◄ اصلاح فرآیندهای بندری و گمرکی با پندهایی از میزگرد لجستیک OECD

عباس قربانعلی بیک: بازهم همزمانی چندین غفلت سبب بروز فاجعه ششم اردیبهشت بندر شهید رجایی و داغ دیدن ایران گردید، رئیس جمهور با طرح این سوال که آیا ضرورتی دارد کانتینر ها را به مدت سه یا چهار ماه در این مکان نگهداری کنیم و حدود ۱۲۰ هزار یا ۱۴۰ هزار کانتینر را در محل ذخیره کنیم، تصریح کرد: در این خصوص مقرر شد که همه استانداران محترم مطالعاتی در این زمینه انجام دهند و همچنین در سطح وزارتخانه، یک مطالعه تطبیقی از روش های مدیریت بحران در کشور های پیشرفته نیز صورت گیرد.

با توجه به 25 میلیون تن عملکرد 1402 بندر شهید رجایی در واردات و صادرات کانتینر، توقف 130 هزار کانتینر به معنی توقف متوسط حدود 30 روزه هر دستگاه کانتینر در این بندر است که نه تنها هزینه تجاری بلکه ریسک سوانح مشابه را افزایش می دهد (زمان انتقال کانتینر از کشتی به تریلی و قطار در 6 بندر مهم اروپایی از جمله آنتورب، روتردام، هامبورگ کمتر از 7 روز است).(فایل پیوست)

با عرض تسلیت این حادثه به مردم شریف، هموطنان بندرعباس و کارکنان بندر شهید رجایی به خلاصه گزارشی مرتبط می پردازیم.

گزارش پیوست با عنوان (Logistics Development Strategies and Performance Measurement, OECD, 2016)، حاصل میزگرد تخصصی با موضوع استراتژی های توسعه لجستیک و سنجش عملکرد است که با حضور کارشناسان بین المللی در مکزیک برگزار شد (2015). هدف اصلی، بررسی نقش شاخص های عملکرد لجستیک (LPI) بانک جهانی در طراحی سیاست های عمومی، بهبود تجارت بین المللی و ارزیابی سرمایه گذاری های زیرساختی با تمرکز بر تجربیات کشورهای ترکیه، مکزیک و کانادا بود.

1) شاخص هایی مانند زمان توقف کشتی ها (Vessel Turnaround Time)، زمان تخلیه/بارگیری به ازای هر TEU (معادل کانتینر 20 فوتی) و مدت نگهداری کانتینر در بندر (Dwell Time). در کانادا، شاخص سیالیت (Fluidity Index) این موارد را رصد می کند و هدف آن کاهش زمان توقف کانتینرهای وارداتی به زیر ۷۲ ساعت است. شاخص LPI بانک جهانی: بر اساس نظرسنجی از شرکت های حمل ونقل بین المللی، ۶ بعد شامل کارایی گمرک، کیفیت زیرساخت ها، قابلیت ردیابی محموله ها و زمان بندی تحویل را می سنجد. تجربه ترکیه نشان داد که بهبود LPI به میزان 10% می تواند صادرات را 69% و واردات را 54% افزایش دهد.  

2) چالش ها و راهکارها، داده های ناقص: بسیاری از کشورها (مانند مکزیک) فاقد سیستم یکپارچه جمع آوری داده های لجستیک هستند.

راهکار پیشنهادی: ایجاد رصدخانه ملی لجستیک با مشارکت نهادهای دولتی و خصوصی.

3) سرمایه گذاری نامؤثر در زیرساخت ها: در مکزیک، با وجود افزایش بودجه راه سازی و توسعه بنادر، کیفیت درک شده زیرساخت ها طبق نظرسنجی های WEF بهبود نیافته است. (به دلیل عدم هماهنگی بین وزارتخانه ها و فساد مالی).

4) توقف طولانی کانتینرها در بنادر: عوامل اصلی شامل تأخیرهای گمرکی، کمبود جرثقیل و مدیریت ضعیف فضای ذخیره سازی است. نمونه موفق: توافق نامه های سطح خدمات (LOS) بین راه آهن کانادا و بنادر که زمان انتظار را کاهش داده است.

5) تجربیات موفق

ترکیه: با تمرکز بر بهبود گمرک و زیرساخت های ریلی، رتبه LPI را ارتقا داد و رشد تجاری قابل توجهی تجربه کرد.

کانادا: پروژه کریدورهای تجاری (Gateways Initiative) با استفاده از شاخص سیالیت، عملکرد بنادر را شفاف و رقابت پذیری را افزایش داد.

مکزیک: در حال توسعه رصدخانه ملی لجستیک برای پوشش داده های حمل ونقل جاده ای، ریلی و بنادر است و همکاری با ایالات متحده و کانادا برای مدل سازی کریدورهای شمال آمریکا در دستور کار قرار دارد.

6) توصیه های سیاستی:

الف) انتخاب شاخص های هوشمند: استفاده از LPI همراه با داده های مکمل (مانند زمان ترخیص کالا در گمرک)، پرهیز از تفسیر نادرست شاخص ها (مثل ارتباط سهم ریلی با کارایی حمل ونقل).

ب) بهبود فرآیندهای مرزی: یکپارچه سازی بازرسی های گمرک، بهداشت و امنیت برای کاهش توقف کانتینرها.

ج) مشارکت بخش خصوصی: تشویق شرکت های لجستیک به اشتراک گذاری داده های عملیاتی (با حفظ محرمانگی).

د) تمرکز بر رصدخانه های لجستیک: آغاز با شاخص های پایه (هزینه، زمان و قابلیت اطمینان) و گسترش تدریجی به ابعاد پیچیده تر مانند ردپای کربن.

7) نتیجه گیری: لجستیک کارآمد پیش نیاز رشد اقتصادی است، اما بهبودآن نیازمند شاخص های دقیق، حکمرانی خوب و سنجش عملکرد اولین قدم و تغییرات سیاستی مبتنی بر داده (مانند اصلاح گمرک یا سرمایه گذاری هدفمند) نتایج ملموس ایجاد می کند.