◄ زیارت اربعین چقدر هزینه دارد؟

مسعود یوسفی: ایران و عراق به‌عنوان دو کشور همسایه که اشتراکات مذهبی زیادی هم با یکدیگر دارند؛ در آستانه یکی از بــــــزرگ‌ترین برنامه‌های «گردشگری مذهبی» قرار دارند. کم‌تر از دو هفته دیگر، برنامه بزرگ «پیاده‌روی اربعین» آغاز می‌شود و زائران زیادی که تخمین زده می‌شود تعداد آنها به ۳ تا ۵ میلیون نفر برسد، از مرزهای کشور عبور کرده و برای زیارت به سمت نجف و کربلا حرکت کنند. برنامه این سفر، در سال‌های اخیر کاملاً مشخص است. پیاده‌روی، از شهر نجف آغازشده و مسافران در مسیر ۸۰ کیلومتری به راه می‌زنند. هر ۶۰ متر، یک میله یا «عمود» بر زمین فرو رفته، مسافران این «عمود»‌ها را می‌شمارند تا به‌نوعی «مسیریابی» و طی مسافت موردنظر دستشان باشد.

در طول مسیر، استراحتگاه‌هایی که عنوان «موکب» را دارند از زائران پذیرایی می‌کنند و آب و چای و نان و غذا و حتی محلی برای گذراندن شب به آنها می‌دهند. این خدمات رایگان تا زمانی که زائران به کربلا برسند ادامه  دارد. هر سال با نزدیک‌شدن به ایام اربعین، تحرکات در بخش تقاضای سفر به عراق بالا می‌رود و حمل‌ونقل به‌عنوان بخش مهم این تحرکات مطرح می‌شود. امسال و پس از شوک قیمت ارز و بالارفتن نرخ دلار تا نزدیک ۱۵ هزار تومان، پیش‌بینی‌هایی از کاهش تقاضا برای سفرهای اربعین شده است. هرچند دبیر ستاد اربعین دراین‌باره می‌گوید «هنوز زود است که بتوان تحلیلی از میزان حضور مردم در پیاده‌روی امسال اربعین ارائه داد.» فارغ از این، پیاده‌روی امسال برای زائران اربعین چقدر هزینه دارد و چه گزینه‌هایی برای آن قابل‌دسترسی است؟

یارانه برای ویزا

بخش اول و پایه‌ای سفر به عراق برای حضور در مراسم اربعین، دریافت ویزای کشور عراق است. در سال‌های ابتدایی انجام پیاده‌روی اربعین، پلیس مرزی هر دو کشور با خیل عظیم تقاضای سفر به عراق مواجه شدند و حتی رسانه‌ها تخمین می‌زدند که ۲۰ میلیون نفر از سراسر جهان برای مراسم اربعین به عراق رفتند. گزارش‌ها حاکی از این بود که بخشی از زائران، بدون گذرنامه و ویزا و فقط با ارائه کارت ملی خود از گیت‌های مرزی عبور کرده و به آن‌سوی مرز رفته‌اند. موضوعی که بعدها موجب شد پلیس مرزی ایران سخت‌گیری‌های شدیدتری را اعمال کند و حالا دریافت ویزا برای سفرهای اربعین به یک «شرط اول» تبدیل شده است.

درحال‌حاضر هزینه دریافت ویزا برای هر نفر از سوی دولت عراق ۴۱ دلار تعیین شده است. عددی که اگر در نرخ فعلی بازار آزاد دلار یعنی ۱۴ هزار و ۵۰۰ تومان (نرخی که در زمان نوشتن این گزارش به‌دست‌آمده) ضرب شود، بالاست و به حدود ۶۰۰‌هزار تومان می‌رسد. این در حالی است که سال گذشته، حدود ۱۸۵ هزار تومان بوده است. شوک قیمتی دریافت ویزا برای زائران اربعین ممکن است آن‌ها را از رفتن به این سفر معنوی منصرف کند؛ اما گفته می‌شود که هزینه دریافت ویزا برای زائران اربعین به ازای هر دلار ۸۷۰۰ تومان محاسبه می‌شود. تقریبا دو برابر پارسال. هرچند مابه‌التفاوت این رقم را با نرخ روز دلار، قرار است دولت ایران به دولت عراق پرداخت کند.

هزینه بیمه

طبق قوانینی که در سال‌های اخیر در زمان سفرهای اربعین اجرا می‌شود؛ تمام متقاضیان سفر چه به‌صورت انفرادی چه با تورهای مربوطه در این روزها باید هزینه بیمه، خدمات هلال‌احمر و کارمزد دریافت ویزا را بپردازند. این هزینه‌ها برای هر نفر ۳۳ هزار تومان تمام می‌شود.

هزینه سفر زمینی؛ ۵۰ درصد افزایش!

درحال‌حاضر سه مرز پرتردد زمینی برای زائران اربعین وجود دارد: مرز مهران در استان ایلام، مرز خسروی در استان کرمانشاه و مرز شلمچه در استان خوزستان. ضمن اینکه به‌تازگی مرز چذابه نیز در استان خوزستان به‌عنوان یکی از آلترناتیوهای پرقدرت عبور مسافران تجهیز و راه‌اندازی شده است. مسافران برای رسیدن به این مرزها، از دو گزینه خودروی شخصی و اتوبوس استفاده می‌کنند. هرچند که ظرفیت پارکینگ‌های مرزی محدود است و عده بسیاری ترجیح می‌دهند برای رسیدن به مرز زمینی از اتوبوس استفاده کنند.

این موضوع هم جالب‌توجه است که برعکس ترکیه که شرکت‌های مسافری جاده‌ای، مسیرهای مستقیم به این کشور و شهرهایی ازجمله وان، آنکارا یا استانبول را راه‌اندازی کرده‌اند؛ اما برای عراق، هیچ اتوبوسی به‌طور مستقیم به نجف، کربلا یا حتی بغداد مسیر برنامه‌ای ندارد؛ بنابراین مسافران مجبورند برای رسیدن به مرز برنامه‌ریزی کنند و اتوبوس‌ها هم به خاک عراق وارد نمی‌شوند. تا زمان نوشته شدن این گزارش قیمت بلیت اتوبوس برای شهر مهران ۹۰‌هزار تومان است؛ اما برای رزرو اتوبوس پنجشنبه پنجم آبان ماه، باید رقمی بیش از ۱۵۰ هزار تومان پرداخت کرد. 

دلیل این موضوع نیز روشن است. سه‌شنبه هشتم آبان ماه، روز اربعین است و تقاضای سفر در سه روز مانده به این مناسبت، برای ایرانی‌ها بالا می‌رود. دبیر انجمن شرکت‌های مسافری جاده‌ای نیز پیش‌ازاین گفته بود که قیمت بلیت اتوبوس در روزهای منتهی به اربعین، ۵۰‌درصد رشد می‌کند؛ بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که قیمت کنونی بلیت اتوبوس تهران به مقصد کرمانشاه در ایام منتهی به اربعین از ۵۰‌هزار تومان کنونی به ۷۵‌هزار تومان و قیمت ۶۵‌هزارتومانی بلیت اتوبوس تهران-اهواز به حدود ۱۰۰‌هزار تومان افزایش پیدا کند.

هزینه‌های داخلی، بسته به عراقی‌ها

سفرهای اربعین، فقط برای اقتصاد گردشگری داخل ایران مفید نیست. در خاک عراق نیز چرخه‌ای اقتصادی متأثر از حمل‌ونقل مسافران شکل‌گرفته که هزینه‌های خاص خودش را دارد. گزینه موجود برای آنهایی که از راه زمینی به عراق وارد شده‌اند رسیدن به نجف است که ۳۰۳‌کیلومتر تا مهران فاصله دارد که این کار هم عمدتاً با «ون»‌های عراقی انجام می‌شود. یک راه ۵-۶ساعته که بسته به‌سرعت حمل‌ونقل این «ون» ها متغیر است.

این «ون»‌ها از هر مسافر ۳۰۰ هزار تومان دریافت می‌کنند. مرز خسروی هم تا نجف ۳۸۰ کیلومتر فاصله دارد و همین میزان کرایه از مسافران دریافت می‌شود؛ اما مرز شلمچه قدری بیش‌تر است و ۴۸۰ کیلومتر با نجف فاصله دارد و به همان میزان کرایه تا ۴۰۰ هزار تومان افزایش پیدا می‌کند. معمولاً مسافران پس از رسیدن به کربلا و حضور در مراسم اربعین رهسپار دو شهر زیارتی دیگر عراق یعنی کاظمین و سامرا می‌شوند. کاظمین نزدیک‌تر است و در ۱۰۰ کیلومتر کربلا قرار دارد و معمولاً «ون» ها کرایه کمتری می‌گیرند؛ اما سامرا که نزدیک به ۲۵۰ کیلومتر تا کربلا فاصله دارد؛ شهری است با الزامات امنیتی پیچیده که ریسک سفر به آن بالاتر است و تنها مسافرانی به این سفر راغب هستند که در پکیج تورهای مسافرتی ثبت‌نام کرده‌اند.

هواپیما؛ هزینه‌هایی که روزانه بالا می‌رود

مسیر هوایی سفرهای اربعین، عمدتاً از تهران به نجف انجام می‌گیرد. از این شهر، مسافران قادرند روند پیاده‌روی خود را آغاز کنند. ازاین‌رو، آن دسته از بخش تقاضا که مایل به سفر زمینی به عراق نیستند، از گزینه پرواز به نجف استفاده می‌کنند که در جای خود پرتقاضاست. البته بازار تورهای عراق در این روزها بسیار گرم است و پکیج‌های مسافرتی به سه شهر زیارتی کربلا، نجف و کاظمین با قیمت پایه ۳ میلیون و ۴۵۰ هزار تومان برای هر نفر ارائه می‌شود.

این رقم پایه مسافرت در ایام اربعین به کشور عراق است و شامل سه شب اقامت در نجف، سه شب اقامت در کربلا و یک شب اقامت در کاظمین و سامرا می‌شود. مسئول فروش تور یکی از این آژانس‌ها که خدمات مسافرت به عراق در زمان اربعین را ارائه می‌دهد می‌گوید که «ممکن است با توجه به نوسانات نرخ ارز، این نرخ‌ها جابه‌جا شود و در این صورت مسافر باید مابه‌التفاوت نرخ‌ها را بپردازد.» هرچند او بلافاصله اضافه می‌کند که اگر «فیش مربوط به هزینه‌ها به‌صورت نقدی در همان زمان خرید تور واریز شود، این تغییر نرخ‌ها معمولاً اعمال نمی‌شود.»

اما به‌هرحال روی این موضوع تأکید دارد که «تغییر نرخ‌ها با هماهنگی سازمان حج و زیارت انجام می‌شود و آژانس‌های مسافرتی در مورد تورهای اربعین تابع بخشنامه‌های سازمان حج و زیارت هستند.» تا زمان نوشته شدن این گزارش، قیمت بلیت هواپیما به مقصد نجف در سایت‌هایی که پروازهای چارتری و به نسبت ارزان‌قیمت ارائه می‌کنند؛ ۹۰۰ هزار تومان تا ۱ میلیون و ۱۰۰ هزار تومان درج‌شده است؛ اما به گفته فرزانه شرفبافی، مدیرعامل هما، «با تصمیمی که در سازمان هواپیمایی کشوری اتخاذ شده نرخ بلیت پروازهای نجف به‌صورت «دستوری» و در عدد ۲ میلیون و ۴۰۰ تا ۲ میلیون و ۷۰۰ هزار تومان تثبیت می‌شود.»

شرفبافی عنوان کرده که «این تصمیم با همکاری بانک مرکزی برای تأمین هزینه‌های ارزی با ارز ارزان‌قیمت گرفته شده و تمام ایرلاین‌ها آن را مصوب و اجرایی کرده‌اند.» بااین‌وجود، هم‌اکنون در سایت‌های ارائه‌دهنده پروازهای چارتری، قیمت بلیت پرواز نجف در روزهای منتهی به اربعین ۱ میلیون و ۷۰۰ هزار تومان درج‌شده است. قیمتی که در مسیر برگشت ارزان‌تر شده و به ۹۹۰ هزار تومان هم رسیده است.

شبکه ریلی، فرصتی که از دست می‌رود

به اینها باید اضافه کرد فرصت استفاده از شبکه ریلی برای حمل‌ونقل مسافران اربعین که معطل ساخت خط ریلی خرمشهر-بصره است. تفاهم‌نامه ساخت راه‌آهن از مرز شلمچه به بصره، چهار سال پیش بین ایران و عراق منعقد شده اما آخرین خبر دراین‌باره حاکی از شروع به ساخت یک پل ۷۰۰ متری برای عبور قطار از روی اروندرود توسط طرف ایرانی است و گفته می‌شود طرف عراقی به هیچ‌یک از تعهدات خود در ساخت این خط آهن عمل نکرده است. دولت عراق در این تفاهم‌نامه قرار بوده ۳۵ کیلومتر خط آهن میان بصره تا مرز شلمچه را احداث کند که با گذشت ۴ سال از زمان تفاهم دو کشور، هنوز خبری نیست.

هفته‌نامه حمل‌ونقل