دیپلماسی ایران در گردشگری
زمزمه‌های انتخابات این روزها به گردشگری ایران نیز رسیده و با توجه به رونق گردشگری به‌خصوص در چند سال اخیر، نگرانی برخی را نسبت به آینده این صنعت در پی داشته است؛ به طوری که برخی کارشناسان آینده صنعت گردشگری ایران را در گرو دو عامل مهم می‌دانند: تغییر رویکرد دولت و پایبندی به برجام که هر دو در صورت تغییر دولت می‌توانند رخ دهند.
دکتر پژمان عبدالمحمدی، استاد مدرسه اقتصاد لندن (LSE) که پیش‌تر استاد علوم سیاسی و مطالعات خاورمیانه نیز بوده، در گفت‌وگویی با «دنیای اقتصاد» کارنامه 4ساله دولت را در زمینه گردشگری مطلوب می‌داند و معتقد است در صورت تغییر دولت و رویکرد آن به گردشگری، این صنعت متاثر خواهد شد.
آقای عبدالمحمدی، رویکرد دولت روحانی چگونه توانست منجر به رشد گردشگری در ایران شود؟
دولت حسن روحانی به همراه وزارت خارجه آقای ظریف موفق شد در طول چهار سال تاثیراتی را از نظر بین‌المللی روی تصویر ایران در جهان بگذارد و تصویری را که برای برخی از شهروندان خارجی برای آمدن به ایران نگران‌کننده بود تا حدودی بهبود ببخشد.
به نظر شما تا چه میزان صنعت گردشگری ایران از انتخابات متاثر خواهد شد؟ آیا تغییر دولت منجر به تفاوت در میزان گردشگران ورودی در بلندمدت یا کوتاه‌مدت می‌شود؟
به نظر من این انتخابات، یکی از انتخابات مهم ایران خواهد بود و طبیعتا اینکه چه کسی رئیس‌جمهوری شود، بر وجهه کشور در جهان اثر خواهد گذاشت و طرز برداشت توریست‌ها در جهان را متاثر خواهد کرد. بنابراین تغییر در دولت روی گردشگری موثر خواهد بود. کارنامه 4 ساله دولت آقای روحانی دست کم در مورد توریسم کارنامه مطلوبی بوده و از این رو گمان می‌رود که اگر این دولت 4 سال دیگر به‌کار خود ادامه دهد، بتواند صنعت گردشگری را نیرومندتر کند. در مورد کاندیداهای دیگر مشکل است که بخواهیم در این زمینه پیش‌بینی کنیم زیرا اطلاعات خاصی در این خصوص وجود ندارد.
با این‌همه می‌توان گفت اگر آنها نیز روند سیاست خارجی آقای روحانی یا دست کم نزدیک به آن را ادامه دهند، گردشگری می‌تواند به رشد خود ادامه دهد. اما اگر سیاست خارجی و طرز بیان، سخن و روابط بین‌الملل با جهان تغییر اساسی پیدا کند و روابط بخواهد به سمت ایزوله شدن یا بسته شدن حرکت کند، می‌تواند تاثیر منفی بر گردشگری بگذارد. در پاسخ کوتاه‌مدت یا بلندمدت بودن نیز می‌توان گفت اگر آقای روحانی به ریاست‌جمهوری انتخاب شود، به نظر من توریسم در کوتاه‌مدت با رونق همراه خواهد بود و اگر ایشان انتخاب نشوند و پیروز انتخابات کسی باشد که رویکرد وی را ادامه ندهد در کوتاه‌مدت کاهش گردشگری را تجربه می‌کنیم.
با توجه به اینکه یکی از شروط لازم برای رشد صنعت گردشگری جذب کشورهای همسایه و منطقه خاورمیانه است، ارتباط با کشورهای منطقه در آینده چه تغییری خواهد کرد؟ آیا تغییر دولت در ایران موجب خواهد شد روابط با همسایگان و در نتیجه پذیرش گردشگران خارجی از این کشورها تحت تاثیر قرار گیرد؟ این مساله خصوصا در مورد عربستان مهم است. با توجه به ماجرای حمله به سفارت این کشور در ایران و کاهش ورود گردشگران از این کشور (حتی شیعیان این کشور)، آینده چگونه خواهد بود؟
یکی از مهم‌ترین بخش‌های توریسم برای ایران کشورهای همسایه است. توریسم خاورمیانه می‌تواند مرکز مهمی برای ایران باشد؛ از طرفی روابط با همسایگان در این راستا بسیار مهم است. به‌ویژه برای جذب گردشگران در خاورمیانه توریسم مذهبی می‌تواند بسیار مهم باشد. ایران چه در مشهد و چه در قم و جاهای دیگر امکان این را دارد که گردشگری مذهبی را تقویت کند. در مورد گردشگران شیعه می‌توان گفت طبیعی است که تنشی که در حال حاضر وجود دارد، به گردشگری ایران آسیب می‌زند. یکی از این موارد کمتر آمدن توریست‌های اهل سنت خاورمیانه به ایران است که الان کمتر شده و دیگر اینکه شیعیان عرب کمتر راغب باشند به ایران سفر کنند یا دولت‌های آنها برای آنان مشکل ایجاد کنند.
بنابراین اگر روند سیاست خارجی ایران در خاورمیانه به سمت کاهش تنش و بهبود روابط با کشورهای همسایه پیش برود، می‌تواند موجب شود که صنعت توریسم رشد داشته باشد. با این حال، علاوه‌بر کشورهای عربی، ایران می‌تواند در میان کشورهای همسایه روی ترکیه نیز سرمایه‌گذاری کند. در شرایط کنونی و به‌رغم پایین بودن شرایط امنیتی ترکیه، هنوز گردشگران از ایران به ترکیه می‌روند. ایران باید برنامه‌ای بریزد تا بتواند در آینده 10 تا 20 ساله توریست‌های ترکیه‌ای را به ایران بیاورد که نگرشی بلندمدت است.
آینده برجام در صورت تغییر دولت در ایران چه خواهد بود؟ آیا صنایع ایران از جمله صنعت سفر متاثر خواهند شد؟
طبیعی است که برجام موضوع مهمی است که به توریسم و بهبود وجهه ایران کمک کرد. اگر دولت ادامه پیدا کند، فکر می‌کنم در برجام تغییری اساسی ایجاد نشود. درواقع اینکه بگوییم با تغییر دولت، برجام ضربه قوی خواهد خورد، دشوار است. فکر می‌کنم تنها چیزی که می‌تواند به طور واقع‌گرایانه اتفاق بیفتد این است که در صورت تغییر دولت، برجام چه از طرف واشنگتن و چه تهران، می‌تواند با دست‌انداز یا ترمزی مواجه شود و ایران را از باز شدن صنعت و اقتصاد به سمت غرب دور و برعکس پای چین و روسیه را از نظر اقتصادی و صنعتی در ایران قوی‌تر کند.
از نظر اقتصادی ایران برای اینکه بتواند درآمدهای ارزی خود را افزایش دهد و تا حدودی هرچند اندک، وابستگی خود را به نفت کاهش دهد، باید بر صنایعی همچون گردشگری تمرکز کند و البته ظرفیت‌های موجود را دارد. اما با مشکلاتی به ویژه در جلب گردشگران غربی که مخارج بیشتری نیز می‌کنند، روبه‌رو است. چه راههایی می‌تواند در جذب آنها موثر باشد؟
این پرسش بسیار مهم است. به نظر من ایران نیاز دارد در طول یک پروژه 25 ساله اقتصاد خود را از نفت و گاز جدا کند و به انرژی‌های طبیعی وابسته نباشد. در این میان توریسم یکی از مهم‌ترین موارد است. ایران ظرفیت‌های بسیار زیادی برای جذب گردشگران جهانی دارد که از جمله می‌توان به تخت جمشید و پاسارگاد، شهرهای تاریخی همچون کرمان، شیراز و یزد، معابد زرتشتی و شوش اشاره کرد. از سوی دیگر تاریخ ایران غنی است و شهرهایی مانند اصفهان و تبریز، کاشان و تهران پتانسیل زیادی برای جذب گردشگر دارند که می‌توانند درآمد سرانه ملی کشور را با توریسم منسجم از کشورهای پیشرفته افزایش دهد.
طبیعی است که این امر مستلزم برخی تغییرات ساختاری و برخی سیاست‌های مقطعی است. سیاست‌های مقطعی که می‌تواند سریع‌تر لحاظ شود، ایجاد ارتباطات و تبلیغات مفید و موثر در کشورهای پیشرفته است تا تصویر ایران را در این کشورها بهبود بخشد. ایران باید ارگان‌های مهم تبلیغاتی داشته باشد تا توریسم ایران را ارتقا دهد که در حال حاضر ضعیف است.
می‌توان با ایجاد مرکز توریستی، ارتباطات مهم با دانشگاه‌ها، استان‌ها و شهرداری‌های کشورهای اروپایی، آسیایی و آمریکایی به این امر کمک کرد. البته در این مورد باید بیزینس و دیپلماسی توام عمل کند. از لحاظ ساختاری مسائلی هست که می‌تواند توریسم به ویژه گردشگران غربی را با محدودیت‌هایی روبه‌رو کند.برخی محدودیت‌های اجتماعی که می‌تواند تاثیر منفی بر گردشگری بگذارد، هنوز وجود دارد.
ایران در طول یک برنامه 25 ساله باید در این موارد فکر و با سیاست‌اندیشی راههایی پیدا کند تا بتواند شهروندان خارجی به ویژه شهروندان کشورهای پیشرفته را که مخارج و سرمایه‌گذاری بیشتری می‌توانند در ایران انجام بدهند، جذب کند.
مساله دیگر در مورد توریسم این است که کیفیت هتل‌ها، هتلداری، بهداشت، کیفیت سازمان دادن ارتباطات و حمل‌ونقل باید بالا برود؛ زیرا یک توریست متوسط به بالا بسیار حساس است که تمام این موارد به خوبی رعایت شود. بنابراین به یک نیروی منسجم داخلی نیاز است تا بتواند زیرساخت‌های توریسم ایران را ارتقا دهد. من مطمئنم ایران در زمینه گردشگری می‌تواند به افق‌هایی برسد که هیچ کشور دیگری در خاورمیانه ظرفیت آن را ندارد.
به طور کلی، فکر می‌کنم ایران برای اینکه بتواند در گردشگری موفق‌تر باشد نیاز دارد جایگاه خود را در آسیا از نظر کسب و کار تثبیت کند؛ یعنی باید نشان دهد که المنت یا عنصر پارسی در آسیا وجود دارد و باید از ظرفیت دوجانبه ایران بهره گیرد.
در واقع ایران می‌تواند در مورد کشورهای همسایه و خاورمیانه از ظرفیت‌هایی همچون مرکز شیعه بودن و یکی از کشورهای مهم اسلامی بودن استفاده کند و از طرف دیگر در مورد کشورهایی مانند آسیای شرقی و مرکزی از ظرفیت‌های پارسی بودن و ایرانی بودن بهره ببرد و آنها را با این دید جذب کند. باید به این مسائل توجه کرد تا اقتصاد ایران بتواند از مزایای گردشگری بهره‌مند شود.
