اما و اگرهای توسعه ترانزیت در چابهار
سخن از توسعه زیرساخت‌های ترانزیتی کشور که به میان می‌آید، توسعه بندر چابهار به‌عنوان تنها بندر اقیانوسی کشور در صدر اولویت‌ها مطرح می‌شود.
به گزارش روزنامه گسترش تجارت، این در حالی است که این بندر استراتژیک با وجود نقش مهمی که می‌تواند در تقویت تجارت خارجی کشور داشته باشد، هنوز از مهم‌ترین زیرساخت‌های ارتباطی و موثر در زمینه تجارت، ازجمله خط‌آهن و فرودگاه بی‌بهره است.
با ابلاغ اولویت‌های حمل‌ونقلی سال ۹۶ در روزهای اخیر از سوی دولت، بار دیگر نام بندر چابهار به عنوان یکی از اولویت‌های توسعه کشور مطرح و بر توسعه ترانزیتی این بندر تاکید شده است. با توجه به روند کند توسعه بندر چابهار، به نظر می‌رسد اولویت دادن به این بندر در این ابلاغیه را باید این بار، نوعی تاکید بر لزوم تکمیل هرچه زودتر زیرساخت‌های ترانزیتی این منطقه به شمار آورد.
چندی پیش اسحاق جهانگیری، معاون اول رئیس‌جمهوری و رئیس ستاد فرماندهی اقتصاد مقاومتی، پروژه‌های اولویت‌دار این ستاد در سال ۹۶ را مشخص و ابلاغ کرد. بر اساس این ابلاغیه، اولویت‌هایی برای مسائل زیرساختی و حوزه حمل‌ونقل نیز مشخص شده که یکی از آنها، تکمیل و توسعه بندر چابهار با هدف توسعه ترانزیت است.
به گزارش گسترش تجارت، چابهار به‌عنوان تنها بندر اقیانوسی ایران با جایگاهی استراتژیک در کریدور شمال- جنوب، جایگاهی مهم در برنامه‌های کلان توسعه‌ای کشور دارد. طرح توسعه بندر شهید بهشتی چابهار تیر ۸۶ به ارزش ۳۴۱میلیون دلار از سوی سازمان بنادر و دریانوردی کلید خورده و قرار است در ۵ فاز، ظرفیت این بندر به ۲۰میلیون تن برسد.
طرح توسعه بندر چابهار سال‌های گذشته به دلیل مشکلات بودجه، روند توسعه‌ای مدنظر مسئولان را نداشته است. در کنار این مسئله، توسعه سایر زیرساخت‌های ارتباطی و ترانزیتی این بندر که در سال‌های گذشته کلید خورده، هنوز به مرحله بهره‌برداری نرسیده است. این در حالی است که بندر چابهار به عنوان تنها بندر اقیانوسی ایران، نزدیک‌ترین راه دسترسی همسایه‌های شمالی و شرقی کشور به آب‌های آزاد است و این ویژگی، بندر چابهار را تبدیل به منطقه‌ای استراتژیک برای ایران و کشورهای همسایه کرده است.
در واقع بر مبنای بهره‌گیری از همین ویژگی است که بندر چابهار در سال‌های اخیر به یکی از اولویت‌های برنامه‌ریزی توسعه‌ای کشور تبدیل شده، اما کار ساخت پروژه‌های مهمی مانند ساخت راه‌آهن چابهار- زاهدان یا ساخت فرودگاه جدید زاهدان، که از اصلی‌ترین زیرساخت‌های توسعه ترانزیت این منطقه هستند، همچنان به کندی پیش می‌رود.
غفلت از راه‌های ارتباطی در چابهار
یکی از دلایل مغفول ماندن ظرفیت‌های ترانزیتی بندر چابهار در سال‌های گذشته، نبود راه‌های ارتباطی مناسب در این منطقه به‌ویژه خط‌آهن است که شیوه‌ای پرطرفدار در تعاملات تجاری داخلی و خارجی است. در این زمینه، پروژه ساخت خط‌آهن ۱۳۸۰ کیلومتری چابهار- زاهدان- مشهد در سال ۸۹ در دولت دهم کلید خورد، اما به دلیل مشکلات مالی، در عمل اجرای این طرح از سال ۹۲ با سپردن پروژه به قرارگاه خاتم‌الانبیا آغاز شد. با این وجود به دلیل تداوم مشکلات مالی، همچنان کار از نظر مسئولان پیشرفت مناسبی نداشته است.
ساخت این پروژه به‌ویژه در قطعه چابهار- زاهدان به طول ۶۱۰ کیلومتر که منجر به اتصال ریلی کشورهای محصور در خشکی آسیای میانه به آب‌های آزاد جنوب از طریق کشورهای افغانستان و ترکمنستان خواهد شد، هم برای دولت ایران و هم همسایه‌ها از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. سال گذشته، در جریان سفر نارندرا دامورداس مودی، نخست‌وزیر هندوستان به ایران، تفاهمی مهم میان ایران و هند بر سر تامین مالی این پروژه بسته شد که دو رئیس‌جمهور بر سر آن مذاکره و تفاهم کردند. البته به نظر می‌رسد طرف هندی در زمان مقرر نتوانست شرایط مدنظر ایران را برآورده کرده و وارد همکاری با ایران شود.
با توجه به مشکلات مالی، به گفته مسئولان تا پایان سال ۹۵ درمجموع پیشرفت این پروژه ۲۰درصد بوده است. در کنار خط ریلی، احداث فرودگاه چابهار نیز به عنوان یکی از ارکان توسعه ترانزیتی این بندر، در دستور کار قرار گرفته، اما این پروژه نیز با مشکلاتی همراه است. به گفته مسئولان، مشکلات تملک زمین، از مهم‌ترین موانع ساخت این پروژه است.
آنطور که مدیرکل فرودگاه‌های سیستان و بلوچستان گفته منطقه آزاد چابهار مدت‌های زیادی است در تلاش برای ساخت فرودگاه در چابهار است اما به دلیل نظامی بودن منطقه تعیین‌شده، این اجازه صادر نشد. به گفته وی، سال‌های سال است هر منطقه‌ای برای ساخت فرودگاه چابهار انتخاب می‌شود با مشکل تملک برخورد می‌کند و گفته می‌شود این منطقه نظامی است و جلوی ساخت فرودگاه گرفته می‌شود.
چشم‌انداز توسعه چابهار در هاله‌ای از ابهام
همانطور که بررسی آخرین وضعیت ساخت خط آهن و فرودگاه چابهار نشان می‌دهد، با وجود تاکید مسئولان بر اهمیت چابهار در تکمیل حلقه‌های ترانزیتی کشور، زیرساخت‌های اصلی ترانزیت این منطقه هنوز ناکافی بوده و سرعت ساخت پروژه‌های جدید برای هیچ‌کس راضی‌کننده نیست.
محمود تهیدست، عضو هیات نمایندگان اتاق بازرگانی زاهدان در گفت‌وگو با «گسترش تجارت» با اشاره به اینکه زیرساخت‌های حمل‌ونقلی بندر چابهار، در وضعیت مناسبی نیست، اظهار کرد: به نظر می‌رسد برنامه دقیقی درباره فعالیت‌های انجام شده و کارهایی که باید در این منطقه انجام شود، وجود ندارد و به همین دلیل، برنامه‌ها به کندی پیش می‌رود و در زمینه زیرساخت‌های ترانزیتی، فاصله زیادی با استانداردها داریم.
این فعال اقتصادی با تاکید بر لزوم جذب سرمایه‌گذار برای سرعت دادن به طرح‌های توسعه‌ای بندر چابهار، ادامه داد: گفته می‌شود در زمینه توسعه بندر چابهار، هم دولت سرمایه‌گذاری کرده و هم خارجی‌ها، از جمله هند تمایل به حضور در این بندر دارد. تامین مالی در توسعه این بندر و زیرساخت‌های آن، حرف نخست را می‌زند و با وجود اخباری درباره حضور سرمایه‌گذاران، به نظر می‌رسد در بخش سرمایه‌گذاری هنوز این بندر با مشکلات زیادی روبه‌رو است. البته همین مسئله نبود زیرساخت‌ها، تبدیل به عاملی برای کاهش اشتیاق سرمایه‌گذاران به حضور در چابهار شده است.
عضو هیات نمایندگان اتاق بازرگانی زاهدان با تاکید بر سهم بالای سرمایه‌گذاران در توسعه بندر چابهار، افزود: سرمایه را می‌توان هم از منابع داخلی جذب کرد؛ هم خارجی و اگر شرایط را برای حضور خارجی‌ها فراهم کنیم، به‌تدریج جذابیت بندر برای آنها بیشتر خواهد شد و آغازی برای جذب سرمایه‌های خارجی بیشتر خواهد بود. تهیدست با اشاره به ساخت و توسعه بندر گوادر پاکستان با همکاری چین، یادآوری کرد: این بندر به‌تدریج، تبدیل به رقیبی برای بندر چابهار شده است.
البته هندی‌ها نیز حاضر به سرمایه‌گذاری در بندر چابهار بودند اما به نظر می‌رسد در ابتدا تصور می‌کردند منافع بیشتری در این بندر خواهند داشت و اکنون نظرشان عوض شده و اما و اگرهایی در زمینه مشارکت با ایران آورده‌اند و به‌طور دقیق مشخص نیست چه می‌خواهند انجام دهند. وی افزود: کندی روند توسعه بندر چابهار در حالی است که این بندر در مقایسه با گوادر پاکستان، مزیت‌های بیشتری دارد، اما آنها زودتر جنبیده‌اند. چابهار بندری است که دسترسی هوایی، دریایی و جاده‌ای را به طور همزمان دارد و با توجه به موقعیت استراتژیک خود، می‌تواند قطب تجاری منطقه باشد و بار بزرگی از مشکلات اقتصادی کشور بردارد، اما به درستی به این مزیت توجهی نمی‌شود.
این فعال اقتصادی ادامه داد: بندر چابهار با توجه به موقعیت جغرافیایی خود، می‌تواند هاب نفتی و سوخت‌گیری کشتی‌ها در منطقه باشد زیرا سوخت‌گیری در آن، هزینه کمتری برای کشتی‌ها نسبت به سوخت‌گیری در امارات دارد. حتی می‌توانیم نفت منطقه شمال یعنی کشورهای آسیای میانه و عراق را به خلیج‌فارس انتقال داده و از آنجا توزیع کنیم.
عضو هیات نمایندگان اتاق بازرگانی زاهدان با بیان اینکه به نظر می‌رسد هنوز چشم‌انداز دقیقی در زمینه توسعه بندر چابهار در بخش‌های مختلف، برای مسئولان مشخص نیست، افزود: گفته می‌شود در بخش‌های مختلف مانند بندری، گردشگری و... قرار است بندر چابهار تبدیل به هاب منطقه شود اما با توجه به اینکه اقدام منسجم و مطلوبی در این زمینه انجام نمی‌شود، به نظر می‌رسد مسیر برای مسئولان نیز مشخص نیست.
وی با انتقاد از اقدامات جزیره‌ای و ناهماهنگ بخش‌های مختلف در توسعه بندر چابهار یادآوری کرد: به نظر می‌رسد هنوز ظرفیت‌های اصلی بندر چابهار در مسیر مشخصی تعریف و برای آن، برنامه‌ریزی نشده است. به هر حال باید ابتدا مشخص کنیم چه هدفی برای این منطقه داریم و برنامه ما برای توسعه این بندر مهم چیست؛ زمان آن رسیده که دست از کلی‌گویی درباره توسعه این بندر برداریم.
