تبلیغ انتخاباتی به سبک مجازی
انتخابات در ایران همیشه همراه بوده با تصویر بیلبوردهایی که بر درودیوار خانه‌ها جا خوش کرده، اما با پررنگ شدن نقش فضای مجازی در زندگی مردم، انتخابات نیز تحت‌تاثیر این فضا قرارگرفته است.
به گزارزش روزنامه گسترش تجارت، حالا هر ۶ نامزد انتخابات دوازدهمین دوره ریاست‌جمهوری از موافقان گرفته تا مخالفان شبکه‌های مجازی به قدرت این فضا در روند انتخابات ایمان آورده‌اند و سعی می‌کنند به‌جای صرف هزینه‌های کلان برای چاپ و نصب پوستر در گوشه و کنار شهرها، هزینه و زمان خود را صرف تبلیغات و ارتباط مستقیم در فضای مجازی کرده و در لحظه بازخوردهای مردم را دریافت کنند. در این میان پیش از هر چیز باید این موضوع را در نظر داشت که آنچه موجب رونق شبکه‌های مجازی و تبدیل این فضا به رسانه‌ای قدرتمند شده، حضور مردم در این فضاست که به‌واسطه توسعه پهنای باند و کاهش همزمان تعرفه‌ها در طول ۴سال گذشته رخ‌داده و باعث شده تا امروز شیرینی طعم تبلیغات کم‌هزینه و موثر در فضای مجازی به کام نامزدهای انتخاباتی بنشیند.
تاثیر فضای مجازی پیش‌ازاین هم بر اتفاق‌های اجتماعی مانند حادثه پلاسکو، سیل آذربایجان، آتش‌سوزی پتروشیمی بوعلی ماهشهر و حتی انتخابات دوره قبل به اثبات رسیده بود. بر همین اساس در انتخابات دوازدهمین دوره ریاست‌جمهوری، نامزدهای انتخاباتی پیش از آنکه به فکر چاپ پوستر و بیلبورد و نصب آن در سطح شهر باشند، به فکر حضور در فضای مجازی و ارتباط مستقیم و دوجانبه با مردم افتادند. تاثیر فضای مجازی و ارتباط مستقیم و بی‌واسطه با مردم پیش‌ازاین هم در دوره‌های دهم و یازدهم انتخابات ریاست‌جمهوری و دهمین دوره مجلس شورای اسلامی خود را نشان داده بود. به‌ویژه آنکه این سبک ارتباط هنوز مشمول قوانین انتخاباتی نیست و نامزدها پیش از ثبت‌نام هم می‌توانند ارتباط خود را با مردم و مخاطبان برقرار کنند.
این روزها هر ۶ نامزد انتخاباتی و هواداران آنها از فضای مجازی برای ارتباط با مردم و جلب‌توجه آنان استفاده می‌کنند و توجه به مثلت اینستاگرام، تلگرام و توییتر را در صدر فعالیت‌های انتخاباتی خود قرار داده‌اند و در هر یک از این شبکه‌ها بر اساس الفبا و قواعد همان شبکه به فعالیت می‌پردازند.
مثلت اینستاگرام، تلگرام و توییتر
نگاهی به اینستاگرام نشان می‌دهد علاوه بر نامزدهای انتخاباتی، چهره‌های برجسته نیز با انتشار عکس، ویدئو و پخش زنده در این شبکه اجتماعی سعی در ترویج افکار خود دارند. هرچند مشاهده‌های میدانی حاکی از آن است که قابلیت پخش زنده در برخی مناطق با مشکل روبه‌رو شده، اما هنوز هم این قابلیت راهی برای ارتباط مستقیم با مردم است؛ به‌ویژه آنکه همزمان با پخش زنده کاربران می‌توانند نظر خود را در لحظه به اشتراک بگذارند. نظراتی که جدا از مخالفت و موافقت آنها، از ذائقه، نیازها و افکار مردم عادی جامعه خبر می‌دهد و می‌تواند به اتاق فکر نامزدها در یافتن مسیر درست برای ارتباط با مردم کمک کند.
سبک ارتباط نامزدها با مردم در تلگرام کمی متفاوت از اینستاگرام است. تلگرام به‌عنوان پرطرفدارترین شبکه ارتباطی در ایران شناخته‌شده، فضایی که در آن نامزدها می‌توانند کانال شخصی خود را ایجاد کنند و نظرات خود را با مردم در میان بگذارند. این شبکه ارتباطی در ایران پرقدرت‌ترین شبکه ارتباطی شناخته‌شده است و همین استقبال روزافزون بود که شورای‌عالی فضای مجازی را به فکر انداخت تا راهی برای کنترل و نظارت بر آن پیدا کنند. طرح شناسنامه‌دار کردن کانال‌های پرفالوور تلگرامی که چندی پیش سروصدای زیادی به راه انداخت هم به همین منظور انجام شد تا در زمان برگزاری انتخابات بتوان بر روند تحرکات در این فضا نظارت مستقیم داشت.
اما وقتی پای یک شبکه اجتماعی پرطرفدار به میان می‌آید، نام توییتر نیز خودنمایی می‌کند. توییتر به‌عنوان یکی از تاثیرگذارترین شبکه‌های اجتماعی در حوادث اجتماعی و سیاسی شناخته‌شده است. فضایی که پیش‌ازاین هم تاثیر خود را در انتخابات امریکا و انتخاب ناگهانی دونالد ترامپ به اثبات رسانده بود. البته در نمونه‌های داخلی نیز رد پای توییتر را در انتخابات دهمین دوره مجلس شورای اسلامی و انتخابات دوره دهم و یازدهم ریاست‌جمهوری تا حدودی می‌توان مشاهده کرد. نکته جالب‌تر آنکه شبکه اجتماعی توییتر هنوز هم در ایران فیلتر است، اما به طور تقریبی تمام چهره‌های برجسته سیاسی و مردم عادی با استفاده از فیلترشکن در آن حضور می‌یابند و از نظرها و دیدگاه‌های خود سخن می‌گویند.
این روزها هر وقت هشتگ انتخابات، مناظره یا نام نامزدها را در این شبکه اجتماعی جست‌وجو کنید با هزاران توییت و اظهارنظر روبه‌رو می‌شوید. نظراتی که جمع‌بندی آن می‌تواند به اتاق فکر نامزدهای انتخاباتی در برنامه‌ریزی‌های‌شان کمک کند.
شیوه‌نامه‌های تبلیغاتی
شورای عالی فضای مجازی در این میان بیکار ننشسته و سعی کرده دو شیوه‌نامه را برای تبلیغات و فعالیت در فضای مجازی در زمان انتخابات منتشر کند. تاکید براین نکته که نامزدها و طرفداران آنها به‌هیچ‌وجه مجاز به تبلیغ علیه نامزدهای دیگر در فضای مجازی نیستند و تنها می‌توانند شایستگی‌های خود یا داوطلب موردنظرشان را مطرح کنند، از بندهای مهم این شیوه‌نامه است.
علاوه بر این بر اساس مصوبه‌ای که در سی و چهارمین جلسه شورای‌عالی فضای مجازی در آذر ۹۵ منتشر شد، درزمینه فعالیت‌های انتخاباتی در فضای مجازی مسئولیت انتشار محتوا برعهده منتشرکننده آن خواهد بود. برمبنای این شیوه‌نامه که از سوی مرکز ملی فضای مجازی به وزارت ارشاد ابلاغ‌شده، تمام نامزدهای انتخابات فقط باید در کانال‌ها و صفحات مجوزدار و قانونی داخلی و خارجی فضای مجازی که در سامانه شامد (شناسه الکترونیکی محتوای دیجیتال) ثبت‌شده، تبلیغ کنند.
رونق فضای مجازی، دستاورد دولت یازدهم
به‌دور از تمام مزیت‌ها و معایب حضور در این فضا و انتقادهایی که از تبلیغات انتخاباتی در فضای مجازی می‌شود، هزینه تبلیغات در فضای مجازی را می‌توان هزینه‌ای در مسیر درست دانست، هزینه‌ای که به‌مراتب بسیار کمتر از هزینه چاپ میلیون‌ها عکس و پوستر و صدالبته موثرتر از آن است. این هزینه‌بر چهره شهرها هم اثر گذاشته و کمتر از گذشته می‌توان پوسترهای چسبیده بر درودیوار را مشاهده کرد. نامزدهای انتخاباتی این روزها قدرت شبکه‌های مجازی را به رسمیت می‌شناسند و باآنکه پیش‌ازاین بارها از زبان برخی از آنها جملاتی درباره آسیب‌های این فضا و لزوم دوری از آن شنیده‌شده بود، این روزها همه صحبت‌ها بر سرفضای مجازی و لزوم استفاده از آن است.
بااین‌حال نباید این نکته را فراموش کرد که جدا از جناح‌بندی‌های سیاسی اگر امروز نامزدهای انتخاباتی به‌جای تبلیغات خیابانی به تبلیغ در فضای مجازی روی آورده‌اند، ثمره افزایش پهنای باند در دولت یازدهم است. درحال‌حاضر پهنای باند ایران نسبت به ۴سال گذشته، ۵۸ درصد رشد کرده و به بیش از ۴ ترابیت بر ثانیه رسیده و به‌عبارت‌دیگر پهنای باند اختصاص‌یافته به هر کاربر در ۴ سال گذشته حدود ۵ برابر شده است.
همین امر سبب شده مشاهده ویدئو و محتوای صوتی و تصویری آنلاین با گوشی تلفن همراه که تا چند سال قبل کاری دور از ذهن به نظر می‌رسید به تحقق برسد و حتی فراتر از آن فضا برای ارتباط زنده تصویری گسترده شود. از سوی دیگر مقاومت در برابر فیلتر شدن شبکه‌های اجتماعی و حضور دولتمردان دولت یازدهم فصل جدیدی در ارتباط مسئولان و مردم بود که با تمام مقاومت‌ها، توجه مخالفان را هم به‌سوی خود جلب کرد و آنان هم برای نزدیک‌تر شدن به مردم به فضای مجازی روی آوردند.
در پایان نباید این نکته را فراموش کرد که کاهش هزینه و تعرفه دسترسی به اینترنت در کنار افزایش پهنای باند عامل مهم دیگری در رونق شبکه‌های اجتماعی مجازی بود. شبکه‌هایی که به لطف آنها این روزها شیرینی طعم تبلیغات ارزان و اثرگذار در آن به کام نامزدهای انتخاباتی می‌نشیند.
