◄ برنامه استراتژیک 25 ساله جدید سازمان جهانی هواپیمایی کشوری و بایدهای ما

همزمان با روز جهانی هواپیمایی کشوری در تاریخ 7 دسامبر 2024، درست در ایامی که ما در کشورمان درتب و تاب ضرورت پی ریزی تلاش های موثر حقوقی سیاسی بین المللی و اقدامات مبتنی بر دیپلماسی عمومی و کارزار برای رفع ممنوعیت ها و تحریم های ورود پروازهای هواپیمایی ملی جمهوری اسلامی ایران به فرودگاه های اروپایی بودیم، سازمان بین المللی هواپیمایی کشوری از برنامه استراتژیک پیشگامانه ۲۵ ساله خود برای سال های 2026 تا 2050 رونمایی کرد. این برنامه در راستای اطمینان از برقراری یک سیستم هواپیمایی جهانی ایمن، امن و پایدار که موجبات افزایش اتصال نقاط مختلف، پیشبرد نوآوری، ارتقای ایمنی و امنیت را فراهم آورده و آینده ای تاثیرگذارتر برای هواپیمایی جهانی رقم می زند، طراحی و تدوین شده است. برنامه مذکور تحت عنوان «آسمان ایمن، آینده پایدار»، چشم انداز ایکائو را برای 25 سال آینده ترسیم می کند. این برنامه که به عنوان چارچوبی فراگیر و بالادست برای دیگر برنامه های جهانی و منطقه ای ایکائو عمل خواهد کرد به دنبال تحقق سه هدف اساسی زیر می باشد:

1-به صفر رساندن تلفات ناشی از سوانح هوایی و هرگونه اقدام مداخله غیرقانونی ( ایمنی و امنیت کامل)،

 2-به صفر رساندن انتشار خالص کربن تا سال 2050 برای عملیات هواپیمایی غیرنظامی بین المللی،

3-تبدیل هواپیمایی به بخشی حیاتی از یک سیستم حمل و نقل جهانی به هم پیوسته، در دسترس، فراگیر و مقرون به صرفه و پایدار اقتصادی که توسعه اقتصادی - اجتماعی را تقویت می کند و اطمینان می دهد هیچ کشوری از قافله توسعه هواپیمایی عقب نمی ماند.

پیش بینی ها نشان می دهد ترافیک هوایی در سطح جهانی، فراتر از سطح قبل از همه گیری ویروس کرونا رشد می کند  و انتظار می رود تعداد مسافران از ۴.۶ میلیارد نفر در سال ۲۰۲۴ به ۱۲.۴ میلیارد نفر تا سال ۲۰۵۰ افزایش یابد و برنامه استراتژیک حاضر راه هایی را برای پاسخگویی به فرصت ها و چالش های ناشی از این رشد سریع و نوآوری های چشمگیر فناوری و عملیاتی مورد انتظار، پیش رو قرار می دهد. این برنامه بر اساس تجارب ارزشمند ایکائو در رهبری نظامات و چارچوب حقوقی، برنامه ریزی، استاندارد سازی، تدوین سیاست و فعالیت های ظرفیت سازی برای مواجهه با موضوعات حیاتی مانند تغییرات آب و هوایی، نوآوری و توسعه زیرساخت ها بنیان نهاده شده است و منعکس کننده چشم انداز مشترک برای آینده هواپیمایی است و مسیری را ترسیم می کند که درآن حمل و نقل هوایی همچنان به پیشبرد اتصال جهانی، رشد اقتصادی و تبادل فرهنگی از طریق توسعه پایدار و فراگیر ادامه می دهد. رئیس شورای ایکائو، پس از تصویب این طرح توسط شورا در ماه گذشته اعلام کرد که ایکائو به همراه کشورهای عضو، در حال ساختن یک سیستم هوانوردی است که در خدمت همگان باشد. دبیر کل ایکائو نیز این برنامه استراتژیک را تعهدی به بالاترین آرمان های ایکائو و عزم عملی برای دستیابی به آنها دانست و با اشاره به اینکه صنعت هوانوردی با رشد و تحول بی سابقه ای مواجه است، از تعیین اهداف بلندپروازانه و در عین حال قابل دستیابی در این برنامه  خبر داد که آینده هوانوردی را شکل خواهد داد و اطمینان می دهد که هیچ کشوری از توسعه صنعت و بهره مندی از منافع آن عقب نمی ماند. برای حصول اطمینان از همسویی مداوم با نیازهای در حال تحول هواپیمایی و اهداف توسعه پایدار سازمان ملل متحد، مقرر شده است ایکائو هر 6 سال یک بار این برنامه را بررسی و به روز نماید تا چالش ها، فرصت ها و بهترین و جدیدترین پیشنهادهای اجرایی را در آن لحاظ کند. این برنامه که همزمان با گرامیداشت هشتادمین سالگرد تاسیس ایکائو، در ۷ دسامبر ۲۰۲۴ رونمایی شده، متضمن استمرار ماموریت اصلی ایکائو برای اتصال ایمن، امن و پایدار جهانی است که مستلزم پذیرش و به رسمیت شناختن نقش تحول آفرین فناوری در آینده هواپیمایی بوده و اطمینان می دهد که نیازهای همه کشورهای عضو برآورده خواهد شد.

بی تردید موقعیت ژئوپولتیک جمهوری اسلامی ایران از لحاظ قرار گرفتن در نقطه تلاقی شرق و غرب و شمال و جنوب، گستردگی و بکر بودن کشور از جهت ظرفیت های تجاری، بازرگانی و صنعتی، وجود جاذبه های قابل توجه گردشگری، شبکه گسترده فرودگاهی، جمعیت ایرانیان خارج از کشور و سرمایه گذاران منطقه ای و بین المللی و پتانسیل های فراوان آنها برای ارتباط، رفت و آمد و سرمایه گذاری در کشور، برنامه های توسعه ای کشور و تکلیف نرخ رشد 8 درصدی برای سال های آتی به عنوان محرک تقاضای فراوان برای حمل و نقل هوایی، برخورداری از نیروی انسانی جوان، متخصص و علاقمند برای تلاش دانایی محور و شرکت های هواپیمایی متعدد و تمایل برای سرمایه گذاری بیشتر در این بخش که می تواند به افزایش رقابت و ارتقای سطح خدمات منجر شود، همه و همه مزیت ها و قابلیت های درون زایی می باشند که در صورت تدبیر شایسته و تلاش های دانش پایه داخلی و رفع تضییقات غیرقانونی، غیرانسانی و تحمیلی  تحریم ها، می توانند در توسعه سریع صنعت هوانوردی کشورمان و نقش آفرینی آن در توسعه اجتماعی و اقتصادی کشور به کار گرفته شوند.

فراموش نکنیم که برای تسریع در توسعه کشور و تقویت کارآمدی آن در همه ابعاد، افزایش قدرت ثروت آفرینی و سهم خود از اقتصاد جهانی و منطقه ای، نیازمند گسترش ارتباطات بین المللی و منطقه ای هستیم که با اشتیاق شهروندان دیگر کشورها برای سفر به کشورمان و البته فراهم سازی بسترهای سخت افزاری و نرم افزاری لازم این مهم محقق شدنی خواهد بود. برای ارتقای تصویر ایران در نزد جهانیان و زدودن زنگارهای ایران هراسی و تبلیغات مسموم علیه کشور و دین و مذهب، به دیگر سخن برای تقویت قدرت نرم ملی درکنار سیاست های هوشمندانه تعقیب منافع ملی نیز، امروز یکی از راهبردی ترین اقدامات، اهتمام و عزم ملی و عملی برای توسعه سیستم حمل و نقل هوایی کشور برای اتصال آن به کلیه نقاط دنیا می باشد که از ابعاد مختلف سیاسی، اجتماعی و فرهنگی و اقتصادی، واجد آثار بسیار با اهمیتی است. 

بر این اساس ضروریست، تلاش کنیم تا توسعه صنعت هوانوردی را همانند دیگر کشورهای منطقه در برنامه ریزی های توسعه اقتصادی کشور قرار دهیم، تا هوانوردی به یکی از پیشران های توسعه اقتصادی اجتماعی کشور تبدیل شود. در این میان هماهنگی جدی بین سیاست ها و مقررات حمل و نقل هوایی، گردشگری و تجارت ضرورتی اجتناب ناپذیر است که باید ارتباط نهادینهای بین این بخش ها پی ریزی شود. باید تلاش کرد حمل و نقل هوایی با تقویت و باز مهندسی سازمان هواپیمایی کشوری، از نظام حکمرانی مناسب یعنی چارچوب های اثربخش نهادی، نظارتی و سیاستی برخوردار شود. فرصت مغتنم فرایند آزادسازی حمل و نقل هوایی که در آغازین مراحل آن هستیم به صورت منطقی و هوشمندانه توسعه و استمرار یابد و با برخی اقدامات سطحی و ناصواب عده ای اندک، وقفه ای در آن پیش نیاید. اقتضای ایمنی، نظم و کیفیت خدمات، تفکیک دقیق بین وظایف نظارتی و وظایف عملیاتی و ارائه خدمات در صنعت است، باید تلاش کرد مواضع و مواقع شبهه ناک تعارض منافع را به طور کامل برطرف نمود. بی تردید همه صنعت باید تلاش کند الزامات، استانداردها و توصیه های مطلوب نهادهای بین المللی صنعت هوانوردی رعایت شود. ارتقای کارایی و ظرفیت ناوبری هوایی و تدوین و پیاده سازی برنامه ملی ناوبری هوایی کشور و الزام توسعه کیفیِ زیرساخت های هوانوردی و توسعه ناوگان متناسب با پیش بینی های رشد ترافیک آتی منبعث از افزایش تقاضای سفر موضوع مهمی است که باید در دستور کار حوزه های ذیربط قرار گیرد. توانمندسازی و توسعه سرمایه انسانی صنعت در همه سطوح عملیاتی و مدیریتی ضرورتیست که توقف ناپذیر است و باید از طریق ارتقای سطح کمی و. کیفی آموزش ها مورد توجه جدی قرار گیرد. لازم است وزارت راه و شهرسازی و سازمان هواپیمایی کشوری با طراحی چارچوب های حمایتی و تشویقی از سرمایه گذاری بخش خصوصی، در کنار استفاده از ابزارهای متنوع منابع مالی توسط بنگاه های اجرایی و خدمت رسان صنعت پشتیبانی و حمایت کنند. اینها و بسیاری از بایدها که متخصصین صنعت بهتر از نگارنده به آنها اشراف دارند، مستلزم تدبیر و برنامه ریزی توسط خودمان در داخل کشور است که به طور حتم بی توجهی به آنها مسیر توسعه را بسیار سخت و پرچالش می نماید. از این رو شرایط در حال انتقال به مرحله ای که همسو با سایر ابعاد توسعه اقتصادی و اجتماعی و سیاسی کشور باید در پی تسریع حرکت کشور در مسیر رشدهای 8 درصدی اقتصاد ملی باشیم و الزام حاکمیت روح توسعه و پیشرفت دانایی بنیان بر کالبد همه فعالیت های دولت از یکسو و فاصله صنعت هوانوردی کشور در مقایسه با رقبای منطقه یی آن از سوی دیگر، ایجاب می نماید، همگام با نظام بین الملل هوانوردی، اولا سازمان هواپیمایی کشوری ج.ا.ایران نیز با توجه به سناریوهای مختلف قابل تصور و پیشرو از رفع تحریم ها تا تشدید احتمالی آنها که بطور مستقیم صنعت هوانوردی کشورمان را تحت تاثیر قرار می دهد، نسبت به تدوین و یا بازتدوین برنامه استراتژیک توسعه صنعت هواپیمایی کشوری در سناریوها و ابعاد مختلف موضوعی یا ساختاری آن در اولین فرصت و با مشارکت سایر عناصر سیستم حمل و نقل هوایی و نخبگان ابزاری و فکری داخل صنعت از بخش های دولتی و غیردولتی اقدام نماید و کشور را از فقدان برنامه های هوشمند و قابل ارزیابی و سنجش رهایی بخشد. ثانیا با تعمق دقیق تر در محتوای این برنامه ایکائو و البته سایر اسناد بالادستی ذیل کنوانسیون بین المللی هواپیمایی کشوری و مفاد کنوانسیون مذکور، به نظر می رسد بازتدبیر در نحوه مواجهه کشورمان با تحریم های غیرانسانی هواپیمایی غیرنظامی طی دهه های اخیر ضرورتی انکارناپذیر می باشد. برخورد فعال و پویا با موضوع تحریم ها علیه صنعت هوانوردی باید از طریق تدبیر مشترک حقوقدانان صنعت حمل و نقل هوایی، دستگاه دیپلماسی و شورای حقوقی بین المللی نهاد ریاست جمهوری و طرح درخواست رفع آنها از طریق شورای اجرایی ایکائو، مجمع عمومی سازمان ملل، دیوان بین المللی دادگستری و دادگاه های کشورهای موثر در امر تحریم صنعت حمل و نقل هوایی کشورمان، با تاکید بر مواد کنوانسیون بین المللی هواپیمایی کشوری به ویژه الزامات ماده 44 آن صورت پذیرد که به صراحت به حق کشورهای متعاهد برای برخورداری از حمل و نقل هوایی ایمن، امن و کارامد و منظم تاکید می نماید. فراموش نکنیم این تحریم ها اتفاقا برعکس منشور ایکائو موجبات تحمیل هزینه های فراوان به یک عضو اولیه کنوانسیون از محدودیت در دسترسی به هواپیماهای جدید و حرکت همگام با قافله توسعه این صنعت شده و مهمتر از آن جان همه انسان ها فارغ از ملیت آنها را در این قطعه از جغرافیا با تهدید و خطر مواجه کرده است. اگرچه عملیات حمل و نقل هوایی با وجود تحریم های طولانی مدت، با رعایت الزامات و استانداردهای ایمنی و امنیت همچنان در کشور جاری است، متخصصیان و کارشناسان توانمندی این بار را به دوش کشیده اند که در صورت فراخی میدان فعالیت، حتما استعدادها شکوفا و در احیا و ساخت صنعت هوایی کشور نقش آفرینی کرده و حتی درسطح جهانی نیز برای بهبود و توسعه ابعاد مختلف هواپیمایی کشوری مشارکت خواهند داشت، شهروندان که در صدر همگان، شرایط و کاستی ها را متحمل شده اند، یقینا شایسته بهترین ها می باشند و از این جهت صنعت هوانوردی کشور نیازمند نگاهی نو برای احیای خود و ایفای نقش موثر در شکوفایی اقتصادی، اجتماعی و سیاسی و فرهنگی کشور است. نگارنده معتقد است این هدف راهبردی سازمان جهانی هواپیمایی کشوری که تاکید می کند " هیچ کشوری از قافله پیشرفت صنعت هوانوردی عقب نمی ماند" و راهبردهای ذیل آن یعنی اطمینان از اینکه همه کشورها به منافع اقتصادی اجتماعی عمده حمل و نقل هوایی ایمن و قابل اعتماد و اتکا دسترسی دارند و نسبت به پیاده سازی هماهنگ استانداردها و توصیه های آن سازمان اقدام می کنند، خود محمل مهمی است که باید سازمان هواپیمایی کشوری ج.ا.ایران با مدد از کارشناسان نظام حقوق بین الملل هوانوردی، با صدای بلند از سازمان جهانی هواپیمایی کشوری (ایکائو) و سازمان ملل متحد سوال کنند که نسبت این اقدامات تحریمی چند عضو متعاهد کنوانسیون شیکاگو و شورای ایکائو با روح کنوانسیون و این هدف استراتژیک سازمان ایکائو چیست و چرا باید در برابر این اقدام ظالمانه و غیر انسانی که نه تنها علیه ملت ایران بلکه علیه کل جامعه بشری است، سکوت شود؟ و این چنین پیگیری های جدی تری در راستای رفع و کاهش محدودیت ها و تحریم های ناظر بر صنعت هوانوردی صورت پذیرد. 

اگرچه نوسفر نیستیم لیک همتی بدرقه راه باید که ره مقصد دراز است!

* محمدرضا عبدالرحیمی(PhD, AIP)، عضو هیات مدیره انجمن علمی حمل و نقل هوایی