مونوریل قم ۱۳ کیلومتر آب رفت!
به گزارش روزنامه گسترش تجارت، قم نخستین شهری نبود که نامزد احداث نخستین مونوریل ایران بود و به به‌نظر می‌رسد در دولت نهم و دهم وقتی قرار شد مونوریل در یکی از شهرهای بزرگ اجرا شود، شهرهای دیگر، به درستی از زیر بار احداث این پروژه پرهزینه طفره رفتند. به عنوان نمونه ابتدا تلاش‌هایی برای راه‌اندازی آن در تهران شد اما کار پیش نرفت و ناتمام ماند. بعد از آن به اصفهان پیشنهاد دادند میزبان نخستین خط مونوریل کشور باشد اما آنطور که شهردار فعلی قم و شهردار پیشین اصفهان می‌گوید، اصفهان زیر بار نرفته است. به هر حال بعد از گذشت ۸سال از کلید خوردن این پروژه در قم، با همه مشکلات پروژه در فاز نخست به مرحله پایان نزدیک شده اما مدیریت شهری تصمیم گرفته با بهره‌برداری از این فاز، دیگر ساخت آن را ادامه ندهد زیرا این پروژه پرهزینه و پردردسر، باری از حملونقل عمومی قم برنخواهد داشت.
به گزارش گسترش تجارت، وقتی در دهه ۸۰ مسئولان علاقه‌مند به راه‌اندازی سامانه‌های مدرن حملونقل ریلی در کشور شدند و نام پروژه مونوریل را به عنوان شیوه جابه‌جایی پاک و پرسرعت در دنیا شنیدند، برای اجرای این سامانه نام چند شهر مطرح شد و در نهایت، قرعه به نام شهر قم افتاد تا میزبان نخستین مونوریل کشور باشد. البته با توجه به آنچه بر این پروژه گذشت، شاید اگر مسئولان قم به عقب بازگردند دیگر زیر بار این پروژه نروند.
این پروژه در مجموع در ۱۸ کیلومتر طراحی شده و قرار بود پارک سوار شمالی را به شهرک پردیسان متصل کند و در مسیر، از میدان مطهری، حرم مطهر و مصلا عبور کند. این پروژه به طول ۴/۷ کیلومتر، تیر ۸۸ به مناقصه گذاشته شد و کنسرسیومی از شرکت‌های داخلی به عنوان برنده مناقصه با سازمان قطار شهری قم، قرارداد ساخت پروژه را منعقد کردند.
حالا ۸ سال از کلید خوردن این پروژه پرسر و صدا گذشته و اگرچه خبرها حاکی از پیشرفت بالای فاز نخست این پروژه تا حرم مطهر است، اما آنطور که اخبار و بررسی‌ها نشان می‌دهد، هنوز نمی‌توان زمانی برای بهره‌برداری از آن اعلام کرد. از سوی دیگر به دلیل مشکلات فراوان موجود در مسیر پروژه، مسئولان به خلاصه شدن پروژه در همین فاز و کوتاه شدن مسیر رضایت داده‌اند. علاوه بر مشکلات پیش آمده در روند کار، عبور مونوریل از حریم تاریخی مذهبی حرم حضرت معصومه(س)، در این تصمیم مدیریت شهری بر کوتاه کردن مسیر اولیه پروژه موثر بوده است؛ پروژه پرخرجی که تاکنون ۲۰۰ میلیارد تومان برای قم هزینه داشته و همچنان هزینه‌تراشی می‌کند.
کلنگ‌زنی بدون برنامه مونوریل قم
سیدمرتضی سقاییان‌نژاد، شهردار پیشین اصفهان و شهردار فعلی قم پاییز سال گذشته در گفت‌وگو با ایسنا از تحمیل شدن پروژه به قم سخن گفت و در این زمینه توضیح داد: مونوریل قم بدون اینکه مطالعه شود، در قم اجرا شده است. زمانی که شهردار اصفهان بودم این پیشنهاد به اصفهان هم شد و این مسئله را بررسی کردیم و به این نتیجه رسیدیم مونوریل به درد اصفهان نمی‌خورد و زیر بار آن هم نرفتیم، اما دوستان در قم این مسئله را قبول کردند و دولت هم در این زمینه هزینه‌هایی کرده است بنابراین باید تلاش کنیم بیشترین استفاده را از ظرفیت موجود کرده و از این مونوریل، استفاده گردشگری و فرهنگی کنیم. سقاییان‌نژاد به تغییر طول مسیر از ۱۸ کیلومتر به حدود ۴/۷ کیلومتر اشاره کرد و افزود: پروژه از نظر فنی هیچ مشکلی ندارد و فقط نیازمند تامین واگن است.
شهردار قم به بروز مشکلات حقوقی در پروژه به دلیل کوتاه شدن مسیر اشاره کرد و افزود: از زمان مقرر برای ساخت مونوریل گذشته و سهمیه دو شرکتی هم که به‌طور مشترک در حال ساخت مونوریل هستند، کاهش یافته که این موضوع هم مسائل ویژه خود را دارد، زیرا این شرکت‌ها درخواست ترمیم نرخ را داشته‌اند و در این زمینه با شورای‌عالی فنی در حال مکاتبه هستیم.
اختلاف با پیمانکار؛ مشکل اصلی پروژه
شهردار قم در آن زمان وعده داد با توجه به پیشرفت بالای فاز نخست کار، به محض حل و فصل مشکلات حقوقی، مونوریل در فاز نخست راه‌اندازی خواهد شد، اما به نظر می‌رسد با وجود بیش از ۶ ماه از آن زمان، هنوز مشکلات حقوقی و مسائل حل نشده با پیمانکار، به قوت خود باقی است. این را از سخنان عضو کمیسیون امور زیربنایی شورای اسلامی شهر قم می‌توان فهمید.
وحید شایسته‌نیک در پاسخ به «گسترش تجارت» در این زمینه گفت: مونوریل قم پروژه‌ای است که با پیمانکاران آن، بحث‌های زیادی داریم و هنوز اختلافات حل نشده‌ای در این زمینه با پیمانکار وجود دارد. همین مسئله یکی از موانع تکمیل پروژه در فاز نخست بوده است. البته موانع دیگری مانند موانع مالی نیز داریم اما مشکلات حقوقی و اختلافات پیمانکار و کارفرما، مشکل اصلی پروژه است. بنابراین به دلیل همین مشکلات نمی‌توان درباره زمان افتتاح این پروژه، هیچ پیش‌بینی کرد.
به گفته وی، علاوه بر این مشکلات، برخی موانع دیگر نیز بر سر راه پایان یافتن این پروژه قرار دارد. به عنوان نمونه در گذشته، اتفاق‌هایی خارج از قرارداد افتاده که باید مجوزهای آن تکمیل شود؛ یعنی برخی مجوزها را گرفته‌اند و برخی را نگرفته‌اند. این اختلافات در صورت وضعیت‌ها مشکلاتی ایجاد کرده است. آنطور که شایسته‌نیک می‌گوید، درحال‌حاضر مسائل عمرانی پروژه به پایان رسیده و تنها بخشی از کار ایستگاه‌ها باقی مانده است.
او ادامه داد: به ما اعلام کرده‌اند این پروژه ۱۰۰ میلیارد تومان دیگر برای تکمیل و بهره‌برداری، هزینه نیاز دارد. البته این هزینه هنوز قطعی نیست و باید شرکت پیمانکار به ما صورت وضعیت و زمان‌بندی نهایی ارائه دهد و هنوز در فاز حل اختلاف با پیمانکار هستیم. به گفته او مدیریت شهری قم در تلاش است با بررسی صورت‌وضعیت‌های گذشته، صورت جلسات و پرداخت‌های قبلی این پروژه، اختلافات پروژه با پیمانکار را حل و فصل کند.
کوتاه شدن مسیر؛ بهترین تصمیم ممکن
تصمیم به کوتاه‌تر شدن مسیر مونوریل قم و در واقع، نهایی شدن پروژه در همان فاز نخست را شایسته‌نیک نیز تایید می‌کند و می‌گوید؛ این بهترین تصمیم شورا و شهرداری، با توجه به شرایط فعلی پروژه بوده است.
وی با اشاره به اینکه مسیر نهایی مونوریل قم، از پارک‌سوار شمالی تا میدان شهید مطهری خواهد بود، افزود: مسیر در نظر گرفته شده برای مونوریل، از روی رودخانه عبور می‌کرد و فقط می‌توانست به صورت مبدا- مقصدی خدمات ارائه کند.
بنابراین با وجود اینکه هزینه‌های بالایی داشت، در عمل مشکلات حمل‌ونقلی ما را برطرف نمی‌کرد. در واقع شرایط بهینه این بود که این خط بتواند از مراکز جمعیتی مانند شهرک‌های پردیسان، مهدیه و... عبور کند، اما اینگونه طراحی نشده بود.
آنطور که این عضو شورای شهر قم می‌گوید، با بهره‌برداری از مونوریل قم، از آن فقط برای جابه‌جایی زائران استفاده خواهد شد و بدین ترتیب زائران می‌توانند از پارک‌سوار شمالی به بخش شمالی حرم منتقل شوند. با این تصمیم، بار حملونقل شهری که مسئولان برای مونوریل در نظر گرفته بودند، به مترو در حال ساخت قم و خطی که قرار است از پردیسان تا پایانه شمالی قم امتداد داشته باشد، منتقل می‌شود.
این عضو شورای شهر قم گفت: مونوریل سامانه جدیدی در ایران است و زمانی که در قم اجرا شد، تازه در حال شکل‌گیری بود. اکنون مشخص است با توجه به هزینه‌های این پروژه و مشکلاتی که از نظر شهرسازی ایجاد کرده، مناسب کارکردی که ما نیاز داشتیم، نبود. بنابراین تصمیم گرفته‌شده فعلی، مبنی بر جمع کردن پروژه در فاز نخست و منحصر کردن آن به استفاده زائران، تصمیم مدیریتی درستی است زیرا به هر حال این طرح، مشکلات حمل‌ونقلی قم را برطرف نمی‌کند.
مونوریل و هزینه‌های هنگفت اجرا
با توجه به آنکه مسیر پیش‌بینی‌شده برای احداث مونوریل قم، اکنون کوتاه شده و قرار است این پروژه پرخرج، فقط برای جابه‌جایی زائران به کار گرفته شود، به نظر نمی‌رسد سرمایه‌گذاری انجام شده در آن بازگردد و به اصطلاح، پروژه‌ای به صرفه باشد.
شایسته‌نیک با تاکید بر نبود صرفه اقتصادی در این پروژه افزود: پروژه مونوریل نیز مانند بسیاری از پروژه‌های عمرانی دیگر، اگر در زمان خود اجرا شود، ممکن است صرفه اقتصادی داشته باشد، اما وقتی به تاخیر می‌افتد، از صرفه اقتصادی خواهد افتاد. از سوی دیگر در مقایسه با مترو، به هیچ عنوان به صرفه نیست. مونوریل اگر بجا استفاده شود شاید سامانه مناسبی باشد اما در مجموع فانتزی و پرهزینه به نظر می‌رسد که برای قم، انتخاب مناسبی نبوده است.
با وجود پیشرفت قابل توجه مونوریل قم و امکان استفاده از فاز نخست در مسیر کوتاه شده فعلی، همچنان مسئولان نمی‌توانند زمان افتتاح طرح را پیش‌بینی کنند.
در این میان، برخی منتقدان دم از لزوم جمع‌آوری پایه‌های مونوریل قم و متوقف شدن کل طرح می‌زنند اما شایسته‌نیک معتقد است این سخن اشتباهی است زیرا تاکنون حدود ۲۰۰ میلیارد تومان در این پروژه هزینه شده و شرایط برای استفاده از وضعیت موجود، فراهم است. به گفته وی، تعدادی واگن برای این خط ریلی وجود دارد و در شرایط فعلی، فقط باید مشکل طرح با پیمانکار حل شود تا پروژه به حرکت درآید، مسئله‌ای که شدنی اما زمان‌بر است.
