◄ اهمیت اندازه‌ گیری برای بهبود کیفیت خط

ای پیامبر! مؤمنان را به جنگ (با دشمن) تشویق کن! هرگاه بیست نفر با استقامت از شما باشند، بر دویست نفر غلبه می کنند؛ و اگر صد نفر باشند، بر هزارنفر از کسانی که کافر شدند، پیروز می گردند؛ چرا که آنها گروهی هستند که نمی فهمند (65 انفال).

اکنون (پس از جنگ بدر) خدا بر شما تخفیف داد و معلوم کرد که در شما ضعف (ایمان) راه یافته، پس اگر صد نفر از شما صبور و پایدار باشند بر دویست نفر و اگر هزار، بر دو هزار آنان به اذن خدا غالب خواهند شد، و خدا با صابران است (66 انفال).

در این دو آیه خداوند حکیم به اندازه گیری ایمان باوجود ویژگی غیرمادی آن پرداخته و روش سنجش آنرا معرفی نموده است.  

پیتر دراکر از افرادی که مدیریت کسب و کار مدرن را پایه گذاری نمود، 39 کتاب در این زمینه نوشته و از مهم ترین گفته های ایشان در مدیریت به اهمیت اندازه گیری پرداخته: "اگر نمی توانید آن را اندازه گیری کنید، نمی توانید آن را بهبود بخشید." 

اگر نتوانیم چیزی را اندازه گیری کنیم، و اهداف قابل اندازه گیری را برای ایجاد نتیجه دلخواه تعریف کنیم، احتمالاً نمی توانیم در آن بهتر شویم. برای مثال، تقریبا غیرممکن است که وزن کم کنید بدون اینکه هر چند وقت یک بار روی ترازو قرار بگیرید که آیا موفق هستید یا خیر. در تلاش برای بهبود بازی گلف، اگر امتیاز را حفظ نکنید، نمی دانید که در یک مدت بهتر می شوید یا نه. 

تنها دستگاه نسبتا جدید اندازه گیری خطوط راه آهن در سال های 79-78، M422 Matisa بود که آماده بکاری بسیار پایینی داشت و عملا متوقف بود. بدلیل زمان زیاد سفارش تا ساخت دستگاه جدید، برای تامین ابزار اندازه گیری، قراردادی برای راه اندازی و بکارگیری چند دستگاه ماشین اندازه گیر مکانیکی قدیمی (Matisa PV6) با یکی از همکاران که قبل از بازنشستگی مسئولیت این ماشینها را برعهده داشت منعقد شد. برای گسترش و تعمیق دانش اندازه گیری و ارزیابی خط هم اقدام گردید و با تعریف شاخص کیفیت خط (CTR, Combined Track Recording)، ضوابط یکسانی برای ارزیابی کیفیت نگهداری خط و یا اعمال محدودیت سرعت در خطوط تدوین و به ادارات کل راه آهن ابلاغ گردید (تین 273393).

البته در هنگام تدوین مشخصات ماشین آلات چندمنظوره نیز، قابلیت اندازه گیری خط گنجانده شد (همخوانی با زیرکوب). 

کیفیت خطوط ریلی با وجود انتقادات وارده از جمله انتقاد رئیس جمهور محترم (تین 279741) به گونه ای است که سرعت متوسط قطارها در گزارش رولندبرگر 65 کیلومتر بر ساعت اعلام شده که با بررسی مختصر میتوان یکی از ریشه های مهم و اصلی آنرا را به فراوانی نقاط تقلیل سرعت (بر اساس احکام احتیاط) که نمونه آن در 11 مورد تقلیل سرعت در حکم احتیاط 31 اردیبهشت 1399 برای قطار مسافری مسیر 114 کیلومتری تهران گرمسار درج شده نسبت داد (هر 10 کیلومتر یک مورد).

در نمونه دیگر در 10 اردیبهشت 1399، برای قطار حومه تهران پیشوا، 13 مورد احتیاط تا کیلومتر 52 به راهبر ابلاغ شده بود که علاوه بر کاهش تمرکز راهبر (ضعف ATC)، سرعت متوسط را کاسته و فشار وارد به موتور، گیربکس و ترمز قطار را میافزاید.

ظاهرا دستگاه خریداری شده اندازه گیری خط در سالهای اخیر (EM120) نیز مدتهاست برای تعمیرات و نگهداری ناکارآمد متوقف و تصمیم گیری ها برای عملیات بهسازی، بازسازی ... غیرعلمی (پوپومتری) شده و سبب افزایش هزینه ها میشود (تین 273393). 

(البته روش پرهزینه و کند اندازه گیری با دوربین در زمانها و شرایط بحرانی مانند بروز سوانح، مانندگذشته بکارگرفته میشود).

در اوایل دهه هشتاد، برای اطلاع از کیفیت خط و اطمینان از سیر ایمن قطارها، دستگاهی به یک شرکت دانش بنیان سفارش داده شد که با دارا بودن ژیرسکوپ، شتاب سنج و موقعیت یاب (GPS)، راحتی سیر و نتیجتا کیفیت خط را ثبت وضبط مینمود. 

برای بکارگیری روش مذکور اکنون نیازی به آن دستگاه سفارشی و گران قیمت نیست و با امکانات موجود در تلفنهای همراه (موبایل) هم میتوان به نتایج قابل قبولی رسید (در کابین لوکوموتیو، داخل واگن و حتی درزین) که موضوع تحقیقات سفارشی وزارت راه آمریکا به مشارکت 8 دانشگاه (گزارش کتابخانه وزارت، Track Surface Abnormality Identification with Smartphone-Based App) است.

روش دیگر، استفاده از اندازه گیری دستی با ترولی (یا استفاده از پهپاد یا کوادکوپتر با دقت کمتر) است که بیش از یک دهه پیش در راه آهن (تونل های لرستان و شمال) به کارگرفته شده و نتایج دقیقی داشته که برای برقی کردن ... نیز قابل استفاده است.

* عباس قربانعلی بیک