◄ سیر دگرگونی بوژی در قطارهای باری و مسافری
مقدار چسبندگی در لکوموتیوها یکی از عوامل اصلی در کیفیت آنها است. بنابراین، هرگاه صحبت از توانایی یک لکوموتیو به میان آید، چسبندگی یکی از عواملی است که اهل فن حتما درباره آن سوال می‌کنند.
هزارچرخ یا بوژی یا ارابه واگن نوعی تریلر است که محورهای متناسب با میزان بار دارد و برای حمل بارهای بسیار سنگین به‌منظور کاهش فشار بار بر روی جاده، راه‌آهن و همچنین وسایل نقلیه به‌کار می‌رود. بوژی به سیستم حرکتی (ناقله) واگن یا لکوموتیو گفته می‌شود و متشکل از قاب (تیرهای طولی و عرضی)، مجموعه فنربندی (تعلیق)، مجموعه چرخ و محور، مجموعه ترمز و ادوات مربوطه هست.
به‌گزارش تین‌نیوز، بوژی ضمن توزیع یکنواخت وزن واگن روی خط، باعث سهولت در گردش واگن هنگام عبور از قوس، ایمنی سیر، سهولت در مبادله واگن بین راه‌آهن‌های با عرض خط مختلف و افزایش ظرفیت بارگیری واگن در بارمحوری ثابت می‌شود. در لکوموتیوها هم بوژی نقش‌های اساسی دیگری نیز دارد و آنها عبارت‌اند از: توزیع وزن نسبتاً سنگین لکوموتیو بر روی ریل، کشش لکوموتیو و واگن‌های متصل به آن و تامین چسبندگی لازم برای لکوموتیو.
همان‌طور که می‌دانیم یک لکوموتیو به دلیل داشتن ادوات سنگین جهت ایجاد نیروی لازم برای کشش، نظیر موتور دیزل، ژنراتور اصلی، ژنراتور فرعی، کمپرسورها، باتری‌ها، بوژی‌ها، ادوات ترمز و... و از همه مهم‌تر شاسی تقویت‌شده، وزن زیادی را تحمل می‌کند که جهت توزیع این وزن، جلوگیری از استهلاک زودهنگام خطوط و پیشگیری از سوانح به وجودآمده ناشی از حوادثی نظیر شکستگی ریل و بریدگی چرخ و محور، بوژی به شکلی طراحی می‌شود که وزن بر روی چرخ‌ها و محور توزیع شود. همچنین سیستم تعلیق لکوموتیو نیز بر روی بوژی آن قابل اجرا است، چون بوژی در برگیرنده سیستم ترمزگیری لکوموتیو و واگن‌ها نیز هست.
تاثیر سطح کیفی بوژی بر کیفیت سیر
نقش بوژی در کشش لکوموتیو به‌این ترتیب است که بر روی هر محور بوژی، لکوموتیوهای دیزل-الکتریک و برقی (الکتریکی)، موتور الکتریکی به‌نام تراکشن موتور قرارگرفته و الکتریسیته دریافتی از ژنراتور اصلی را به انرژی چرخشی تبدیل و موجب حرکت لکوموتیو و قطار می‌شود. این مهم در لکوموتیوهای دیزل-هیدرولیک و دیزل-مکانیک توسط سامانه‌های هیدرولیکی و مکانیکی مستقر بر روی محورها در بوژی انجام می‌پذیرد.
نقش بوژی در مقدار چسبندگی لکوموتیو نیز بسیار پیچیده است چراکه مقدار چسبندگی در لکوموتیوها یکی از عوامل اصلی در کیفیت آنها است. بنابراین، هرگاه صحبت از توانایی یک لکوموتیو به میان آید، چسبندگی یکی از عواملی است که اهل فن حتماً درباره آن سوال می‌کنند. زیرا داشتن ضریب چسبندگی زیاد به معنی داشتن نیروی کشش بیشتر است. یکی از عوامل سه‌گانه چسبندگی، عامل جنس و مواد ریل و چرخ است که امروزه کارخانه‌های سازنده لکوموتیو و ریل توانسته‌اند با استفاده از شکل لکوموتیو و هندسه آن، تقسیم وزن آن، تعداد محورها، نوع و شکل بوژی، نوع و شکل چرخ و ریل تقریبا بیشترین مقدار چسبندگی را به دست آورند.
در قطارهای مسافری اما یکی از مهم‌ترین شاخص‌های طراحی بوژی کیفیت سواری آن است. این شاخص نشانگر شدت، مدت و طیف ارتعاشات وارده بر مسافران و پرسنل قطار است که می‌تواند موجب بروز خستگی شود. درواقع این شاخص یکی از محدودیت‌های زمان مسافرت و یا کار پرسنل قطار خصوصا رانندگان است و طبیعتا تولیدات اروپایی در این زمینه پیش‌تاز جهان‌اند اما کیفیت بوژی‌های مسافری ساخت روسیه و سپس چین نیز با کیفیت ساخت سایر ادوات ریلی ایران جور درمی‌آید.
سیر دگرگونی بوژی در خطوط ریلی
تا دهه 1980 بوژی‌های مورداستفاده در راه‌آهن‌های خاورمیانه شامل ایران و عربستان و اردن و... عمدتاً از نوع فابریکیت یا ورق‌کاری تولید بود. اما آسیب‌پذیری زیاد این بوژی‌ها در خطوط با کیفیت متوسط این کشورها باعث شد تا بوژی‌های سه‌تکه معمولی به محبوبیت زیادی دست یابند.
حال پس از حدود دو دهه بهره‌برداری از این بوژی‌ها و به دلیل سایش بالای چرخ و ریل، راه‌آهن‌های منطقه به‌جای بازگشت به بوژی‌های فابریکیت به سمت بوژی‌های فرمان‌پذیر و یا Low track force که در اروپا نوعاً تولید می‌شوند رفته‌اند. به‌عنوان نمونه راه‌آهن عربستان هم‌اکنون بوژی‌های سه‌تکه Barber با بارمحوری 26 تن و ساخت شرکت CRRC چین را در ناوگان خود دارد، که دوره تراش چرخ آن به دلیل کاهش شدید زاویه حمله چرخ در قوس و نیز پایداری بالا در خط راست به یک‌میلیون کیلومتر رسیده است. بوژی‌های مذکور در قوس مانند بوژی‌های سه‌تکه معمولی به‌صورت لوزی درنمی‌آیند و در خط راست هم Hunting (نوسان) ندارند.
در کشور ما بیشتر ادوات فنی راه‌آهن، از جمله تجهیزات مربوط به خطوط ریلی، چرخ، بوژی، سیستم ترمز، فنرها و... یا وارداتی هستند و یا با انتقال تکنولوژی و با همکاری کشورهای خارجی ساخته می‌شوند که لازم است در تولید آنها دقت بیشتری به‌عمل آید. تامین ادوات ریلی کشور پیش از این، بیشتر به‌وسیله اروپای غربی انجام می‌شد اما از بعد از انقلاب با تاثیر از سطح بالای مراودات تجاری با کشورهایی نظیر چین و روسیه، سطح مراودات ریلی هم افزایش یافت و تامین این تجهیزات بیشتر از طریق کشور چین ممکن شد. طبیعتا کیفیت تجهیزاتی از قبیل بوژی که توسط کشورهای اروپایی تولید می‌شوند بالاتر از نمونه‌های آسیایی خود هستند اما کیفیت بوژی‌های تولیدی ساخت چین هم به‌زعم کارشناسان این صنعت در هماهنگی با سایر تجهیزات ریلی کشور است.
در حال حاضر اگر قرار باشد سطح کیفی بوژی‌های تولیدی بالاتر رود، این کار حتما باید با انتقال تکنولوژی از طریق کشورهای اروپایی انجام شود چراکه پایین‌تر بودن قیمت لکوموتیوها و بوژی‌ها و سیستم ترمز چینی که 40 تا 50 درصد ارزان‌تر از نمونه‌های اروپایی است، کیفیت پایین‌تر آنها را نشان می‌دهد. کیفیت این محصولات در سطح جهانی به‌ترتیب از کشورهای اروپایی نظیر آلمان با بالاترین کیفیت تولید واگن آغاز می‌شود و کشورهای امریکا، روسیه، چین و هند را در رتبه‌های بعد قرار می‌دهد.
بنابراین برای افزایش کیفیت ساخت تجهیزات ریلی از جمله بوژی، به آنالیز سود و زیان در تدوین و اتخاذ استراتژی بوژی‌های باری و مسافری نیازمند هستیم. ضمن اینکه از این نکته نیز نباید غافل بود که در حال حاضر در کشور ما امکان ساخت بوژی‌های باری- نه مسافری- با کیفیتی قابل قبول وجود دارد که کاهش هزینه‌های تعمیر و نگهداری و صرفه‌جویی ارزی تا سقف 55 هزار دلار از تاثیرات تولید این ادوات در داخل کشور است.
