◄ تحول در دنیا با ساخت راه‌ آهن: از اقتصاد و مدیریت تا ساختارهای سیاسی و نظامی

عباس قربانعلی بیک: راه آهن به عنوان یکی از انقلابی ترین اختراعات قرن نوزدهم، نه تنها سیستم حمل و نقل، بلکه اقتصاد، سیاست و ساختارهای اجتماعی جهان را دگرگون کرد. این فناوری حاصل ترکیب دو نوآوری کلیدی بود: موتور بخار (نیروی محرکه) و ریل های فولادی (زیرساخت). پیشینه ریل به هزاران سال قبل بازمی گردد (مثل جاده های چوبی در انگلستان باستان)، اما در قرن ۱۸ با پیشرفت تولید آهن و فولاد، ریل های فلزی جایگزین شدند. همزمان، موتور بخار جیمز وات سبک تر شد و امکان استفاده در لوکوموتیوها را پیدا کرد. این دو فناوری در دهه ۱۸۲۰ به هم پیوستند و راه آهن متولد شد (پادپخش، پادکست علی بندری، 264230).

تأثیر اقتصادی و مدیریتی: راه آهن نیازمند سرمایه گذاری عظیمی بود که مدل های سنتی کسب و کار را متحول کرد. برای مثال، در آمریکا، پروژه راه آهن ترانس کانتیننتال (اتصال شرق به غرب۱۸۶۹ در، که زمان سفر را از 6 ماه به یک هفته و هزینه را به 10 درصد و ارزش زمین های اطراف راه آهن را به 10 برابر رساند،) و با حمایت دولت لینکلن و سرمایه گذاری خصوصی اجرا شد منجر به ایجاد شرکت های سهامی مدرن شد، چراکه هیچ فرد یا خانواده ای توان مالی ساخت آن را نداشت. این پروژه همچنین بازار سهام نیویورک را به غولی جهانی تبدیل کرد.

علاوه بر این، راه آهن سیستم های مدیریتی جدیدی را به وجود آورد: ساختار هرمی (دفتر مرکزی و شعب) برای کنترل عملیات گسترده، استانداردسازی فرآیندها: مانند برنامه ریزی، گزارش دهی و ارزیابی عملکرد، شکل گیری حرفه مدیریت به عنوان تخصصی مستقل از مالکیت، مهاجرت گسترده به غرب (سالانه ۵۰۰ هزار نفر در دهه ۱۸۸۰)، شکل گیری شهرهای جدید مانند اوماها و ساکرامنتو در مسیر خط آهن و ایجاد مناطق زمانی در ۱۸۸۳ شد.

اقتصاد جهانی نیز تحت تأثیر قرار گرفت: راه آهن هزینه حمل و نقل را کاهش داد، بازارها را گسترش داد و حجم مبادلات را به طور انفجاری افزایش داد. همان طور که در متن اشاره شد، «به آن که دارد، بیشتر داده خواهد شد»؛ کشورهایی که زودتر راه آهن ساختند، ثروتمندتر شدند و برعکس (مگر در روسیه که به دلیل رویکرد شکلی، راه آهن سراسری نتیجه معکوس داد).

تأثیرات سیاسی و نظامی: راه آهن ابزاری برای تمرکز قدرت و اتحاد ملی شد: پیش از اتحاد در ۱۸۷۱، دولت های محلی آلمان با الهام از انگلیس، راه آهن را توسعه دادند. ژنرال هلموت فون مولتکه از این شبکه برای انتقال سریع نیروها استفاده کرد و در جنگ های ۱۸۶۶ و ۱۸۷۰ پیروز شد. این موفقیت ها راه را برای اتحاد آلمان و تغییر توازن قدرت در اروپا هموار کرد.  

روسیه تزاری راه آهن ترانس سیبری را برای کنترل مناطق دور افتاده ساخت، اما هزینه آن ( 15 درصد بودجه سالانه) اقتصاد ضعیف روسیه را نابود کرد و به انقلاب ۱۹۱۷ دامن زد. راه آهن ترانس سیبری (۱۸۹۱-۱۹۱۶) با طول ۹۳۰۰ کیلومتر، بلندترین خط ریلی جهان بود که به دستور تزار الکساندر سوم برای کنترل مناطق شرقی ساخته شد، اما این پروژه عظیم به جای تقویت امپراتوری، به عاملی برای فروپاشی آن تبدیل شد: فشار اقتصادی بی سابقه، افزایش مالیات ها و استقراض خارجی، اقتصاد کشاورزی روسیه را نابود کرد، وابستگی به واردات ریل و لوکوموتیو از انگلیس (60 درصد مواد اولیه وارداتی بود). فجایع انسانی: استفاده از ۹۰ هزار زندانی و تبعیدی در شرایط غیرانسانی، مرگ ومیر 2 درصد کارگران بر اثر حوادث یا مسمومیت الکل، مهاجرت اجباری یک میلیون روستایی به سیبری که بسیاری در سرمای منفی ۵۰ جان باختند. تخلیه ذخایر طلا و سقوط ارزش روبل.

نتیجه گیری: راه آهن تنها یک وسیله حمل و نقل نبود، بلکه آغازی برای عصر مدرن بود. تأثیر آن بر اقتصاد (سرمایه گذاری، مدیریت)، سیاست (اتحاد ملی، امپریالیسم) و جامعه (مهاجرت، کار) نشان می دهد که چگونه یک فناوری می تواند سرنوشت تمدن ها را دگرگون کند. هرجامعه ای نیز بسته به بستر خود، نتایج متفاوتی ازآن گرفت: از رشد آمریکا تا فروپاشی روسیه تزاری.

پندهای زیادی در پیدایش راه آهن و گسترش آن در 200 سال پیش (1825) در این پادپخش تبیین شده و ما هم می توانیم با ژرف نگری از نتایج مثبت راه آهن بهره مند و از آثارمنفی آن در امان بمانیم، به ویژه با علاقه سرمایه گذاران داخل که با برنامه ریزی صحیح می تواند بستر سرمایه گذاری خارجی را هم فراهم نماید (تین 295639). موفقیت راه آهن آمریکا را می توان در استفاده از منطق چرخه بلوغ "تصمیم شایسته، اقدام بایسته و بهبود پیوسته" و شکست روسیه را در تضاد با آن دانست (تین 292879).