گریز از دام عوام‌فریبی

همه ما وحشتی عمیق از پوپولیسم داشتیم و از بازگشت آن در هراس بودیم؛ با بخت بلند، برای بار دوم در تاریخ معاصر کشور، از دام آن گریخته ایم. حالا دیگر اکثریت ایرانی هایی که عاشق این سرزمین، این جغرافیا، این فرهنگ و این خانه هستند، کم وبیش این پدیده را می شناسند و از آن بیمناکند. ما در کتاب ها در مورد پدیده پوپولیسم خوانده بودیم و می دانستیم ابزارهای عوام فریبی، فریبنده و پرکشش است. در سال های اخیر، پوپولیسم در ونزوئلا قدرت را به دست کسانی داد که آن کشور را به خاک سیاه نشانده اند و تقصیر را دائما به گردن خارجی ها می اندازند.

در انتخابات فرانسه، خطر پوپولیسم ماری لوپن فعلا از سر مردم کوتاه شده است؛ پوپولیسمی که بر بحث هایی کلی و غیردقیق، بر دروغ، عوام فریبی و برخورد ساده انگارانه با مسائل مبتنی است. بوریس جانسون و نایجل فاراژ مردم بریتانیا را با شعارهای پوپولیستی و اینکه قدرت را به شما برمی گردانیم، گول زدند و بریتانیا را پس از چند دهه همکاری با اروپاییان، از مزایای زندگی در اروپای متحد محروم کردند. پوپولیسم ترامپ نیز جامعه آمریکا را به مسیر انحرافی کشانده است. پس، شعارهای عوام گرایانه نه فقط میان کشورهای توسعه نیافته، بلکه حتی در کشورهای توسعه یافته، فریبنده و پرکشش است و خریدار دارد.

البته، وحشت عمیق تر حاصل چیزی بود که در تاریخ در مورد ریشه های سوسیالیست های ملی گرا، به ویژه در آلمان، خوانده بودیم. وحشت داشتیم از سرچشمه کار پوپولیست هایی که با آن شعارها شروع کرده بودند و آن گاه با عوام فریبی به مرحله ای رسیدند که آن فجایع ننگین را در تاریخ بشری باعث شدند.

فراتر از همه آنچه در تاریخ خوانده بودند، در دولت های نهم و دهم، ایرانیان پوپولیسم را با گوشت و پوست خود احساس کردند و دیدند که آن دولت جامعه را در صحنه ها ی سیاسی، اقتصادی و فرهنگی به کجا برد و چگونه ارزش ها را زیر و رو کرد؛ انسان ها را چگونه رودرروی هم گذاشت و به جان هم انداخت و غیر از بروز مشکلات عظیم اقتصادی، در سیاست هم کشور را به بن بست کشید. قبل از دولت نهم، کم وبیش گرایش های چپ و راست برادرانه با هم زندگی می کردند؛ اما دولت پوپولیست آنان را رودرروی هم گذاشت. دروغ، فساد، بی ادبی و بی آدابی را نهادینه کرد و همه چیز را به ابتذال کشید.

آنچه در انتخابات اخیر فعالان غیرسیاسی امثال من را واداشت تا برای مناظره و سخنرانی علیه چنین پدیده ای از شهری به شهر دیگر برویم، ترس عمیقی بود که از پوپولیسم داشتیم. اگر در انتخابات اخیر صدای پای پوپولیسم را نمی شنیدیم، مسوولیت اجتماعی و عمومی برای حضور در جلسات، سخنرانی و مصاحبه نداشتیم و فقط مسوول خودمان بودیم.

اما متاسفانه در انتخابات اخیر جریان پوپولیستی دوباره بسیار قوی شد؛ جریانی که از همان ابزار دروغ، بی صداقتی، فریب، تخریب و جعل استفاده می کرد. همان جریانی که وقتی کشور در تابستان سال 1384 در جاده رشد پرشتاب بود، آن را به حضیض سال 1392 به زیر کشید؛ همان جریانی که وقتی به آمارهای اقتصادی اش نگاه می کنیم، می بینیم که از سال 86 همه چیز برعکس شده است. در سال های 84 و 85 هنوز وابستگی به مسیر قبل در دولت اصلاحات وجود داشت؛ اما از سال 86 همه چیز کن فیکون شد.

در تمامی کشورها در جریان هر انتخاباتی، طبعا توقع می رود کلیه نامزدهای انتخابات اهداف مشترکی داشته باشند:

• همه بخواهند که تورم منطقی شود؛

• همه بخواهند اشتغال را بالا ببرند؛

• همه بخواهند نرخ رشد ارتقا یابد؛

• همه بخواهند به ثروت جامعه اضافه شود؛

• و همه بخواهند رفاه را افزایش دهند، و فقر را ریشه کن کنند.

در آن صورت، همه نامزدها برنامه ای خواهند داشت و ما رأی دهندگان باید می دیدیم کدام کاندیداها برای رسیدن به اهداف مجهزتر بودند و آن اهداف را تحقق می بخشیدند. اما در فضای پوپولیسم، وقتی کاندیدایی می خواست رأی بخرد، با ارقام دروغ و دست نیافتنی به ریاست برسد، دیگر اهداف بالا دنبال نمی شد. وقتی کسی قدرت را به خاطر کنترل تورم، اشتغال، نرخ رشد، افزایش ثروت جامعه و افزایش رفاه مردم نخواهد و اصلا کاری به این حرف ها نداشته باشد و به بیانی کلی با طرح شعار از موضع فقیر و غنی حرکت کند و اقشار مردم را پاره پاره تعریف و تقسیم کند و هیچ جزئیات معنی داری در قالب برنامه نداشته باشد، باید نتیجه بگیریم که به دنبال قدرت برای خود است و در واقع کاری با مردم ندارد.

اینجاست که وحشت بر آدمی مستولی می شود. اینجاست که باید با تمام قوا ایستاد و مقاومت کرد تا وضع مردم به حضیض سال 1392 برنگردد. آن ماشین تخریب در انتخابات اخیر دوباره به کار افتاد و گفت که دولت یازدهم هیچ کاری نکرده. طبعا درست نمی گفت. اینکه امروز وضع اقتصادی و معیشت مردم مطلوب نیست یک بحث بود، اما اینکه گفتند هیچ کاری نشده، بحث دیگری بود.

با هدایت و راهنمایی همه بزرگان و دلسوزان کشور، بار دیگر از دام پوپولیسم گریخته ایم. اما طبعا جریان پوپولیستی در کمین می نشیند و مدعی باقی می ماند. دولت روحانی باید با زمینه های رشد و نمو این جریان ویرانگر مبارزه کند. فقر و فساد دو عامل اصلی تقویت این پدیده است. اوضاع اقتصادی کشور آن قدر سخت است که حتی روحانی با 60 درصد رای ملت نیز دشوار بتواند خطرها را پشت سر گذارد. با سرمایه اجتماعی حاصل از انتخابات، باید به جذب همه مخالفان برای مبارزه با فقر و فساد پرداخت.

رأی بالای رقیب روحانی بیانگر نارضایتی اقشار مردم از سیاست های اقتصادی دولت یازدهم بوده است. رئیس جمهوری برای حل مشکلات ساختاری اقتصاد ایران و در رأس آنها حل پدیده فقر و مبارزه با فساد، نه فقط به همکاری بهترین نیروهای متخصص اقتصادی و سیاسی کشور نیاز دارد، بلکه باید از حمایت و همکاری مخالفان دولت و سایر قوا برخوردار شود. سرمایه اجتماعی حاصل از انتخابات این فرصت را به دولت می دهد که تعامل بیشتری با مخالفان خود داشته باشد.

«فقر» مهم ترین عامل رشد پوپولیسم است. دولت روحانی باید بتواند چتر حمایتی گسترده ای در چارچوب برنامه جامع تامین اجتماعی بگسترد و باید قادر باشد آن برنامه را اجرایی کند. دولت روحانی با مجموعه بزرگی از چالش ها مواجه است؛ گستردگی معضلات نباید مانع تعیین اولویت ها شود. مبارزه با فقر به معنای تولید بیشتر و ایجاد اشتغال هر چه گسترده تر است. بدون حل معضل بانک ها و در رأس آن حل مشکل نرخ سود بالای بانکی، موضوع تولید در ایران چاره نمی شود.

وظیفه امثال اینجانب از امروز نقد سیاست های اقتصادی دولت است. باید در مقام منتقدی دلسوز از آرای مردم پاسداری کرد. آنان بزرگوارانه به مدیریت شرایط اقتصادی ای رأی دادند که از آن رضایت نداشتند. به دولت باید بگوییم که از مجموع صدها مشکل بر سر راه ریشه کنی فقر و گسترش تولید در کشور، مهم ترین چالش پیش رو، نرخ بالای سود بانکی است که کارکردن را بی معنا کرده است و هر کسب وکاری را از سکه انداخته است. این نرخ نه نظام بانکی و نه بازار سرمایه قدرتمندی باقی خواهد گذاشت که تولید را تامین مالی کنند. این نرخ انگیزه ای برای صاحبان صنایع و پیشه ها باقی نگذاشته که کار خود را گسترش دهند. امروز، مهم ترین کار دولت و بانک مرکزی برخورد شجاعانه با چالش بانک ها و نرخ سود بالای بانکی است.