◄ فضاهای سبز شهری فدای گسترش شبکه‌های معابر
فضای سبز یکی از مهم‌ترین کاربری‌های شهری است که اهمیت فراوانی در ایجاد محیط‌های دلپذیر برای شهروندان دارد. کاربری فضای سبز علاوه بر جنبه‌های زیبایی‌شناسی و گذران اوقات فراغت و تفریح، از نظر بازه اکولوژیکی نیز دارای اهمیت فراوانی است.
بهروز جانی‌پور*- فضای سبز یکی از مهم‌ترین کاربری‌های شهری است که اهمیت فراوانی در ایجاد محیط‌های دلپذیر برای شهروندان دارد. کاربری فضای سبز علاوه بر جنبه‌های زیبایی‌شناسی و گذران اوقات فراغت و تفریح، از نظر بازه اکولوژیکی نیز دارای اهمیت فراوانی است.
به همین دلیل، در برنامه‌ریزی و طراحی شهری جایگاه ویژه‌ای دارد و همواره مدیران شهرها نیز (حداقل در گفتار) ادعای گسترش فیزیکی و بالابردن سرانه آن را در شهرهای محل زندگی خود دارند.
به طور کلی در شکل‌گیری یک شهر مناسب برای زندگی، باید ۵۰ درصد از مساحت آن به کاربری مسکونی، ۲۵ درصد به کاربری شبکه حمل‌ونقل شهری و ۱۵ درصد آن به فضای سبز اختصاص یابد و دیگر کاربری‌های شهری نیز در ۱۰ درصد باقیمانده از سطح شهر جانمایی شوند.
البته کاربری فضای سبز شهری فقط شامل فضاهای سبز عمومی و تفریحی مانند پارک‌های شهری و جنگلی است و سایر فضاهای سبز درون خیابان‌ها و حیاط‌های خانه‌ها و سایر محوطه‌ها را شامل نمی‌شود.
در طراحی خیابان‌های شهری، همواره نوارهای سبز مشجر و گل‌کاری‌شده در باغچه‌های کنار پیاده‌روها و گذرگاه‌های میانی بلوارها (رفیوژهای) و همچنین حاشیه بزرگراه‌ها و آزادراه‌های شهری در نظر گرفته می‌شود که متناسب با عرض معبر، میزان عرض این نوارهای سبز نیز متغیر است.
فضای سبز درون معابر و خیابان‌ها از نظر زیبایی‌شناختی و بوم‌شناختی (اکولوژی) اهمیت بسزایی دارد و هرچه سطح آن بیشتر باشد، عبورومرور سواره و پیاده را در آن خیابان دلپذیرتر می‌کند.
در گذشته‌ای نه‌چندان دور، شمار زیاد درخت در بسیاری از شهرهای کشور از جمله در تهران به زیبایی و شهرت خیابان‌ها کمک می‌کرد. به طور مثال، خیابان آزادی تهران با باندهای کندرو و تندرو و همچنین بزرگراه چمران که یک پارک‌وی به معنای واقعی بود، دارای درختان بلندی بودند که هم سایه ایجاد می‌کردند و هم منظره‌های جذابی را در درون و اطراف آن معابر ایجاد کرده بودند.
از این قبیل معابر در بیشتر شهرهای ایران می‌توان دید و البته تعداد زیادی از آنها را نیز دیگر نمی‌توان دید، چون فدای گسترش سطوح سواره‌رو شده و گیاهان و درختان درون آنها بریده شده و به جای آن آسفالت روییده است!
در حال حاضر، تعداد خودروها و خصوصاً خودروهای سواری به سرعت در حال افزایش است و طبق آخرین آمار اعلام‌شده، تعداد خودروها در کل کشور به ۲۰ میلیون دستگاه نزدیک شده است که بخش بسیار بزرگی از آنها در درون معابر شهری در تردد هستند و در اغلب مواقع نیز، خیابان‌ها و معابر شهری گنجایش این حجم عظیم از تردد را ندارند.
یکی از راه‌حل‌های مقطعی و زودبازده برای مهار و مقابله با ترافیک شهری، افزایش عرض معابر موجود است که بسیار پرهزینه بوده و تقریباً ناممکن است.
بنابراین متأسفانه تنها گزینه باقیمانده، بریدن درختان و حذف یا کم‌عرض کردن باغچه‌ها و گذرگاه‌های میانی بلوارهای مشجر بوده که عملاً باعث فدای فضای سبز به نفع ترافیک شده است که خیابان‌های آزادی و انقلاب و بزرگراه چمران و میدان هفت تیر در تهران نمونه‌هایی از آن است که گاه درصد فضای سبز درون آنها به صفر نزدیک شده و کل معبر به نفع مسیر حرکت سواره آسفالت شده است.
شایان ذکر است که تا ۲۰ سال پیش تقریباً ۱۶ درصد از سطح خیابان آزادی پردرخت بود که امروزه تمامی آن درختان سالمند بریده شده و حتی جوی‌ها و کانال‌های عریض هدایت آب‌های سطحی نیز پر و تماماً به سطوح سخت سواره‌رو تبدیل شده و این موضوع تا حدودی ترافیک شهری را در آن خیابان روان‌تر کرده، اما باعث بروز مشکلات زیادی مانند سیل‌گیر شدن معبر و همچنین بالابردن سطح تابشی و ایجاد جزیره حرارتی در آن محدوده شده است.
عضو هیئت‌علمی دانشگاه تهران
