◄ تعامل معدن و ریل و بندر در سایه توسعه خطوط ریلی

در میان شیوه‌های حمل‌ونقل کالا و مسافر، حمل‌ونقل کالا جزو پرسودترین آنها است که برای توسعه آن باید انواع مدهای حمل‌ونقل در یک هم‌افزایی برنامه‌ریزی شده رشد کنند.

به گزارش تین‌نیوز، کشور ما به لحاظ بهره‌مندی از معادن ثروتمند سنگ‌آهن، زغال‌سنگ و مس و ضرورت رساندن آنها به کارخانه‌ها و مراکز بار نیازمند شبکه‌ای وسیع و توسعه‌یافته از حمل‌ونقل ریلی و دریایی است. به‌رغم ارزان بودن انرژی در ایران و برخورداری کشور از منابع و معادنی که طبیعت در اختیار ما قرار داده، برای حمل مواد معدنی به بندرهای جنوبی ایران که به آب‌های آزاد راه دارند باید هزینه گزافی پرداخته شود. هزینه‌های بالای حمل‌ونقل یکی از چالش‌های جدی تولید مواد معدنی و صادرات آن محسوب می‌شود. این چالش در کشورهای پهناوری نظیر امریکا، چین و استرالیا، با حمل کالا از و به بنادر به‌وسیله حمل‌ونقل ریلی کنترل شده است. راه‌آهن ایران نیز در سال‌های اخیر، به‌منظور تسهیل دسترسی به خطوط راه‌آهن و اتصال آنها به بنادر به‌ویژه بنادر جنوبی کشور که وسعت زیادی دارند، تعرفه خود را افزایش نداده یا افزایش آن در حد کمی بوده است.

بااین‌حال تاجرانی هستند که به دلیل انعطاف‌پذیری حمل‌ونقل جاده‌ای باوجود خطرات بسیار آن، راغب به استفاده از این ظرفیت حمل‌ونقل ریلی که سرمایه‌گذاری زیادی از سوی دولت در آن صورت گرفته، نباشند. با توجه به اینکه همواره مقاومت در برابر تغییر وجود دارد، تغییر مد در این زمینه، تا حد بالایی بسته به فرهنگ‌سازی‌های صورت‌گرفته دارد که در همین زمینه، دیروز جلسه مشترکی بین حسن خلج‌تهرانی، مدیرعامل منطقه ویژه اقتصادی خلیج‌فارس و محمدپورفخری، مدیرکل راه آهن هرمزگان برگزار شد.

در این جلسه، ضمن تشریح عملکرد حمل‌ونقل ریلی و انتقال موادمعدنی از سایر معادن به منطقه ویژه اقتصادی خلیج‌فارس و تخلیه در بارکو، راهکارهای موثر و مفید در راستای افزایش عملکرد و تعامل و هماهنگی بیشتر بین عوامل مورد تاکید طرفین مطرح شد که در پایان نیز مدیرعامل منطقه ویژه خلیج‌فارس، لوح سپاسی را به مدیرعامل راه‌آهن هرمزگان توسط اهدا کرد.

حال پرسش اساسی این است که افزایش عملکرد، تعامل و هماهنگی بنادر جنوبی کشور و راه‌آهن چگونه حاصل می‌شود؟

منطقه ویژه اقتصادی خلیج‌فارس در کیلومتر 13 بزرگراه شهید رجایی در غرب بندرعباس واقع شده است. این منطقه با چهار سایت جنوبی، میانی، شمالی، 5هزار هکتار وسعت تقریبی  دارد که 2هزار هکتار آن عملیاتی و 3000 هکتار دیگر در حال آماده‌سازی زیرساخت‌ها است. منطقه از شمال به پالایشگاه‌های هشتم، ستاره خلیج‌فارس و هرمز و از جنوب به اسکله‌های تخلیه و بارگیری مواد معدنی و مواد نفتی، آب‌های آزاد و خلیج‌فارس، از غرب به بندر شهید رجایی و از شرق به نیروگاه 1200 مگاواتی توانیر و شهر بندرعباس و خطوط ریلی مرتبط وصل است که امکان اتصال ریلی، شرایط متمایزی را برای آن پدید آورده است.

با این حال، مساله اصلی در ارتباط بخش معدن و راه‌آهن و بندر و در جهت افزایش عملکرد و تعامل آن به توسعه خطوط ریلی برنمی‌گردد. چون خطوط ریلی به شکل مناسب در آنجا وجود دارد و بیشترین مشکل در تعداد ناکافی واگن‌ها و قدرت لوکوموتیوها است. لکوموتیوهای موجود در خطوط ریلی کشور، به‌طور کلی قدیمی هستند اما از آنجا که وزن بار مواد معدنی بالا است باید از لوکوموتیوهایی استفاده شود که قدرت کشش تعدادی واگن را داشته باشد.

به‌طورمعمول ظرفیت حمل بار واگن‌های باری متصل به بنادر جنوبی بین ۵۵ تا ۸۵ تن است و این مقدار ظرفیت با توجه به وزن و حجم بار معدنی کافی نیست. بنابراین یا باید تعداد واگن‌ها را زیاد کرد یا ظرفیت واگن‌ها را به بیش از این مقدار افزایش داد تا حمل بار معدنی توسط ریل اقتصادی بشود.

توجیه اقتصادی استفاده از حمل‌ونقل ریلی برای تخلیه و بارگیری

در این ارتباط محمد ساطعی کارشناس حمل‌ونقل ریلی به خبرنگار ما گفت: در فواصل طولانی مخصوصاً اگر فاصله بیش از 800 کیلومتر باشد، انجام پروژه‌های حمل حجیم فقط به روش ریلی اقتصادی است و در مسیرهای کوتاه‌تر از 500 کیلومتر به‌دلیل افزایش 20 درصدی حق دسترسی از سوی راه‌آهن، حمل ریلی در مسیر اقتصادی نیست.

ساطعی یادآوری کرد که استفاده از حمل‌ونقل جاده‌ای برای مسافت‌های کم‌تر از 500 کیلومتر باصرفه است که متاسفانه به‌دلیل نبود زیرساخت‌های مناسب این میزان تا هزار کیلومتر افزایش‌یافته است، همچنین روش حمل‌ونقل دریایی برای مسافت‌های هزار تا 2هزار کیلومتری توجیه اقتصادی دارد و در روش دریایی، مسافت‌های بیش از 10 هزار کیلومتر توجیه اقتصادی خواهد داشت. بنابراین ضرورت‌ها و محسبات است که اتصال ریلی به بنادر کشور صورت گرفته است.

حمل‌ونقل مواد معدنی از طریق سیستم ریلی

محمد ساطعی از اتصال معادن مهم کشور به شبکه ریلی ابراز خرسندی کرد و گفت: حدود 20 درصد معادن کشور که نزدیک به 90 درصد از محصولات معدنی را تولید می‌کنند به راه‌آهن متصل هستند و در حال حاضر 75درصد ظرفیت ریلی به حمل سنگ‌آهن اختصاص یافته است.

این کارشناس ریلی، بزرگ‌ترین گلوگاه حمل ریلی برای صادرات به‌خصوص از معادن خصوصی را در انتهای خط تخلیه دانست و افزود: به جرات می‌توان گفت که در کشور تنها یک ایستگاه تخلیه واگن در منطقه ویژه خلیج‌فارس وجود دارد که مانور تخلیه آن حداکثر 350 واگن در روز است که 70 درصد آن جهت تخلیه برای فولاد هرمزگان و فولاد کار جنوب است.

مشکلات اصلی بخش ریلی در اتصال به معادن

وی همچنین اصلی‌ترین مشکل مربوط به حمل‌ونقل مواد معدنی در کشور را مربوط به امکانات بارگیری و تخلیه و کمبود ایستگاه‌هایی با قابلیت انجام عملیات وسیع دانست و اضافه کرد: تجهیزات موجود از ظرفیت کافی به‌منظور تخلیه و بارگیری برخوردار نیستند یا به‌دلیل خرابی‌های طولانی، عملکرد مناسبی ندارند. ضمن اینکه به‌دلیل استفاده هم‌زمان از قطارهای باری و مسافری، ظرفیت حمل بار و مسیرها محدود شده است.

محمد ساطعی نبود خطوط فرعی راه‌آهن در نزدیکی معادن و چشمه‌های بار در مقایسه با حمل‌ونقل ریلی را دلیل دیگر آمار متوسط حمل‌ونقل ریلی در اتصال به معادن و بنادر دانست و از اینکه امسال، به‌عنوان سال توسعه خطوط فرعی راه‌آهن انتخاب شده است ابراز خشنودی کرد.