◄ دلیل رفتار دوگانه جامعه جهانی با سیل ایران چه بود؟

400 شهر و روستای ایران در حالی وارد سومین هفته از وقوع سیلاب‌های آغاز سال ۹۸ شدند که هنوز اطلاعات دقیقی از خسارات «سیل» در نقاط مختلف وجود ندارد و بیش‌تر اعداد و ارقام ارائه‌شده از سوی سازمان مدیریت بحران به‌صورت «تخمین» بوده است؛ اما مجموع خسارات سیل، در ۲۰ روز اول فروردین ۹۸ به حدود ۱۵ هزار میلیارد تومان می‌رسد. عددی به بزرگی ۵ درصد از بودجه جاری دولت در سال ۹۸ و نصف بودجه سلامت در کل کشور. رقمی که بعد از فروکش کردن امواج بارندگی‌ها در استان خوزستان که در زمان نوشتن این گزارش رخ داده، بازهم بالاتر خواهد رفت.

آن‌گونه که وزارت جهاد کشاورزی اعلام کرده، در ۱۹ استان سیل‌زده، نزدیک به ۷ هزار میلیارد تومان خسارت به بخش کشاورزی وارد آمده و تمرکز اصلی این خسارت‌ها نیز در استان‌های خوزستان، گلستان، مازندران و لرستان بوده است. اوج این خسارت‌ها در بخش کشاورزی می‌تواند در بازار فرآورده‌های پروتئینی خود را نشان دهد. چراکه ده‌ها هزار دام و طیور، علاوه بر زمین‌های کشاورزی در این سیل از بین رفته‌اند.

در بخش ارتباطات و مخابرات، سیل در استان‌های مختلف نزدیک به ۱۵۰۰ میلیارد تومان خسارت به بار آورده است. بیش‌ترین خسارت نیز در منطقه پل‌دختر و لرستان بوده. برای درک بهتر به این موضوع توجه کنید که سیل تمام زیرساخت تلفن ثابت شهرستان پل‌دختر را از بین برده است.

اما شاید بیش‌ترین حجم خسارت‌ها در بخش حمل‌ونقل رخ داده است. عددی بالغ‌بر ۳ هزار و پانصد میلیارد تومان که برآورد سازمان راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای است. در سیلاب‌های اخیر، ۴۰۰ پل به‌طور کامل تخریب‌شده‌اند و ۵ هزار پل نیز با خساراتی مواجه بودند. ۱۱ هزار کیلومتر از جاده‌ها نیز خسارت‌دیده که برآورد اولیه سازمان راهداری برای ترمیم و بازسازی این زیرساخت‌های حمل‌ونقلی، نیاز به ۲ هزار میلیارد تومان بودجه را نشان می‌دهد. در نبود آمار درست و مورداطمینان، وزارت راه‌وشهرسازی نیز از آسیب رسیدن به ۱۵۱ هزار خانه روستایی در جریان سیلاب اخیر خبر داده است. اگر فرض کنیم که دولت به وعده خود برای پرداخت ۱۵ میلیون تومان وام بلاعوض برای بازسازی این خانه‌ها عمل کند؛ آن‌وقت حدود ۸۰۰ تا ۹۰۰ میلیارد تومان فقط در همین یک بخش نیاز است.

جبران خسارت؛ از کجا؟

نوزدهم فروردین‌ماه سال جاری، رئیس جمعیت هلال‌احمر اعلام کرده که ۶۵ میلیارد تومان از طریق کمک‌های نقدی مردم ایران برای کمک به مردم سیل‌زده واریز شده است. این رقم بالاتر از پولی است که برای زلزله کرمانشاه از سوی مردم ایران جمع‌آوری شد. درعین‌حال، مجلس نیز در یک طرح دوفوریتی، قرار است با برداشت دو میلیارد یورو از منابع ارزی صندوق ذخیره ملی موافقت کند. رقمی که با توجه به قیمت فعلی یورو در سامانه نیما، حدود ۱۴ هزار میلیارد تومان است.

این در حالی است که در غیاب بسیاری از کشورها، کمک‌های بشردوستانه از کشورهای فرانسه، آلمان، سوئیس، روسیه، کویت، ترکیه و ارمنستان وارد ایران شده است. کشورهایی کم تعداد که این سؤال را در اذهان عمومی مطرح کرده است که چرا با وجود درگیر شدن مناطق وسیعی از ایران، افغانستان و عراق در سیلاب گسترده کنونی، سازمان‌های جهانی و کشورهای اروپایی، ایران را ندیده گرفتند؟

چرا به کمک نیاز است؟

این عددها را ببینید تا باورتان شود ایران در سه هفته اخیر با چه بحرانی روبه‌رو بوده و چرا نیاز به کمک‌های بین‌المللی داشته است: ۷۰ درصد از ایران شامل ۲۸ استان درگیر سیل بوده‌اند؛ یعنی ۲۶۹ شهر و نزدیک به ۵ هزار و ۲۰۰ روستا. جمعیت مناطق سیل‌زده ایران نزدیک به ۱.۷ میلیون نفر بوده است. این به معنای درگیرشدن جمعیتی نزدیک به دو میلیون‌ نفر در اثرات تخریبی، بهداشتی و درمانی سیلاب‌هاست.

۷۸ کشته، نزدیک به هزار و ۲۰۰ زخمی به همراه آوارگی نزدیک به ۳۰۰ هزار نفر جمعیت شهرها و روستاها از دیگر اثرات این سیلاب است. حالا که دولت وعده‌های فراوانی را برای بازسازی مناطق سیل‌زده داده، نیاز به توان مالی دارد. موضوعی که با وجود بحران اقتصادی کنونی، خشکسالی مالی در درآمدهای نفتی و نظام بانکی ورشکسته و قیمت ارز، چندان قابل تحقق نیست.

برداشت ۲ میلیارد دلار از صندوق ذخیره ارزی نیز به‌موقع خود، اثرات تخریبی بر ساختار اقتصاد کلان خواهد داشت و پایه پولی و تورم را افزایش خواهد داد. در این میان، کمک‌های نقدی عمده‌ترین راه‌کاری است که به نظر می‌رسد در این مورد نیز دولت روحانی موفق عمل نکرده است. اگر در زلزله کرمانشاه و مواردی ازاین‌دست، بی‌اعتمادی بدنه جامعه به سازمان‌های مدیریت‌کننده بحران‌ها و امدادرسان، نظیر هلال‌احمر موجب شد تا استقبال سردی از کمک‌های نقدی در میان جامعه رخ دهد و عمده تمرکز مردم به سلبریتی‌های فعال در جمع‌آوری این کمک‌ها داشت؛ سیل اخیر نشان داد که این اعتماد بازگشته و حالا رکورد کمک‌های مردم شکسته است.

با این‌همه، در عرصه بین‌المللی، وجود تحریم‌ها و انزوای کنونی، کار را به سطحی رسانده که دریافت کمک‌های کشورهای دیگر، به‌سختی صورت می‌گیرد. گاه در مواردی نیز بی‌اعتنایی کشورهای اروپایی و آسیایی به سیل ویرانگر ایران، آزاردهنده است. نهادهای امدادرسان بین‌المللی عموماً در بحران‌ها و حوادث طبیعی، بدون توجه به نژاد، رنگ، مذهب یا حتی ملاحظات سیاسی، عمده فعالیت خود را بر کمک‌های بشردوستانه متمرکز می‌کنند؛ اما این اتفاق در مورد ایران نیفتاد و شواهدی از بی‌اعتنایی این نهادها به رخدادهای دو سه هفته اخیر ایران، دیده شد.

آفریقا؛ بسیج جهانی

اندک زمانی پیش از آنکه سیل به ایران بیاید؛ سه کشور زیمبابوه، مالاوی و موزامبیک، درگیر یک تندباد عظیم شدند که به‌مانند ایران موجب بروز یک سیل گسترده در این کشورها شد. بلافاصله، این موضوع صدر اخبار رسانه‌های محلی و بین‌المللی را به خود اختصاص داد و هم‌زمان با اطلاع‌رسانی، فقط دو روز پس از وقوع سیل، کمک‌های جامعه جهانی به این سه کشور سرازیر شد. در جریان این سیل که روز ۱۴ مارس ۲۰۱۹ رخ داد، پس از «سازمان پزشکان بدون مرز» که ۸۰۰ نیروی پزشک امدادی به منطقه گسیل کرد و حقوق آنها را نیز پرداخت کرده بود؛ صلیب سرخ جهانی نیز نیروهای خود را به موزامبیک فرستاد.

در همان روز اول، صلیب سرخ آمریکا، ۴۵۰ هزار دلار به صلیب سرخ موزامبیک کمک کرد. اثرات این کمک‌ها دو روز بعد به صحن عمومی سازمان ملل متحد کشیده شد و از بودجه این سازمان، ۲۰۰ میلیون دلار برای امدادرسانی به سیل‌زدگان آفریقایی اختصاص یافت. سپس اتحادیه اروپا چهار میلیون یورو کمک نقدی کرد. انگلستان ۲۰ میلیون یورو و بلژیک ۶ میلیون یورو، کمک نقدی کردند. امیرنشین دبی، ۶.۵ میلیون یورو و حتی دولت نروژ نیم میلیون یورو به این امر اختصاص داد.

حالا به مجموع نفراتی که بابت این سیل دچار آسیب شدند دقت کنید: ۱.۸ میلیون نفر درمجموع سه کشور! به‌عبارت‌دیگر، مجموع اثراتی که این سیل در سه کشور آفریقایی به‌جای گذاشت، تقریباً با کشورمان یکسان بود؛ اما واکنش سازمان‌های بین‌المللی امدادرسان ۱۸۰ درجه تفاوت داشت.

وقتی منافع حرف اول را می‌زند

واکنش‌های بین‌المللی به سیل در ایران بیش‌تر در حوزه کمک‌های کالایی –‌آن‌هم به‌صورت ناچیز‌– و البته سکوت و ابراز تأسف و همدردی و در مواردی «وعده» بوده است. روسیه و ارمنستان و ترکیه وعده کمک‌های مالی برای بازسازی مناطق تخریب‌شده را دادند. فرانسه کمک‌های کالایی را در دستور کار قرار داد و فقط اتحادیه اروپا بود که ۱.۵ میلیون دلار کمک نقدی داشت. هرچند صلیب سرخ نیز وعده داده که ۵۰۰ هزار دلار به ایران کمک کند.

به نظر می‌رسد که اقدام نامتعارف کشورهای دیگر در برخورد با بحران سیل و بی‌خانمان شدن نزدیک به دو میلیون نفر از مردم ایران، علاوه بر ضعف رسانه‌ای در پوشش و اطلاع‌رسانی اخبار متفاوت، به ضعف در دیپلماسی، وجود تحریم‌ها و البته انزوای اقتصادی ایران بازمی‌گردد.

برخی اظهارنظرها وجود دارد که نشانه‌هایی از تفکر «بزرگنمایی توانمندی نیروهای داخلی» برای مقابله با اثرات سیل ویرانگر اخیر دارد. نمونه آن را می‌توان اظهارات وزیر خارجه ایران دانست که به‌روشنی از «تحریم‌های آمریکا» به‌عنوان «دلیل عدم ارسال کمک‌های بشردوستانه به ایران» یاد کرده است.

 دولت ایران، در مقابل سیل اخیر و پیامدهای آن، به «اجماع» برای استمدادطلبی از جامعه جهانی نرسید و از سوی دیگر، کشورهایی که منافع مشترک اقتصادی پایینی نیز با ایران داشتند؛ ترجیح دادند از کنار این بحران بزرگ ناشی از عوامل طبیعی به‌راحتی «عبور» کنند.

منبع: هفته‌نامه حمل‌ونقل