تکیه بر جایگاه بخش خصوصی
هرچند در یکی دو سال گذشته تولید نفت ایران در تلاش بوده تا به سطح پیش از تحریم‌ها برسد، اما مسئله اصلی امروز نوسان قیمت هاست. بعد از توافق دوم اوپک برای تمدید توقف تولید، آن‌طور که پیش‌بینی می‌شد، قیمت‌ها از سقوطی که دنبال می‌کرد بازنایستاد.
آمریکا روز به روز با فناوری‌های تازه، هزینه‌های تولید نفت شیل را کاهش داده و میزان نفتی که تولید می‌کند، رو به افزایش است. آمریکا بزرگترین مصرف کننده نفت جهان و جز بزرگترین تولیدکننده‌های نفت است. بازی این کشور در بازار نفت حالا همه رشته‌های اوپک را پنبه کرده است. زیرا آنچه از کاهش قیمت‌ها تصور می‌شد با کاهش قیمت‌ها دست نیافتنی شده است.
قیمت‌هایی که این روزها روی تابلوی بورس‌های جهانی از قیمت نفت ثبت می‌شود، البته خبر خوبی برای اقتصادهای نفتی نیست. با این حال سرمایه گذاران صنعت نفت همچنان به دنبال کسب سود ازاین صنعت هستند.
رقابت پیدا و پنهانی که بین اعضای اوپک برای جذب سرمایه‌گذاری خارجی شکل گرفته، نشان می‌دهد که صنعت نفت و گاز همچنان در دنیا مهم‌ترین صنعت برای سرمایه‌گذاری است، حتی اگر قیمت‌های امروز رو به کاهش بگذارد. چالش دیگر کشورهای نفتی قطع وابستگی اقتصادها به نفت است. در خاورمیانه ایران و عربستان در تلاشند که اقتصادشان را مقاوم کنند تا با شوک‌های قیمتی نفتی به هم نریزند.
ایران و عربستان هردو تلاش کرده‌اند با افزایش مالیات‌ها و کاهش یارانه‌ها و هزینه‌های عمومی و مصرف هدفمند درآمدهای نفتی در مسیر کاهش وابستگی به نفت حرکت کنند. برخی موفقیت‌های نسبی هم داشته‌اند. مهم‌ترین برنامه ایران در این زمینه هدفمندسازی یارانه‌ها بودکه بعد از یک دهه وبال گردن دولت یازدهم و دوازدهم تبدیل شده است. اما عربستان بازی دیگری شروع کرد. این کشور تصمیم دارد بخشی از سهام غول نفتی آرامکو به قیمت تقریبی ۲ تریلیون دلار در سال ۲۰۱۸ به عرضه عمومی بگذارد.
تحلیل گران بازار نفت می‌گویند، عربستانی برای بالا رفتن قیمت سهام آرامکو نیاز دارد که قیمت اصلی‌ترین دارایی خود یعنی نفت افزایش یابد، زیرا افزایش قیمت نفت اغلب به معنای افزایش درآمدهای دولت است. در ایران هم شرایط البته مشابه است. ایران در مسیر چشم‌انداز توسعه ۲۰ ساله فرصت‌های بسیاری را به دلیل سیاست‌های غلط گذشته از دست داده است. دولت حسن روحانی در چهارسال گذشته مجددا نفت را بر ریل توسعه بازگردانده و حالا در ۴ سال دوم ریاست جمهوری خود باید سرعت توسعه صنعت نفت را بیشتر کند. برنامه‌ای که حالا با کاهش قیمت‌ها در بازار دچار چالش شده است.
میدان رقابت برای بخش خصوصی
اگر کشورهای نفت خیز دنیا به دنبال افزایش سرمایه‌گذاری هستند، ایران هم از این غافله نباید دور بماند. صنعت نفت و گاز ایران نیازمند سرمایه‌گذاری گسترده خارجی است. زمانی بیژن زنگنه وزیر نفت از حداقل ۲۰۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری برای تکمیل طرح‌های نیمه تمام این صنعت سخن گفته بود. واقعیت این است که کشورهای همسایه سرعت برداشت خود را از منابع نفتی گسترش داده‌اند ولی ایران در حال فرصت سوزی است.
مشکل البته در تصمیم گیری‌های دولت نیست، بلکه مقاومت‌هایی است که در داخل برای جذب سرمایه‌گذاری خارجی صورت می‌گیرد. هر روز مقاومت با توجه به سیاست‌های دولت جدید آمریکا که محدویت‌های تازه‌ای برای ایران در نظر دارد، به مثابه از دست دادن فرصت‌های طلایی سرمایه‌گذاری است.
هرچندتحلیل گران می‌گویند، آنچه بیش از هرچیز به آن نیاز داریم تنش زدایی حداکثری با دنیا و گشودن فضای کشور است، اما استفاده از توان بخش خصوصی هم امری است که نباید نایده گرفته شود.
اسدلله قره خانی سخنگوی کمیسیون انرژی دراین رابطه می‌گوید: « اگرچه در سالهای گذشته خصوصی‌سازی در ایران شدت گرفته اما در بخش نفت رقابتی که منجر به توسعه این صنعت بین بخش خصوصی شود، صورت نگرفته است. شرکت ملی نفت تنها شرکت در این عرصه است، انگیزه و رقابتی وجود ندارد، قابلیت ارزیابی ندارد و هم کارفرما، هم پیمانکار و هم ارزیاب خودش است.
حتی استاندارد را نیز خودش تعیین می‌کند. بهره برداری وظیفه خودش است و هیچکس دیگری کنترلی بر آن ندارد که با چه هزینه و فایدهای فعالیت می‌کند. در کنار این شرایط بی‌رقابت، به بخش خصوصی هم میدان ندادیم تا انگیزهای به‌وجود بیاید.»
او اضافه می‌کند: «تا زمانی که بخش خصوصی واقعی به میدان نیاید، نمی‌توان انتظار تحول بیشتر دراین صنعت را داشت. اگر واقعا می‌خواهیم اقتصاد را مقاومتی و مقاوم کنیم باید بخش خصوصی وارد میدان شود.»
تعامل با دنیا با تکیه بر توان بخش خصوصی
زمزمه تحریم‌های تازه سنای آمریکا علیه کشورمان اگرچه موضوع جدیدی نیست و نمی‌توان صنعت بزرگی مثل نفت را به دلیل این تحریم‌ها از حرکت نگه داشت، اماتوقف مذاکرات نفتی درست به همین دلیل هم نمی‌تواند استراتژی درستی برای اقتصاد ایران باشد. از سویی تجربه نشان داده که آخرین بخش‌هایی که در روابط شان با خارجی‌ها دچار مشکل می‌شوند، بخش خصوصی است.
اکنون که این بخش توان و انگیزه لازم برای سرمایه‌گذاری دارد، می‌توان به این انگیزه و توان اعتماد کرد و همان‌طور که در مدل جدید قراردادهای نفتی همکاری با یک شرکت ایرانی شرط اصلی است، این موضوع می‌تواند هم به توسعه این صنعت کمک کند و هم سایه تحریم‌های احتمالی را از این صنعت کم کند.
اسدلله قره خانی سخنگوی کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی در این رابطه می‌گوید: « ما تجربه مدیریتی بسیار عظیمی داریم، از جمله در قسمت پالایشگاه‌سازی، طرح توسعه پالایشگاه آبادان و بنزین‌سازی که در سالهای اخیر شاهد آن بوده‌ایم. همچنین در تولید گازوئیل یورو۴ و کالاهای پتروشیمی نیز به پیشــرفت‌های خوبی رسیده‌ایم و پروژه عسلویه که به عنوان نمادی از توانمندی مدیریت فنی و دانش در حوزه نفت و انرژی ما شناخته می‌شود هم دستاوردهای مهمی داشته است.
اما در عرصه روزآمدی و عملیاتی کردن ظرفیت‌ها در سالهای اخیر حرکت‌مان کند بوده است. آن‌چنان که باید و شاید درآمدهای نفتی را در این بخش‌ها متمرکز نکردیم. اگر قوانین بودجه‌های سنواتی وعملکرد برنامه پنجم را نگاه کنید پی به این اراده می‌برید، اما از طرف دیگر درآمدهای نفت که باید در ارتباط با خود نفت و سرمایه‌گذاری درازمدت نفتی هزینه می‌شد، متأسفانه به قسمت‌های دیگر شیب پیدا کرده است.»
از سویی قدرت الله سوری کارشناس نفت و مدیرعامل اسبق نفت و گاز پارس هم در این رابطه می‌گوید: « صنعت نفت یکی از اصلی‌ترین حوزه‌های انرژی و یا کلیدی‌ترین و بزرگترین صنعت یا حوزه اقتصادی ایران است. یکی از معدود صنعت‌هایی است که امکان تأمین هزینه مورد نیاز برای تحقیق و توسعه را در اقتصاد ایران و در رقابت با غولهای صنعت در جهان در اختیار داشــته و دارد، بنابراین رشد و شکوفایی اقتصاد کشور ما به حوزه انرژی و مدیریت این درآمد خدادادی گره خورده است. چنانکه در حال حاضر این حوزه انرژی با اقتصاد مقاومتی نیز مأنوس اســت و باید در این زمینه تعامل بیشتری داشته باشد»
او اضافه می‌کند: «برای توسعه کشور یکی از مهم‌ترین چالش‌ها که بایستی از سر راه برداشته شود تعامل با دنیا است و این اصل مهم بایستی با درایت و شجاعت شکل واقعی و عینی به خود بگیرد.»
