شاپرک‌ها پرواز نمی‌کنند
میلیارد تومان زیان انباشت دارد و با مشکلات عدیده صندوق بازنشستگی و کاهش درآمدها در زمان کرونا دست‌وپنجه نرم می‌کند، جای تأمل دارد.
در گزارش صفحه هوایی شماره 290 هفته نامه حمل ونقل منتشر شده 4 اسفندماه 99 می خوانید:به‌تازگی تورج دهقان‌زنگنه، معاون وزیر راه‌وشهرسازی و رئیس سازمان هواپیمایی کشوری در اظهارنظری بحث‌برانگیز، فروش هواپیماهای ATR های برجامی به ایران را برنامه‌ریزی‌شده از سوی غربی‌ها قلمداد کرده و گفته است: «غربی‌ها هواپیمای پهن‌پیکر به ما ندادند و هواپیماهای کوچک را، برنامه‌ریزی‌شده به ما دادند.»
او دراین‌باره عنوان می‌کند: «پس از طرح این موضوع دیدم رویترز اعلام کرد که قرار بود هواپیمای بوئینگ ۷۷۷ به ایران داده شود و ایران خودش قبول نکرده است. درحالی‌که اولا این هواپیما اصلا مال ایران نبود، این هواپیما را به ترکیه فروخته بودند می‌خواستند آن هواپیما را به ما بدهند ضمنا مشکلاتی به وجود آمد، طرف مقابل زمان‌کُشی کرد تا برجام به هم خورد، امروز هم که هیچ یک از این کارها را نکرده‌اند باز زبانشان دراز است.»
اما خرید هواپیماهای ATR که به هواپیماهای شاپرک برجامی معروف شدند، از کجا آغاز شد؟ پروسه مذاکره و خرید هواپیماهای برجامی ATR هم‌زمان با ایرباس و بوئینگ در زمان عباس آخوندی، وزیر پیشین راه‌وشهرسازی صورت گرفت. او تأکید جدی به روی ایجاد شبکه پروازی بین‌شهری برای رونق گرفتن فرودگاه‌های کوچک داشت از همین رو مذاکرات خرید هواپیمای ATR در زمان برجام و سفر او به فرانسه و ایتالیا آغاز شد. در همین راستا با ایتالیا مذاکراتی را برای خرید هواپیمای کوچک و استفاده از آنها در فرودگاه‌های منطقه‌ای داخل کشور در راستای ایجاد خطوط پروازی جدید برای مسیرهای کوتاه انجام شد.
درنهایت در فروردین‌ماه سال ۹۵ قرارداد خرید ۲۰ فروند هواپیمای ATR با ظرفیت ۷۰ نفرِ بین ایران‌ایر و این شرکت هواپیماسازی به ارزش ۴۰۰ میلیون دلار به امضا رسید که البته ایران‌ایر می‌توانست بر اساس این قرارداد ۲۰ فروند هواپیماهای دیگر نیز در صورت دلخواه از این شرکت خریداری کند.
در این میان نیز تعدادی از شرکت‌های هواپیمایی داخلی نیز در راستای استفاده فرصت ایجادشده در برجام، اقدام به مذاکره و عقد تفاهم‌نامه با شرکت‌های هواپیماسازی کردند، اما ایرلاینی به سمت خرید هواپیماهای ATR نرفت! یکی از این ایرلاین‌ها هواپیمایی آسمان بود. محمد گرجی، معاون وقت برنامه‌ریزی و توسعه ناوگان آسمان در خصوص اینکه این شرکت قصد خرید هواپیماهای ATR را دارد یا خیر گفته بود: «شرکت هواپیمایی ایران‌ایر قرارداد خرید ۲۰ فروند از این هواپیماها را امضا کرده است. ما نیز حدود ۵ فروند از این هواپیما را داریم. حال اگر ما مجددا دنبال ورود هواپیماهای ATR باشیم، به نظر می‌رسد این کشش در کشور و ناوگان وجود ندارد، زیرا کشوری هستیم فرودگاه‌های کوهستانی نیز داریم و آب‌وهوای کشور نسبتا گرم است، اما هواپیماهای ATR برای مناطق سطح دریا راندمان مناسب‌تری دارد و تعداد زیادی از این هواپیما هم در ایرلاین‌ها مفید نیست.»
حتی حسین علایی یک هفته پس از استعفا از مدیرعاملی آسمان، در گفتگویی که با خبرگزاری دولت داشت (مردادماه ۹۷) نسبت به خرید هواپیماهای ATR انتقاد کرده و این خرید را اشتباه بزرگ خوانده بود. او گفته بود: «از فرصت برجام برای خرید هواپیماهای ایرباس و بوئینگ استفاده نشد و به‌جای آن هواپیمای ATR خریدند. هواپیمای ATR، هواپیمای خوبی است، اما برای شرایط آب و هوایی ایران محدودیت عملکرد دارد؛ بنابراین خرید ۲۰ هواپیمای ATR برای هما اضافه بر نیاز است، زیرا جایی نداریم که این هواپیما پرواز کند. این هواپیما برای مسافت‌های زیر یک ساعت و مناطق سطح دریا مناسب است، نه برای ایران که همه کشور پوشیده از کوه بوده و به اصلاح high & hot است. به این معنا که علاوه بر دارا بودن ارتفاعات بلند، در تابستان بسیار گرم است.»
او حتی عنوان کرده بود که هم‌اکنون ATR های هما و آسمان حداکثر ۶۰ درصد ظرفیت خود را می‌توانند مسافر جابه‌جا کنند زیرا هوا گرم است. درواقع به‌جای اینکه ایرباس و بوئینگ بخرند که مسافت طولانی‌تری پرواز کنند و عملکرد بالاتری داشته باشند، بر خرید ATR تمرکز کردند. البته آنها حق دارند هر تصمیمی بگیرند، اما من معتقدم می‌توانستیم تصمیمات بهتری داشته باشیم.
علایی معتقد بود که این خرید درواقع تحت‌تأثیر برخی آقایان که پیش‌ازاین، همین مشکل را برای آسمان درست کرده بودند، انجام شد. او اضافه کرده بود که در مدیریت‌های قبلی آسمان، به‌جای اینکه این شرکت را اقتصادی اداره کنند، نگاه خدماتی داشتند. من هم به خدماتی بودن معتقدم، اما شرکت باید اقتصادی اداره شود تا بتوانیم خدمات هم ارائه کنیم.
از سمت دیگر در همان دوران، بسیاری از کارشناسان و تحلیلگران نیز در آن مقطع نسبت به خرید این هواپیماها انتقاد داشتند و آن را سازگار با شرایط آب‌وهوایی ایران نمی‌دانستند و عنوان می‌کردند که این هواپیماها برای «هما» نمی‌تواند سودده باشد؛ اما علی عابدزاده، رئیس وقت سازمان هواپیمایی کشوری، در پاسخ به این انتقادها عنوان کرده بود که اتفاقا این هواپیماها کاملا با اقلیم ایران سازگاری دارند و ATR در تمام جهان و در اقلیم‌های مختلف پرواز دارند؛ ضمن اینکه این نوع هواپیما نزدیک ۲۰ سال قبل وارد کشور شده است و تاکنون خدمات زیادی در سفرهای هوایی به مردم ارائه داده است.
فارغ از صحبت‌های رئیس سازمان هواپیمایی کشوری مبنی بر اینکه غربی‌ها از عمد هواپیماهای ATR را به ایران فروختند؛ این موضوع تا حدودی روشن است که شرکت هواپیمایی ایران‌ایر در زمان برجام این استراتژی را دنبال می‌کرد که در کنار خرید هواپیماهای پهن‌پیکر اقدام به خرید هواپیماهای کوچک برای فعال کردن پروازهای مسیرهای پروازی کوتاه کند؛ چراکه بسیاری از این فرودگاه قابلیت، ظرفیت و تقاضای نشست‌وبرخاست هواپیماهای پهن‌پیکر را نداشتند. اما این استراتژی طبق برنامه روی کاغذ پیش نرفت و خروج آمریکا از برجام ۱۳ فروند هواپیمای ATR را روی دست هما گذاشت که بر اساس شنیده‌ها این تعداد هواپیما نه‌تنها به سوددهی ایران‌ایر کمکی نکرد بلکه بستری شده تا برخی از مدیران و نمایندگان مجلس با فشار به روی مدیران «هما» اقدام به انجام پروازهای تکلیفی با هواپیماهای ATR کنند، پروازهایی که تنها مسافر آنها چند مدیر و نمایندگان مجلس است. شنیده‌ها نیز حاکی از آن است که تعداد زیادی از این هواپیماهای ATR نیز به دلیل نبود قطعه زمین‌گیر هستند و به انبار قطعه برای سایر این هواپیماها تبدیل شده‌اند.
از سوی دیگر اصرار و تلاش مدیران وقت برای ادامه تحویل هواپیماهای ATR برای اینکه نشان دهند که مو لای درز قراردادها بسته شده نمی‌رود، درصورتی‌که ایرباس و بوئینگ به‌صراحت اعلام کرده بودند که با خروج آمریکا از برجام امکان تحویل هواپیماها به «هما» وجود ندارد، کار را برای «هما» در شرایطی که امروز بیش از ۲۰ هزار
این گزارش را در سایت هفته نامه حمل ونقل بخوانید.
