◄ از اتوبوس رایگان تا شهر فرودگاهی در مشهد با کدام زیرساخت؟

هرگونه توسعه شهری و زیرساختی نیازمند بستر مناسب است. مشهد به لحاظ شرایط موقعیتی با جمعیت حداقل 3.5 میلیون نفری، که در افق چند سال آینده به 5 میلیون نفر هم خواهد رسید، ملزم به توسعه می باشد در حالی که شرایط زیست محیطی این شهر به شدت نامناسب است. مشهد آب ندارد و در محاصره گسل هاست، خاکش در حال شور شدن است و حتی خشکسالی حاکم بر زیست محیط این پهنه و پهنه های همسایه شاید سال های آینده عایدی جز گرد و خاک های چندروزه و چندهفته ای برای این کلان شهر نخواهد داشت.

مشهد قرار است براساس اسناد بالادستی تبدیل به هاب منطقه ای جهت توسعه ارتباطات کشور با بلوک شرق باشد اما سوال مهم این است که این شهر شرایط زیست محیطی لازم برای ایجاد زیرساخت مناسب را دارد؟

کلانشهر مشهد به لحاظ زیرساخت حمل و نقلی به خصوص در حوزه جاده جزو فقیرترین استان های کشور است اما موقعیت ژئواکونومیکی این شهر می تواند مشهد را به یک بارانداز ترانزیتی در شرق کشور برای اتصال شرق به غرب و مهم تر، اتصال کشورهای محصور در خشکی آسیای مرکزی به آب های آزاد، تبدیل کند.

فرودگاه شهید هاشمی نژاد مشهد 6 دهه قبل در فاصله 8 کیلومتری مشهد ساخته شد، در آن زمان کسی تصور نمی کرد این فرودگاه در بافت شهری واقع شود و آلودگی هوا و آلودگی صوتی هواپیما ها برای شهروندانی که در مناطق نزدیک به فرودگاه سکونت دارند مشکلات زیادی ایجاد کند. 

از آنجایی که زیرساخت ها در کلانشهر مشهد هم تراز با توسعه جمعیتی رشد نیافته اند، مشکلات زیست محیطی که این فرودگاه به وجود آورده، باعث شد از ابتدای دهه ۹۰ زمزمه های ساخت یک فرودگاه جدید برای مشهد مطرح شود و چلندری مدیر وقت فرودگاه های استان خبر از احداث فرودگاه جدید در فاصله ۳۰ تا ۴۰ کیلومتری مشهد داده بود؛ حتی در مرحله ای دیگر برای برطرف کردن این مشکلات پیشنهاداتی همچون ایجاد باند مورب و جابه جایی فرودگاه مطرح شده و آخرین پیشنهاد هم ایجاد شهر فرودگاهی بود.

در نهایت باند موربی ساخته نشد و پس از آن طرح شهر فرودگاهی مشهد مطرح شد، طرحی که سالهاست در کنار پیش بینی افزایش حضور زائران در مشهد طی سال های آینده، مورد بحث و بررسی بوده است، اما اجرای طرحی با وسعت یک شهر، زمانی ممکن می شود که بعد از مطالعات و امکان سنجی ها، برآورد دقیقی از میزان هزینه ها و اعتبارات مورد نیاز صورت گیرد و بعد از آن به مرحله تامین اعتبار برسد، اما اکنون توسعه فرودگاه مشهد یا ایجاد شهر فرودگاهی سال هاست که در این ۲ مرحله در حال درجا زدن است.

ساخت شهر فرودگاهی تاکنون نمونه موفقی در کشور نداشته است، به طوری که محمد امانی، مدیر دفتر ارزیابی های اقتصادی و مدیریت بهره وری وزارت راه و شهرسازی در سال 1400 اعلام می کند نمونه چنین طرحی شهر فرودگاهی امام خمینی(ره) در تهران بوده که بنا بود بسیاری از کاربری ها در آنجا اتفاق بیفتد، اما نه منطقه آزاد، نه منطقه ویژه، نه ورزشگاه، نه مجموعه فرهنگی و ... در این شهر احداث نشد و فقط اسمش شهر فرودگاهی است. اگر همان زمان «قرارداد حقوقی» و «بیزینس پلن» درستی تنظیم می شد این وضعیت در شهر فرودگاهی امام خمینی(ره) پدید نمی آمد. 

ایسنا در این باره اینگونه نوشته است: بعد از سر و صداهایی که شهردار وقت مشهد (ارجائی) نسبت به ساخت شهر فرودگاهی به راه انداخت و این طرح دوباره بر سر زبان مسئولان اجرایی استان افتاد، قرار شد تا سال گذشته و در هفته دولت گزارش نهایی از امکان سنجی این پروژه ارائه شود، اما وقتی یک ماه از هفته دولت گذشت و همچنان خبری از انتشار جزئیات طرح مذکور نبود. جواد خدایی، معاون هماهنگی امور عمرانی استانداری خراسان رضوی اعلام کرد «این گزارش هنوز نهایی نشده است». او همچنین از انجام مذاکراتی با هدف جذب سرمایه گذار خارجی برای اجرای این طرح خبر داد و گفت: با چند مجموعه از چین و دیگر کشورها گفت و گوهایی شده است.

سال ۹۸، پس از کش و قوس های فراوان و برگزاری جلساتی درخصوص معرفی زمین مناسب برای اجرای این طرح، خبری از تاییدیه شرکت فرودگاه های کشور نشد و معاونت عمرانی استانداری خراسان رضوی در پاسخ به سوال رسانه ها مبنی بر سرنوشت این طرح اعلام کرد «هزینه ساخت فرودگاه های جدید بسیار سنگین است و شرکت فرودگاه ها نسبت به ایجاد شهر فردوگاهی در مشهد قانع نشده است».

مدتی طرح شهر فرودگاهی مشهد مسکوت مانده بود تا اینکه در آذر ماه ۱۴۰۰، سیدعبدالله ارجائی، شهردار وقت مشهد با اشاره به آلایندگی ناشی از عبور هواپیماها از روی شهر اظهار کرد: هر هواپیما به اندازه ۴۰۰ خودرو فرسوه آلاینده ایجاد می کند، بنابراین معتقدم مشهد یک شهرک فرودگاهی و بندر خشک با حداقل هزار هکتار زمین نیاز دارد تا بتوان فرودگاه، راه آهن، نمایشگاه و میدان بار مرکزی را به آنجا منتقل کرد.

در حالی که حدود ۷ ماه از این اظهارات معاون استاندار خراسان رضوی می گذرد در چند روز گذشته خبری منتشر شد که اجرا یا عدم اجرای این طرح را به تردیدهای جدی مواجه کرد، خبر این بود؛  «بر اساس پیش نویس برنامه هفتم توسعه احداث فرودگاه جدید در کشور ممنوع اعلام شد و موارد استثنا با تصویب هیات وزیران مجاز به انجام خواهد بود.»

پس از انتشار این خبر با وجود اینکه معاون استاندار خراسان رضوی اعلام کرد احداث شهر فرودگاهی مشهد مربوط به برنامه ششم توسعه است و مصوبه هیات وزیران را دارد، اما وارد شدن آن به فاز عملیاتی و اجرایی همچنان با اما و اگرهای جدی روبه روست؛ چراکه بعد از گذشت سال ها تاکنون گزارش نهایی از امکان سنجی اجرای این طرح منتشر نشده و با وجود اینکه معاون استاندار خراسان رضوی چند روز گذشته بیان کرده که «مطالعات این پروژه به پایان رسیده و توسط شرکت فرودگاه ها در حال بررسی برای تأیید نهایی است»، 

جواد خدایی درباره آخرین وضعیت و پیگیری های طرح احداث شهر فرودگاهی مشهد می گوید: تمامی مطالعات شهر فرودگاهی امام رضا(ع) مشهد انجام شده است و مشاوران، نتایج را تحویل شرکت فرودگاه های کشور داده اند. تنها بخش هواشناسی این مطالعات، نیازمند تدقیق بوده که با احداث پایگاه هواشناسی در منطقه مدنظر دیتاهای هواشناسی در حال بارگذاری و مطالعه هستند و اگر مطالعات هواشناسی نیز تدقیق شود محدوده نهایی موقعیت مورد مطالعه نهایی خواهد شد.

در همین راستا، امروز، 6 تیرماه 1402، سحر تاجبخش رئیس سازمان هواشناسی کشور در دیدار با معاون هماهنگی امور عمرانی استانداری خراسان رضوی درباره احداث شهر فرودگاهی مشهد گفت: سازمان هواشناسی مطالعات اولیه منطقه احداث شهر فرودگاهی امام رضا (ع) مشهد را انجام می دهد. این مطالعات با محوریت جهت وزش باد غالب و تعیین بهترین موقعیت برای احداث باند فرودگاه انجام میشود.