پرواز بی‌بازگشت 655؛ تاریخ و شایعه
کسی با جایی مصاحبه‌ای کرده است. در این مصاحبه او گفته است که در سایه معکوس هواپیمای ایرباس یک جنگنده اف – ۱۴ در حال پرواز بوده است و یو اس اس وینسنس در واقع به طرف این هواپیمای نظامی آتش کرده است. بدون آنکه برای این ادعا سندی خواسته شود همه آنرا تیتر خبر کرده‌اند و حالا سندیت دارد.
این یادداشت را هفت سال پیش نوشته بودم و با احترام به یاد شهدای پرواز ۶۵۵ ایرباس
38 سال از آغاز جنگ تحمیلی با عراق و 30 سال از پایان آن و تابستان پرحادثه ۱۳۶۷ می‌گذرد. این تیرماه برای بسیاری بیست و چهارمین سالگرد پرواز بی بازگشت عزیزانشان با پرواز ۶۵۵ هواپیمایی هما از بندرعباس به مقصد دبی است. پروازی که دقایقی بعد از برخاستن از فرودگاه بندرعباس مورد هدف ناو موشک‌انداز وینسنس قرار گرفت و سقوط کرد. در این حادثه تمام مسافران و گروه پروازی، در کل ۲۹۰ نفر، جان باختند. یکی از عکس‌هایی که در ذهن من حک شده مانده است تصویر سربازیست از گروه نجات که عروسک یک پایی را از آب درآورده است و رو به دوربین گرفته است. علاوه بر شهروندان ایرانی، شهروندان کشورهای امارات، هند، پاکستان، یوگسلاوی (سابق) و ایتالیا هم در این سانحه جان باختند.
به‌دنبال حادثه، تحقیقات کاملی از سوی دولت‌های درگیر انجام شد و گزارش نهایی هیئت تفحص ایالات متحده آمریکا را دریاسالار ویلیام ام. فوگارتی تهیه کرد که تنها 2 بخش آن، یکی در ۱۹۸۸ و دیگری در ۱۹۹۳، منتشر شده است. در این گزارش می‌خوانیم: «داده‌های جمع‌آوری شده از نوارهای موجود در یو اس اس وینسنس، اطلاعات موجود در یو اس اس اسلایدز (کشتی همراه یو اس اس وینسنس که در همان منطقه عملیاتی در حال ثبت یک فروند ایرباس در حال اوج گیری بود) و گزارش‌های منابع اطلاعاتی قابل اعتماد تایید می‌کنند که پرواز ۶۵۵ در یک کریدور پروازی ثبت شده عادی در ارتفاع تعیین شده در حال اوج گیری و بخش سیگنال غیرنظامی در مود سه ۶۷۶۰ بوده است.» در یک مصاحبه با شبکه نشنال جئوگرافیک ناخدا راجرز فرمانده یو اس اس وینسنس تایید کرد که برای او این سیگنال برای غیرنظامی و بی‌خطر دانستن هواپیما کافی نبوده است. اما بر اساس گزارش‌های موجود ویژگی‌های شخصیتی راجرز در بروز این فاجعه بی‌اهمیت نبوده‌اند.
مقامات نیروی دریایی آمریکا و افسران آمریکایی مستقر در منطقه همه راجرز را افسری با شخصیت تهاجمی می‌دانند. او در هنگام بروز حادثه در داخل آب‌های ایران قرار داشته است؛ چهل مایل دورتر و شمالی‌تر از نقطه‌ای که باید در آن قرار می‌داشت. تقریباً در گزارش‌های همه منابع مستقل بی‌توجهی راجرز به قوانین بین‌المللی و پیش شرط‌های لازم برای گشودن آتش مورد تاکید قرار گرفته است. نکته جالب توجه دیگر این است که یو اس اس وینسنس یکی از مجهزترین ناوشکن‌های زمان خود بوده که به سیستم آگیس Aegis مجهز بوده است. این سیستم کلیه اطلاعات و سیگنال‌های دریافتی توسط کشتی را ثبت و ذخیره کرده است. لس آسپین نماینده دمکرات ایالت ویسکانسین و رئیس کمیته نیروهای مسلح کنگره ایالات متحده آمریکا در زمان این حادثه بر اساس همین اطلاعات ذخیره شده در نوامبر ۱۹۸۸ تنها چندماه بعد از سانحه در یادداشتی در روزنامه نیویورک تایمز می نویسد «هیچ‌کدام از نه مونیتور کشتی هواپیمایی را در حالت حمله نشان نمی‌دهند، در هیچ‌کدام از نوارها اثری از سیگنال مود دو، مورد استفاده هواپیماهای نظامی و غیرنظامی، وجود ندارد. همه دستگاه‌ها در حال نشان دادن یک فروند هواپیمای ایرباس در حال اوج گیری هستند».
در کنار این شواهد گزارش ناخدا دوم دیوید کارلسون فرمانده یو اس اس اسلایدز هم موجود است. او در سال ۲۰۰۵ در بازگویی خاطراتش به دیوید فیسک از حادثه‌ای که تنها چهار هفته پیش از سانحه اتفاق افتاده بود یاد می‌کند. راجرز با نقض مقررات درگیری نظامی به یک ناوچه ایرانی که در حال بازرسی «قانونی» (به نقل از کارلسون) یک کشتی باری بوده است نزدیک می‌شود و در فاصله ۲ تا ۳ مایلی با به پرواز درآوردن هلیکوپترش به قایق‌های ایرانی حمله می‌کند. طبق دستور نیروی دریایی آمریکا راجرز باید یک فاصله ۴ مایلی را با شناورهای ایرانی رعایت می‌کرده است. کارلسون درباره واحدهای ایرانی که با آنها برخورد کرده است می‌گوید «آنها بسیار حرفه‌ای عمل می‌کردند و تهدید آمیز نبودند». او تاکید می‌کند «سیگنال‌های نیروهای نظامی ایران کامل واضح بود و جایی را برای اشتباه باقی نمی‌گذاشت». وقتی راجرز اعلام می‌کند که می‌خواهد هواپیمای ایرانی را سرنگون کند کارلسون دوباره مونیتورهای کشتیش را چک می‌کند و نتیجه می‌گیرد «این هواپیما که دارد اوج می‌گیرد» کارلسون به خدمه‌اش می‌گوید «معلوم هست راجرز دارد چه غلطی می‌کند؟»
مطابق تمام مدارک موجود هواپیمای ایرباس آ – ۳۰۰ پرواز ۶۵۵ یک هواپیمای غیرنظامی بوده است و دستگاه‌های یو اس اس وینسنس هم یک هواپیمای غیرنظامی را نشان می‌داده‌اند. اختلاف نظر تا کنون درباره علت این رویداد بوده است. ایران سانحه را عمدی می‌داند و آمریکا خطای انسانی بدون نیت قبلی را دلیل آن دانسته است. در سال ۲۰۰۰ در یک نامه رسمی به سازندگان یک فیلم مستند درباره این حادثه برای شبکه بی بی سی دولت آمریکا شرایط روانی موجود در پست فرماندهی یو اس اس وینسنس را عامل اصلی خطای فرمانده کشتی اعلام می‌کند، تقریباً هیچ‌کس شکی ندارد که ناخدا راجرز در یک اقدام نسنجیده فرمان به آتش داده بود.
اما حالا این روزها ما شاهد روایت دیگری هستیم. کسی با جایی مصاحبه‌ای کرده است. در این مصاحبه او گفته است که در سایه معکوس هواپیمای ایرباس یک جنگنده اف – ۱۴ در حال پرواز بوده است و یو اس اس وینسنس در واقع به طرف این هواپیمای نظامی آتش کرده است. بدون آنکه برای این ادعا سندی خواسته شود همه آنرا تیتر خبر کرده‌اند و حالا سندیت دارد. در واقع صدها صفحه سند و تحقیقات علمی و فنی، بازسازی سانحه توسط نیروی دریایی آمریکا و کنگره این کشور همه و همه فاقد اعتبارند و فقط یک ادعا مطرح می‌شود. چند نکته درباره این ادعا:
اول. اگر هواپیمای نظامی اف -۱۴ در حال پرواز در سایه هواپیمای ایرباس بوده است و برای حمله باید در حالت شیرجه قرار می‌داشته است، اما هیچ دستگاهی نه در عرشه یو اس اس وینسنس و نه در یو اس اس اسلایدز یک هواپیما در حال شیرجه را نشان نمی‌دهد.
دوم. اگر این هواپیما در سایه ایرباس وجود داشته است، بعد از سقوط ایرباس باید بر صفحه رادار هر 2 کشتی ظاهر می شد، هیچ‌کدام از این کشتیها هواپیمای اف-14 را ثبت نکرده‌اند.
سوم. در طول جنگ تحمیلی نیروی هوایی ایران از هواپیماهای اف – ۱۴ به‌عنوان شکاری رهگیر استفاده می‌کرد. این هواپیماها برای حمله به اهداف سطحی مورد استفاده قرار نمی‌گرفتند. اف-۱۴ های موجود در پایگاه‌های ششم و نهم شکاری، بوشهر و بندرعباس، برای دفاع از نفتکش‌های ایرانی و مقابله با حملات هوایی علیه آنها به پرواز درآورده می‌شدند. پشتیبانی هوایی از نیروی دریایی به‌عهده گردان‌های فانتوم اف-۴ بود (مانند عملیات مروارید و با استفاده از موشک ماوریک) و نه اف-۱۴. مطابق نامه ناخدا دوم کارلسون به نشریه نیروی دریایی آمریکایی در سپتامبر ۱۹۸۹ فرماندهان آمریکایی مستقر در منطقه از این واقعیت مطلع بوده‌اند که هواپیماهای اف – ۱۴ ایران مجهز به سلاح‌های هوا به زمین نیستند.
خوب است قبل از آنکه تاریخ‌مان را با شایعه‌ای عوض کنیم کمی هم اسناد و اطلاعات موجود را بررسی کنیم.
پی‌نوشت: نامه ناخدا دوم کارلسون به Proceedings در سپتامبر ۱۹۸۹ به داستان اف- ۱۴ ایرانی و سایر مشاهداتش اشاره می‌کند. این شایعه حتی تازه هم نیست!
*کارشناس حمل‌و‌نقل هوایی
