را تحت‌الشعاع خود قرار داده است. براساس این دیدگاه، باید منتظر جایگزین شدن شیوه‌های قدیمی گردشگری با شیوه‌های جدید باشیم. در این دهکده، سفر و گردشگری در کنار توسعه دیگر صنایع، با چالش‌های جدیدی مواجه شده و این امر به ظهور عاملان اطلاعاتی آنلاین جدید و انواع جدید گردشگری منجر شده است. «گردشگری الکترونیک»، در کنار وبلاگ‌ها، اطلاعات گسترده و در عین حال کاملی برای مشتری هدف فراهم می‌کند که مصرف‌کنندگان می‌توانند برنامه‌ریزی کنند و نیازهای سفر خود را با تعاملی غیرمستقیم‌تر با بازیگران صنعت تامین کنند.

اما با پیشرفت اینترنت و تکنولوژی واقعیت مجازی، بازدید از یک مقصد خارجی بدون ترک مکان مبدأ، ممکن شده و گردشگری مجازی را به‌وجود آورده است. «گردشگری مجازی» یکی از نمودهای شگفت‌انگیز جامعه تماشاگر است و ساختار روایی دارد. در گردشگری مجازی نیز تصویر است که دنیا را به ما می‌شناساند، نه حس واقعی حضور در مکان. این بحثی است که با مقایسه گردشگری مجازی و گردشگری واقعی و روایتی تشریح می‌شود که هریک از این دو نوع گردشگری تولید می‌کنند. اما می‌توان با بهره‌گیری از مفهوم دو فضایی شدن کره زمین و توسعه واقعی- مجازی، دو نوع تقسیم‌بندی از گردشگری ارائه کرد:

• گردشگری واقعی

• گردشگری سایبر (گردشگری الکترونیک و گردشگری مجازی)

به باور کارشناسان، گردشگری صنعتی است که بیش از دیگر صنایع، به تکنولوژی‌های اطلاعاتی و ارتباطی نیازمند است. بسیاری از سازمان‌ها و افرادی که با گردشگری سروکار دارند، وب‌سایت‌هایی را برای جذب مشتری یا اشاعه اطلاعات درباره سازمان خود ایجاد کرده‌اند. تکنولوژی‌های اطلاعاتی و ارتباطی، صنعت گردشگری را توانمند می‌کند تا محصولات و خدمات را به‌طور مستقیم و در دسترس، به تعداد گسترده‌ای از مشتریان ارائه و با آنها و تولیدکنندگان و توزیع‌کنندگان تعامل برقرار کنند. تعداد مشتریانی که اینترنت را برای سفرهای تجاری یا پر کردن اوقات فراغت استفاده می‌کنند، هر روز در حال افزایش است. گردشگری مجازی، به‌عنوان یکی از انواع گردشگری سایبر، از ویژگی‌هایی نظیر نداشتن مرکز، به‌هم پیوستگی، دیجیتالی بودن و دسترسی آسان برخوردار است.

با مقایسه نقاط قوت و ضعف دو نوع گردشگری مجازی و واقعی می‌توان به این نتیجه رسید که گردشگری مجازی فقط به‌عنوان مقدمه و پیش‌نیاز اطلاعاتی گردشگری واقعی می‌تواند زمینه شناخت ناشناخته‌ها را برای گردشگری فراهم آورد؛ اما برای شناخت متناسب‌تر از واقعیت هیچ‌چیزی را با حضور واقعی و احساس حضور در مکان نمی‌توان مقایسه کرد. گردشگری مجازی نوعی اطلاعاتی کردن جغرافیای مکان‌های گردشگری است و در واقع به عنوان تکمیل‌کننده گردشگری واقعی عمل می‌کند نه جانشینی برای آن. واقعیت مجازی قبل از سفر به مردم اجازه می‌دهد تا به‌طور عمیق آنچه را می‌خواهند، تجربه و جست‌وجو کنند و آموزش لازم را برای مواجهه با محیط واقعی و استفاده بهینه از مکان موردنظر به‌دست آورند. همچنین بعد از سفر امکان بازبینی و مرور آن را فراهم می‌کند.

در سفر واقعی شانس برای تغییر و تجربه نو پدید می‌آید و باعث تحولات گسترده در فرد می‌شود و چه‌بسا این تجربیات کاملا منفی باشد؛ درحالی که گردشگری مجازی نوعی بازی با مشخصه واقعیت تندشونده است و به کاربر این امکان را می‌دهد تا به‌طور گذرا، به واقعیتی ثانویه واگذار شود و خیالات خویش را در دنیای جدید به پرواز درآورد. آنچه در روایت و تجربه گردشگری مجازی اتفاق می‌افتد، لحظه‌ای و آنی است و موجب نمی‌شود فرآیند کامل روایت شکل بگیرد و آن چیزی تجربه شود که در گردشگری واقعی رخ می‌نماید. تجربیات آگاهانه بی‌واسطه و همچنین تجربه دوباره آنها از طریق یادآوری حافظه نتایج مهم و اصلی لذت و رفتار گردشگر است که در گردشگری مجازی دیده نمی‌شود. اما از این نظر که پول و زمان کافی برای گردشگری واقعی در دنیای سریع امروز برای اکثریت افراد فراهم نیست و همچنین اوضاع سیاسی، فرهنگی، اجتماعی، امنیتی و وضعیت بد آب و هوایی مانع سفر و شناخت واقعی می‌شود، شاید بتوان با استفاده از گردشگری مجازی به حداقلی از آگاهی و شناخت از واقعیت دست یافت.