◄ نقش فرودگاه‌ها در شرایط بحران
طراحی و فضای نامناسب رمپ پروازی و یا فقدان تاکسی روی موازی باند اصلی که به‌شدت تأثیرات منفی در پذیرش هواپیماهای کمک‌رسان و هلیکوپترهای امدادی در مواقع بحرانی خواهد گذاشت.
علیرضا حضرتی*
به‌طورکلی فرودگاه‌ها با دو نوع شرایط بحرانی مواجه هستند.
الف) شرایط بحرانی که خود فرودگاه مستقیماً متأثر از آن است مانند بروز سانحه هوایی، پدیده‌های جوی شدید مانند برف، زلزله که در این مورد بخش 9 انکس14 (انکس‌ها ضمایم کنوانسیون 1944شیکاگو است) دریافت گواهینامه فرودگاهی را منوط به داشتن طرح اضطراری فرودگاه Airport Emergency Plan دانسته و داکیومنت 9137 ایکائو در این ارتباط منتشر شده است. همچنین داکیومنت IMSAR به‌طور مشترک توسط سازمان جهانی هواپیمایی کشوری و سازمان جهانی دریانوردی منتشرشده است که بر اساس آن توافقنامه همکاری بین کشورهای مختلف منعقد شده تا در شرایط اضطراری پروازی به بهترین نحو رفتار گردد. تأسیس مرکزی مشترک در این مورد ضروری است.
نداشتن آمادگی قبلی برای مقابله با شرایط زمستانی و محدود نکردن پروازهای ورودی به فرودگاه از تجربیات تلخ گذشته است.
ب) شرایط بحرانی در شهرها و روستاها نظیر زلزله؛ در این حالت فرودگاه‌ها تنها نوعی از حمل‌ونقل نبوده و با توجه به قابلیت برگشت سریع به وضعیت عملیاتی بعد از فاجعه (Disaster Resilience) (البته در صورت ساخت اصولی) کارکرد جدیدی به خود گرفته و وسیله مدیریت بحران خواهند شد. لذا توجه به این بعد از نقش فرودگاه می‌بایست در طراحی فرودگاه‌ها اکیداً مدنظر قرار گیرد و فقط کاربری حمل‌ونقل عمومی مدنظر نباشد.
برخی از موارد مهم در شرایط بحرانی نظیر زلزله به شرح زیر است؛
الف) طراحی و فضای نامناسب رمپ پروازی و یا فقدان تاکسی روی موازی باند اصلی که به‌شدت تأثیرات منفی در پذیرش هواپیماهای کمک‌رسان و هلیکوپترهای امدادی خواهد گذاشت، یکی از موارد بسیار ضروری در طراحی فرودگاه بررسی شرایط محیطی به لحاظ ریسک بلایای طبیعی در منطقه و نیاز به امدادرسانی در مواقع لزوم است.
ب) ناکافی بودن سوخت هواپیماها و هلیکوپترهای امدادی
ج)تبادل ناکافی و ناصحیح اطلاعات بین ارگان‌های درگیر در بحران و عدم یکپارچگی و وحدت رویه، برای مثال نیاز به ارسال کمک‌های امدادی و بشردوستانه بیشتر درحالی‌که اطلاع‌رسانی ناصحیح در این مورد توسط بخش‌های مختلف انجام‌گرفته است. داشتن Action Plan واضح و منعطف و خودداری از کلی‌گویی و موازی‌کاری بین ارگان‌های نظامی، مقامات فرودگاهی، دولتی و نهادهای بشردوستانه کمک می‌کند تا گلوگاه‌های لجستیکی شناسایی‌شده و کمک‌های امدادی و بشردوستانه که سرازیر می‌شوند بهتر از طریق فرودگاه‌های اصلی یا فرودگاه‌های پروازهای آموزشی مدیریت شوند.
نقش فرودگاه‌ها قبل ، حین و بعد از بحران :
قبل از بحران: برنامه‌ریزی برای پذیرش نقش بیشتر علاوه بر حمل‌ونقل و ایفای نقش نجات در شرایط اضطراری (Emergency Rescue Base)، هماهنگی با ارگان‌های مربوطه، برنامه‌ریزی برای شناسایی معایب و نقاط ضعف، بهبود کیفی زیرساخت‌ها برای مواجه با شرایط بحرانی نظیر زلزله شدید در داخل و خارج فرودگاه که در این ارتباط برنامه‌های نظیر پدافند غیرعامل مهم است.
در خلال بحران :محافظت از زیرساخت‌ها و تجهیزات فرودگاهی، اسکان کارکنان عملیاتی نظیر کنترلرهای پرواز و سایر کارمندان مورد نیاز در داخل فرودگاه تغییر ساعت سرویس‌دهی فرودگاه
بعد از بحران:عملیاتی نگه‌داشتن و سرویس‌دهی فرودگاه؛ امروزه بدین منظور گروه‌هایی نظیر Disaster Preventation Aviation Corps در سطح فرودگاه‌ها تشکیل‌شده و برنامه‌های بین‌المللی همچون Get Airports Ready for Disaster(GARD) برای آموزش و آمادگی فرودگاه‌ها برای مواجه با شرایط بحرانی و اضطراری در سطح دنیا برگزار می‌کنند.
بی‌شک انجام امور توسط نیروی انسانی تربیت‌شده و جلوگیری از حضور افراد غیرمتخصص توسط مدیریت و جلوگیری از سوءاستفاده‌های احتمالی (مانند برخی پروازهای کمک‌رسان به جهت استفاده از سوخت رایگان در فاجعه بم )، هماهنگی ارگان‌های درگیر بر طبق AEP با کنترلرهای ترافیک هوایی و مارشالر در پذیرش و هماهنگی پروازها با توجه به کمبودها و شرایط بحرانی عامل مهمی در مدیریت بحران است. نکته مهم این است که مدیریت بحران امری تخصصی ،مشخص و از طریق آموزش است.
*کارشناس صنعت فرودگاهی
