۱۰ روز تا تعیین تکلیف تلگرام
«انتقال سرورهای تلگرام به ایران» شاید برای عموم مردم خبر مهمی نباشد، اما اگر بدانیم فیلتر شدن یا نشدن تلگرام به این موضوع بستگی دارد، آن وقت همین خبر برای ۴۵میلیون ایرانی که مشتری این نرم‌افزار روسی مهم خواهد شد.
شاید در روزگاری که از ارتباطات عادی شهروندان تا کسب و تجارت آنها و اطلاع‌رسانی برنامه‌های تلویزیونی تا ارتباط نماینده‌های مجلس با مردم براساس تلگرام تنظیم شده، صحبت از احتمال فیلترینگ این نرم افزار عجیب باشد، اما شواهدی هست که نشان می‌دهد موضوع آنقدرها هم دور از ذهن نیست.
بعد از اینکه هفته گذشته فیلترنشدن برخی کانال‌های موردنظر دادستانی از سوی وزارت ارتباطات به مهم‌ترین اختلاف اخیر آنها تبدیل شد، چالش جدید تلگرامی در این هفته موضوع انتقال سرورهای این نرم افزار به ایران بود. این البته موضوع جدیدی نیست و مرداد سال گذشته همچنین شایعه‌ای مطرح شد که البته بلافاصله مدیرعامل تلگرام آن را تکذیب کرد.
ادعای تازه مطرح شده از سوی معاون وزیر ارتباطات در شنبه این هفته نیز، هم از سوی تلگرام تکذیب شد و هم خود نصرالله جهانگرد معاون وزیر آن را تصحیح کرد. این ادعا‌ها و تکذیب‌ها باعث شد موضوع انتقال سرورهای تلگرام به ایران داغ بماند و شامگاه شنبه معاون دیگر وزیر ارتباطات یعنی محمدجواد آذری جهرمی به یکی از بخش‌های خبری تلویزیون بیاید تا در این‌باره توضیحاتی بدهد؛ توضیحاتی که نه‌تنها به روشن شدن موضوع کمک نکرد بلکه بر ابهامات آن هم افزود.
- آینده تلگرام
مهم‌ترین اظهارات جهرمی در این برنامه تلویزیونی مربوط به تکذیب الزامی بودن موضوع انتقال سرورهای تلگرام به داخل کشور بود. درحالی‌که پیش فرض بسیاری از خبرها و گزارش‌های منتشر شده در روزهای گذشته الزامی بودن این موضوع بود، او گفت: «مصوبه موضوعات مربوط به انتقال سرورهای شبکه‌های اجتماعی و پیام رسان به ایران ازجمله تلگرام، الزامی نیست بلکه ایجابی است.
مصوبه شورای‌عالی فضای مجازی برای انتقال سرور سرویس‌های خارجی به ایران در راستای رونق فضای اقتصادی شبکه‌های اجتماعی داخلی صورت گرفته است. این مصوبه مراحل ابلاغ را طی می‌کند و تا حدود ١٠ روز آینده از سوی دبیرخانه شورای‌عالی فضای مجازی ابلاغ خواهد شد.»
او اگرچه الزامی بودن این انتقال را تکذیب کرد اما خودش این موضوع را به لحاظ امنیتی و اقتصادی ضروری دانست. بعد هم اظهار امیدواری کرد که تلگرام انتقال این سرورها را بپذیرد و گفت: «درصورتی که تلگرام پیشنهاد ایران را نپذیرد قانونگذار درخصوص فعالیت آن در کشور تصمیم‌گیری خواهد کرد.» او البته توضیح نداد منظورش از قانونگذار کیست و اینکه احتمالا چه تصمیمی ممکن است بگیرد. اگر آنگونه که او گفته هیچ الزامی برای انتقال سرورهای تلگرام وجود نداشته باشد، نباید درباره آینده تلگرام هم نگران بود، اما به‌نظر می‌رسد این همه ماجرا نیست.
- ابهام در یک مصوبه
اگر بخواهیم کمی به عقب برگردیم، سال 94را باید اتفاق مهمی در مدیریت فضای مجازی کشور بدانیم. 14شهریور سال 94رهبر معظم انقلاب اسلامی در حکمی اعضای جدید شورای‌عالی فضای مجازی را منصوب و به آنها 10ماموریت مهم محول کردند.یکی از این موارد توجه به شبکه ملی اطلاعات و حفظ امنیت همه‌جانبه فضای مجازی کشور بود.این موضوع برای رهبری آنقدر مهم بود که 2روز بعد با اعضای جدید این شورا دیداری برگزار کنند و از آنها بخواهند با «جدیت در اجرا بدون از دست دادن زمان» ماموریت‌های محوله را پیگیری کنند.
اما حتما عملکرد این 25نفر در این حوزه آنقدر خوب نبود که رهبر انقلاب کمتر از یک سال بعد به صراحت گفتند از شورای‌عالی فضای مجازی گله دارند. این گلایه رهبری همراه با هشدارشان درباره خطرات بی‌توجهی به تهدیدهای فضای مجازی و البته استفاده از ظرفیت‌های آن در 13اردیبهشت 95باعث شد جلسه بعدی این شورا جدی‌تر و پر رنگ‌تر برگزار شود.کمتر از یک‌ماه بعد یعنی در 8خرداد 95، بیست و نهمین جلسه این شورا در حالی برگزار شد که پیش از آغاز جلسه وزیر ارتباطات اظهار امیدواری کرد که: «بتوانیم در جلسه شورای‌عالی فضای مجازی، شاهد ساماندهی کلان شبکه‌های اجتماعی و موبایلی باشیم.»
همین اتفاق هم افتاد. جلسه به ریاست حسن روحانی رئیس‌جمهور برگزار شد و خبرگزاری ایسنا درباره مصوبه این جلسه نوشت: «شرکت‌های خارجی پیام رسان فعال در داخل برای ادامه فعالیت خود ملزم خواهند شد تا همه اطلاعات و فعالیت مرتبط با شهروندان ایرانی را به داخل منتقل کنند.» خبرگزاری مهر مصوبه این شورا را اینطور مخابره کرد: «اطلاعات کاربران ایرانی تلگرام به داخل کشور منتقل می‌شود. در جلسه شورای‌عالی فضای مجازی همچنین مقرر شد همه شبکه‌های پیام‌رسان برخط فعال کشور ظرف یک‌سال آینده ذخیره‌سازی داده‌های (دیتا) خود را در داخل کشور انجام دهند.»
و ماجرای مصوبه انتقال سرورهای تلگرام به ایران از این تاریخ یعنی 8خرداد سال گذشته شروع شد.این موضوع بعد‌ها تبدیل به مصوبه دقیق تری شد و 8 اسفند95 امیر خوراکیان معاون مرکز ملی فضای مجازی در توضیح مصوبات جدید شورای‌عالی فضای مجازی گفت: «۸ بند از ۱۱ بند مصوبه مربوط به ساماندهی پیام‌رسان‌های موبایلی شبکه‌های اجتماعی تصویب شد. وزارت ارتباطات طبق این مصوبات هم به فعالیت پیام‌رسان‌های داخلی و هم خارجی مجوز خواهد داد؛ این قاعده‌ای است که در کل دنیا نیز رعایت می‌شود و متأسفانه در کشور ما تاکنون رعایت نشده است. در تمام دنیا پیام‌رسان‌های مهمی که می‌خواهند فعالیت داشته باشند، باید در چارچوب و پروتکل خاصی فعالیت کنند. نباید فعالیت غیرقانونی در این حوزه صورت گیرد و هیچ‌کس پاسخگو نباشد».
آنچه حالا معاون وزیر ارتباطات گفته در تعارض با این اخبار است. متن مصوبات آن جلسات در دسترس نیست. شورای‌عالی فضای مجازی هم آنقدر با فضای مجازی بیگانه هست که در سایت رسمی‌اش از سال93 تاکنون مصوبات تازه خود را منتشر نکرده، اما اگر چنین مصوبه‌ای وجود داشته باشد یعنی حالا دستگاه قضایی می‌تواند با استناد به آن فعالیت تلگرام در ایران را غیرقانونی اعلام کرده و درخواست مسدود شدن آن را بدهد.
10روز آینده، شاید روزهای تازه‌ای برای تلگرام در ایران باشد. اگر تصمیم نهایی در ایران لزوم مجوزگرفتن پیام‌رسان‌های خارجی و انتقال سرورهای آنها به ایران باشد، آن وقت مدیران روسی تلگرام بر سر دوراهی‌ای قرار دارند که قبلا گفته‌اند از کدام راهش خواهند رفت: «سرورها را به ایران نمی‌فرستیم.» و این شاید آغاز دچار شدن تلگرام به سرنوشت« وی‌چت» باشد.
