◄ یارب مباد کس را، مخدوم بی عنایت
هادی عیار: فعالیت شرکت های خصوصی در بخش قطارهای حومه ای به دلیل زیان ده بودن آن و عدم دریافت «کمک زیان» ممکن است این شرکت ها را به سمت حذف سیر این قطارها بکشاند و مشکلات بسیاری را برای این بخش از حمل و نقل ریلی کشور به وجود بیاورد.
به گزارش خبرنگار تین‌نیوز؛ «حال بخش خصوصی ریلی خوب نیست» این جمله ای بود که مدیرعامل شرکت حمل و نقل ریلی رجا و رئیس هیئت مدیره انجمن صنفی حمل و نقل ریلی و خدمات وابسته به عنوان نخستین جملات سخنرانی خود در مراسم بهره برداری از 313 واگن نوساز در روزهای پایانی سال 95 و در حضور وزیر راه و شهرسازی، وزیر کار، مدیرعامل راه آهن و بسیاری از کارشناسان حوزه ریلی به زبان آورد. اگر چه این سخن برای نخستین بار نبود که شنیده می شد و پیش از این بسیاری از کارشناسان و مدیران شرکت های بخش خصوصی ریلی به بهانه های مختلف و در زمان های گوناگون این هشدار را داده بودند اما بدون شک یکی از بلندترین صداها بود.
شاید شیرینی ورود خون تازه در رگ های ریلی کشور در آخرین ماه 95 تلخی این جمله را از ذهن برخی پاک کرده باشد اما بسیاری از صاحب نظران حوزه حمل و نقل همواره بر معضل زیان ده بودن بخش خصوصی ریلی به دلایل بسیاری تاکید داشته اند. بخش خصوصی ای که از زمان شکل گیری آنها در سال 84 و با تصویب قانون دسترسی آزاد به شبکه ریلی کشور تا امروز و پس از گذشت 12 سال هنوز منتظر اصلاح سیاست گذاری ها در زمینه خصوصی سازی بخش ریلی هستند.
رگ هایی که در آن خون چندانی جریان ندارد
یکی از مهمترین خبرهای بخش ریلی در سال 95 را می توان خبر 2 مصوبه اختصاص یک درصد از سهم دولت در فروش نفت به توسعه خطوط ریلی و تشکیل شرکت قطارهای حومه ای دانست. در کنار همه مزایای این دو مصوبه تاثیرگذار یادآوری چند نکته در این زمینه خالی از لطف نیست.
نخست اینکه به گواه برخی از کارشناسان اگرچه کسی مخالف توسعه و گسترش خطوط ریلی نیست اما باید به یاد داشت بخش قابل توجهی از خطوط موجود ریلی کشور به دلایل مختلفی همچون دوخطه نبودن، استهلاک واگن های باری و مسافری و شاید مهمتر از همه ناکافی بودن سهم بخش ریلی از حجم بار و مسافر کشور به دلیل یارانه های مخفی به رقبای جاده ای و هوایی در عمل استفاده چندانی از آن نمی شود. گسترش خطوط ریلی هنگامی به کمک حمل و نقل باری و مسافری کشور می آید که قطارهای مسافری و باری بخش خصوصی بتوانند با کیفیت به روز به ارائه خدمات بپردازند اما هنگامی که این شرکت ها به دلیل برخی سیاست گذاری ها توان به راه انداختن واگن های خود بر روی این خطوط را نداشته باشند این گسترش به جاده بی راکب و کندوی بی طنبور شبیه خواهد شد.
نکته دوم اما در خصوص تشکیل شرکت قطارهای حومه ای است. باز هم لازم به یادآوری است که نفس تشکیل این شرکت قدم بسیار موثری در بحث کنترل ترافیک شهری و جا به جایی شهروندان و شاغلان از مناطق حومه ای به مراکز استان ها و شهرهای بزرگ است اما در این موضوع نیز همچون موضوع قبلی نکته حائز اهمیت این است که قطارهای حومه ای به دلیل زیان ده بودن و نداشتن هیچگونه جاذبه ای برای بخش خصوصی تاکنون به حوزه ای صرفا دولتی محدود بوده است.
یکی از وظایف مهم شرکت رجا در طول سال ها فعالیت خود در بخش ریلی موضوع فعالیت در بخش قطارهای حومه ای بوده است. تا قبل از سال 88 این شرکت به عنوان بخشی از بدنه ریلی دولت این وظیفه را بر عهده داشت و از یارانه های دولت نیز به جهت زیان ده بودن این بخش استفاده می کرد. از این سال اما با واگذاری این شرکت با عنوان رد دیون به سازمان تامین اجتماعی و تبدیل شدن رجا به یک شرکت خصوصی وظیفه فعالیت در بخش تاثیرگذار اما متاسفانه زیان ده قطار حومه ای استمرار اما دریافت «کمک زیان» آن از دولت قطع شد.
به رغم زیان های بسیاری که شرکت رجا در بخش قطارهای حومه ای شاهد بود اما این شرکت به دلیل هم راستا بودن با دولت و توجه به منافع ملی، اقتصادی و حتی امنیتی کشور به دلیل حساسیت فعالیت این قطارها و نقش آن در کاهش ترافیک شهرهای بزرگ کشور به فعالیت در این بخش ادامه داد در حالی که از سال 88 تاکنون کمک زیانی از دولت دریافت نکرده است.
امکان حذف سیر قطارهای حومه ای در صورت عدم پرداخت کمک زیان ها
طبق اعلام برخی منابع آگاه شرکت رجا به منظور برطرف شدن مشکلات ناشی از زیان های تحمیلی از قطارهای محلی و حومه ای، مکاتباتی با برخی از استانداران و فرمانداران شهرها و همچنین نمایندگان مجلس شورای اسلامی در خصوص این معضل انجام داده است.
همانگونه که پیش از این ذکر شد قبل از آغاز سفرهای نوروزی بود که محمد رجبی، مدیرعامل شرکت حمل و نقل ریلی رجا در خبرها اعلام کرد: «قطارهای حومه ای اقتصادی نیستند لذا با استانداری‌ها و مبادی‌ذی‌ربط مکاتبه و از اردیبهشت ماه از برنامه سیر حذف خواهند شد.»
رئیس هیأت مدیره این شرکت نیز چندی پیش با بیان اینکه بعد از واگذاری رجا در سال ۸۸، این شرکت هیچ یارانه‌ای از بابت خدمات تکلیفی دولت دریافت نکرده است خاطرنشان کرده بود: «علیرغم این مسأله، رجا همچنان خدمات تکلیفی را از بابت قطارهای‌محلی و حومه‌آی و برخی مسیرهای دیگر انجام می‌دهد که منجر به زیان شرکت می‌شود.
شرکت حمل و نقل ریلی رجا به عنوان بزرگترین شرکت ریلی مسافری ایران که تنها شرکت ارائه دهنده خدمات تکلیفی در سفرهای ریلی به ویژه برای قطارهای محلی و حومه‌ای محسوب می شود، هم اکنون با توجه به زیان‌های وارده به آن به دلیل قیمت پایین بهای بلیت و هزینه های سنگین در ارائه خدمات راهبری و نگه‌داری قطارها با چالش های جدی ای روبرو شده است. حال با اعلام چندین باره این موضوع از سوی مسئولان این شرکت و همچنین مکاتبات انجام شده با مسئولان و نمایندگان مجلس، حل این مشکل برای پرداخت کمک زیان‌ها در انتظار تصمیم گیران محلی، استانی و همچنین کشوری است.
در حالی که یکی از اولویت های دولت، گسترش شبکه ریلی بوده و روز گذشته نیز خطوط جدید ریلی در مسیر تهران-گرمسار توسط وزیر راه و شهرسازی و مسئولان و نمایندگان در بخش قطارهای محلی و حومه ای افتتاح گردید، امیدواریم مسئولان کشوری، استانی و محلی دولت و نیز نمایندگان مجلس با اتخاذ تصمیمی صحیح و پرداخت کمک زیان‌ها به این شرکت هرچه سریع تر بتوانند احتمال حذف سیر قطارهای حومه ای به عنوان یکی از ارکان مهم در کنترل ترافیک شهرهای بزرگ و مناطق حومه ای آن را کاهش دهند.
در بسیاری از کشورهای پیشتاز در زمینه حمل و نقل ریلی و شاید بتوان گفت در قسمت عمده ای از حوزه صنعت، بخش هایی از صنعت از جمله حمل و نقل که دارای سوددهی پایین یا بسیار بلند مدتی است و شرکت های خصوصی تمایلی به حضور در ان بخش ندارند، دولت با در نظر گرفتن یارانه ها و تسهیلاتی برای بخش خصوصی در خصوص حضور در این بخش ها ایجاد انگیزه می کند. همان چیزی که در سال های نخست انقلاب از آن با عنوان وزارت صنایع سنگین یاد می شد.
باید دید دولت به خصوص استانداران شهرهای بزرگ برای سرپا ماندن این بخش بسیار مهم اما زیان ده در حمل و نقل ریلی چه اقدامات عاجلی در دستور کار دارند. در پایان شاید خالی از لطف نباشد یادآوری بیت حضرت حافظ که می فرماید: بی مزد بود و منت هر خدمتی که کردم. یارب مباد کس را مخدوم بی عنایت.
