تعطیلی ۲۴۵ مرکز بین‌راهی در یک سال
۸ هزار و ۱۱۵ مرکز خدمات بین راهی از یک بوفه کوچک گرفته تا رستوران‌هایی که در جاده‌ها خدمات ارائه می‌دهند، در سال چندین بار بازرسی شده است و طبق آخرین وضعیت اعلام‌شده از سوی کارشناسان ۵۸۷ مورد تخلف گزارش شده که به دستگاه قضایی معرفی و ۲۴۵ مورد منجر به تعطیلی شده است.
منیره چگینی|
در کنار امنیت جاده‌ها، مجتمع‌های خدمات رفاهی یکی از اصلی‌ترین دغدغه کسانی است که به سفرهای بین شهری می‌روند. در سال‌های اخیر، توجه بیشتری به این مجتمع‌های رفاهی در جاده‌های کشور شده است، اما واقعا این مجتمع‌ها تمام نیازهای مسافران را برطرف می‌کند؟ در نگاه کلی و طبق آمار، حداقل فاصله‌ای که یک مجتمع خدمات رفاهی با نزدیک‌ترین شهر دارد، حدود ۳۰ کیلومتر است.
بنا به اعلام سازمان راهداری حملونقل جاده‌ای، در حال حاضر ۶۵۶ واحد مجتمع خدمات رفاهی در سراسر کشور دایر است که استان اصفهان بالاترین آمار و استان‌های تهران و مازندران صاحب بیشترین مراکز خدمات رفاهی است.
تغییر کارکردها از سنتی به مدرن
در نگاهی به گذشته، شاهد این امر هستیم که این مجتمع‌های رفاهی نسخه به‌روزشده کاروانسراهای قدیمی است.
کاروانسراهایی که در طی صدها و شاید هزار سال از دوره هخامنشیان تا صفویه شکل گرفته است و در این مدت دوران طلایی خود را سپری کردند، اما با افزایش سرعت در سفر و به‌وجودآمدن پدیده‌ای به نام خودرو در دوران قاجار، کارکرد کاروانسراها نیز تغییر کرد و این اقامتگاه‌های بین راهی تبدیل به مراکزی برای تأمین سوخت و استفاده از امکانات بهداشتی و استراحتگاه‌های کوتاه‌مدت شد.
در دوران پهلوی اول، ساخت راه‌های جدید نیازهای تازه‌ای را ایجاد کرد و هرچه زمان پیش می‌رفت و خودروهایی با سرعت بیشتر و تعداد مسافران افزوده می‌شد، نیاز به مراکز خدمات رفاهی مدرن‌تر از کاروانسرها در جاده‌ها بیشتر احساس می‌شد.
ایمنی راه‌ها مهم‌تر از کسب درآمد
به گزارش خبرنگار هفته‌نامه حملونقل، «فروغ فاریابی»، کارشناس ارشد حملونقل، در این‌باره می‌گوید: «ایجاد مراکز خدمات رفاهی برای رانندگان و مسافرانی است که چند ساعت متمادی را در جاده سفر کرده و خدماتی مانند محل استراحت، سرویس بهداشتی، تغذیه و سوخت را به آنها ارائه دهد، تا با یک توقف و تجدیدقوا به راه خود ادامه دهند.»
وی درباره ویژگی‌هایی که این مراکز باید داشته باشد، می‌گوید: این مراکز باید از نظر ایمنی و اقتصادی به خوبی مکان‌یابی شود تا ضمن اینکه به موقع به نیاز کاربران جاده پاسخ داده شود، به لحاظ ایمنی نیز مشکل‌ساز نشوند. یکی از این ویژگی‌ها فاصله مناسب از شهر و قرارداشتن در عمق جاده‌هاست.
یعنی مجتمع‌های رفاهی با مراکز شهرها فاصله داشته باشد تا موجب ایجاد ترافیک و بروز سوانح رانندگی نشود و همچنین به کاربران واقعی جاده‌ها خدمات مناسب ارائه دهد.
این کارشناس گفت: در حال حاضر، حداقل امکاناتی که مثلاً یک جایگاه سوخت باید داشته باشد، ساخت نمازخانه و سرویس بهداشتی است و ارائه خدماتی همچون رستوران، پارک و مراکز تفریحی، امتیازاتی است که باعث بالارفتن درجه و رتبه‌بندی آنها میشود.
وی معتقد است نکته مهم در تأسیس این مجتمع‌ها یا صدور مجوز تأسیس برای آنها این است که بتوانیم بین یک فعالیت اقتصادی و الزامات ایمنی توازن و تناسب درست و منطقی برقرار کنیم.
وی خاطرنشان می‌کند: در حال حاضر، دو مسئله مهم وجود دارد، اول اینکه متولی همه امور راه‌های برون‌شهری، وزارت راه و شهرسازی است، بنابراین اگر تقاضایی برای راه‌اندازی یک فعالیت اقتصادی در این حوزه قرار می‌گیرد، صرف‌نظر از اینکه خدمات ارائه‌شده توسط آن متوجه چه کسانی است، باید وزارت راه و شهرسازی (سازمان راهداری و حملونقل جاده‌ای) آن را ساماندهی کند.
بنابراین متقاضیان تأسیس هر نوع کاربری ملزم به مراجعه به این سیستم می‌شوند. بیشترین تقاضاها نیز در نزدیکی شهرها برای ایجاد تالار و رستوران‌هایی است که مخاطبان آنها میهمانی‌ها و جشن‌های شهروندان همان شهر خواهند بود.
بیشترین تصادف‌ها در ۳۰ کیلومتری شهرها
فاریابی ادامه می‌دهد: مسئله دوم در تصادفات جاده‌ای است و در بررسی تصادفات همواره اعلام میشود بیشترین تصادفات و فوتی‌های ناشی از تصادفات، در ۳۰ کیلومتری حومه شهرها رخ می‌دهد. به دلیل دسترسی‌ها و کاربری‌های زیاد، تداخل انواع ترافیک و... از سوی دیگر بعضاً در عمق جاده‌ها و به دلیل خستگی حاصل از رانندگی ممتد، خدماتی به کاربران ارائه نمی‌شود.
وی می‌افزاید: حال چه باید کرد؟ الویت‌ها کدام است و این دو وظیفه مهم یک نهاد، چگونه باید در کنار هم و همسو با هم مدیریت شود؟ به نظر می‌رسد با توجه به الویت ایمنی در سازمان راهداری باید ضوابط سخت‌گیرانه‌تری برای ایجاد کاربری‌های حاشیه‌ای تعریف شود.
با مطالعه الگوی کشورهای موفق در ایمنی نیز می‌توان به ایده‌هایی برای ساماندهی بهتر دست یافت. به گونه‌ای که توازن منطقی بین الویت‌های ایمنی و سرمایه‌گذاری برقرار شود.
افزایش نظارت‌ها در تعطیلات
در ادامه گزارش، به سراغ خسرو صادق‌نیت، رئیس مرکز سلامت محیط کار وزارت بهداشت و درمان، رفتیم. وی در این‌باره می‌گوید: نظارت‌های بهداشتی بر مراکز خدمات رفاهی بین راهی به‌صورت منظم انجام میشود. نظارت بر کفپوش‌ها و دیوارها، تجهیزات آشپزخانه و شیوه‌های نگهداری مواد غذایی بررسی و بر این اساس کارت بهداشت افراد شاغل در این محیط صادر میشود.
صادق‌نیت در ادامه با تأکید بر اینکه این بازرسی‌ها در ایام تعطیل و افزایش مسافرت‌های مردم به دفعات بیشتری صورت می‌گیرد، گفت: اگر مجتمع‌های خدمات رفاهی واحدهای دیگری مانند نانوایی، سوپرمارکت و قنادی راه‌اندازی کرده باشند، بازرسان ما بر آنها هم نظارت خواهند داشت و در صورت بروز تخلف و مشاهده آن، برخوردهای لازم صورت خواهد گرفت.
وی می‌گوید: همیشه نظارت‌های خاصی بر واحدهایی صورت می‌گیرد که در این مراکز مواد غذایی عرضه می‌کنند. به علاوه، از نظر آب آشامیدنی و سرویس بهداشتی و مکان‌هایی مانند مسجد و نمازخانه و خوابگاه نیز اگر وجود داشته باشد، نظارت‌های بهداشتی صورت می‌گیرد.
تعطیلی ۲۴۵ مرکز خدمات بین راهی
صادق‌نیت در ادامه خاطرنشان می‌کند: ۸ هزار و ۱۱۵ مرکز خدمات بین راهی از یک بوفه کوچک گرفته تا رستوران‌هایی که در جاده‌ها خدمات ارائه می‌دهند، در سال چندین بار بازرسی شده است و طبق آخرین وضعیت اعلام‌شده از سوی کارشناسان ۵۸۷ مورد تخلف گزارش شده که به دستگاه قضایی معرفی و ۲۴۵ مورد منجر به تعطیلی شده است.
وی در پایان به انعقاد تفاهم‌نامه‌ای بین وزارتخانه بهداشت و درمان و سازمان راهداری و حملونقل جاده‌ای اشاره کرد و گفت: طبق این تفاهم‌نامه، نظارت‌های مشترکی با حضور کارشناسان دو نهاد صورت خواهد گرفت و هرجا مسافران در میان راه اقامت کنند و از مواد غذایی، آب و سرویس بهداشتی استفاده کنند، مورد نظارت این وزارتخانه قرار خواهد گرفت.
ارائه نشدن خدمات به راننده‌های جاده‌ای
غلامرضا خادمی‌زاده، رئیس کانون انجمن‌های رانندگان نیز درباره وضعیت مجتمع‌های رفاهی بین راهی می‌گوید: بعضی مراکز خدمات رفاهی بین راهی که باید به رانندگان و مسافران خدمات ارائه دهند، متأسفانه از ارائه خدمات به رانندگان جاده‌ای اعم از اتوبوس‌ها و کامیون‌ها خودداری می‌کنند و مانع از توقف آنان مقابل مراکز خود می‌شوند، زیرا نگران ازبین‌رفتن اعتبار جایگاهشان هستند.
وی افزود: درحالی‌که این رانندگان زحمت‌کش عوارض بیشتری نسبت به خودروهای شخصی می‌پردازند و نیاز به استفاده از این مجتمع‌ها دارند. بسیاری از این رانندگان از برخورد نامناسب مسئولان مجتمع‌ها گلایه دارند. خادمی‌زاده افزود: از قدیم، شایع بوده که هرجایی خودروهای سنگین متوقف شده باشند، مسافران عادی و خودروهای سواری نمی‌ایستند و همین موضوع باعث شده آنان تمایلی به خدمت‌رسانی به این قشر نداشته باشند.
مردم چه انتظاری از مجتمع‌های خدمات رفاهی در جاده‌ها دارند
شاید امکانات رفاهی در سفرهای بین شهری یکی از دغدغه‌های مسافران در ماه پایانی سفرهای تابستانی باشد. در نگاهی به مشکلات برخی از آنها، نظرات تعدادی از مسافران را درباره وضعیت مجتمع‌های خدمات رفاهی در جاده‌های کشور جویا شدیم.
داود اکبرزاده یکی از مسافرانی است که او را در اتوبان زنجان-قزوین در کنار یکی از مجتمع‌های خدمات رفاهی بین راهی دیدیم. او با ابراز گلایه از کمبود سرویس‌های بهداشتی برای مسافران، می‌گوید: من ماهیانه چندبار در مسیر زنجان-قزوین با اتوبوس سفر می‌کنم و کمبود و بهداشت سرویس‌های بهداشتی یکی از دغدغه‌های من در سفر شده است.
البته نمیتوان از مجتمع‌های خدماتی بین راهی انتظار خدمات بهداشتی مطلوب را داشت. تعداد سرویس‌های بهداشتی بسیار کم است و باید حدود ۲۰ دقیقه در صف ماند تا بتوانیم از این امکانات استفاده کنیم.
از سوی دیگر بسیاری از این مجتمع‌ها دارای ساختمانی قدیمی هستند و آب شرب و سرویس بهداشتی برای مسافران ندارد و آن رستوران‌هایی که دارند، برای استفاده از سرویس بهداشتی باید غذا سفارش دهیم. سرویس بهداشتی‌های عمومی نیز از نظر موارد رعایت بهداشتی در حد صفر هستند و نمیتوان از سرویس‌های بهداشتی آنها استفاده کرد.
شیر آبی که در سرویس‌های بهداشتی برخی از آنهاست، شلنگ ندارد و اگر هم داشته باشد روی زمین می‌افتد و بسیار کثیف است. این مسافر ادامه می‌دهد: در یکی از این مراکز در پشت سرویس بهداشتی حتی چاهی وجود داشت که محل دفع فاضلاب بود. بوی بد این چاه تا چندین متر به مشام می‌رسید و محلی برای تجمع حشرات شده بود.
وی افزود: سرویس‌های بهداشتی یکی از اصلی‌ترین نیازهای مسافران است. ما چندین ساعت در اتوبوس‌ها سفر می‌کنیم و اگر مجتمع‌های بین راهی از امکانات بهتر و بیشتری برخوردار باشند، کیفیت سفر بالا می‌رود. رستوران‌ها و مجتمع‌های رفاهی اکثرا شخصی هستند و اگر می‌خواهیم این مشکل برطرف شود، باید مسئولان فکری به حال این موضوع بکنند.
این مسافر در شکایت از رستوران‌های بین راهی نیز می‌افزاید: برخی از رستوران‌ها که سابقه طولانی دارند و به مشتری‌های خود وفادارند، غذای باکیفیتی عرضه می‌کنند.
آنها با رانندگان در تماس هستند و می‌دانند، همیشه مشتری خود را دارند. ولی در برخی از مسیرهایی که رستوران‌های گمنام مشغول به کارند نمیتوان انتظار ارائه کیفیت غذای بالا را داشت. گوشت و مرغ یخ‌زده، ظروف غیربهداشتی و محیط کار آلوده از مواردی است که مسافران را از خوردن غذای آنان منصرف می‌کند.
نبود نظارت بر قیمت رستوران‌ها
میثم بهادری یکی از مسافرانی است که هر هفته برای دیدن خانواده از تهران به چالوس سفر می‌کند، او نیز با ابراز گلایه از رستوران‌های بین راهی می‌گوید: با اینکه این جاده‌های شمال هر هفته میزبان بسیاری از مسافران به شهرهای شمالی هستند و حجم بالایی از سفرها از تهران به سمت شمال ایران صورت می‌گیرد، متأسفانه غذاهایی که در رستوران‌ها و مجتمع‌های خدمات رفاهی ارائه می‌شوند از نظر کیفیت در حد متوسطی هستند و نظارتی بر قیمت آن وجود ندارد.
به نظر من هرچه رستوران‌های بین راهی شیک‌تر باشند، غذای آنها گران‌تر است. به‌طور مثال حتی زمانی که می‌خواستیم از یک آلاچیق برای استراحت و غذاخوردن استفاده کنم، صاحب محوطه مبلغ یک پرس غذا از ما طلب کرد.
این مسافر از خدمات بهداشتی این مسیرها اعلام رضایت کرد و گفت: خوشبختانه به دلیل تعداد زیاد مسافر و مناطق گردشگری شمال ایران مجتمع‌های خدمات رفاهی درآمد خوبی دارند. وضعیت بهداشتی، سرویس‌های بهداشتی بهتر از جاده‌های دیگر است.
اما مسئله مهم‌تری که در این مسیر وجود دارد و به نوعی دغدغه ما شده است، فروشندگانی هستند که خشکبار و مرکبات تَر می‌فروشند. آنان این محصولات را بدون هیچ پوششی در معرض هوای آلوده قرار می‌دهند و قطعاً باید بر اقدام این فروشندگان هم نظارت شود.
بهادری با تأکید بر اینکه مسافران حق دارند از بهترین خدمات در سفرهایشان بهره‌مند شوند، گفت: مسافران قطعاً از خدمات باکیفیت استقبال می‌کنند. اینکه در برخی از مجتمع‌ها امکان خرید سوغاتی فراهم شده، بسیار خوب است و مردم استقبال می‌کنند، بدون شک وقتی واحدها و مجتمع‌های رفاهی از مسافران کسب درآمد می‌کنند، آنها باید خدمات باکیفیت به مسافران ارائه دهند.
نبود توازن پراکنش مجتمع‌های خدمات رفاهی
ساسان عبدی مسافر دیگری است که او را در ترمینال جنوب تهران می بینیم، او که با اتوبوس از بوشهر به تهران آمده، درباره خدمات رفاهی در جاده‌ها می‌گوید: مجتمع‌های خدمات رفاهی در این مسیر بسیار کم است. پمپ‌بنزین و مراکزی که در کنار پمپ‌بنزین‌ها ساخته شده پاسخگوی نیاز مسافر نیست.
باید حدود ۱۰تا ۱۵ کیلومتر طی کرد تا به یک پمپ بنزین رسید و شاید رستوران‌ها و مجتمع‌های خدمات رفاهی در هر ۱۰۰ کیلومتر یکی باشد. وی معتقد است در شمال کشور این امکانات بسیار بیشتر از جاده‌های جنوب است. او می‌گوید: شاید این امر بستگی به تعداد مسافر و درآمدهای آنان دارد.
اما واقعاً حق مسافر این نیست که دو تا سه ساعت در جاده از آب و سرویس بهداشتی محروم باشد.
