نگاه هاشمی به گردشگری

از بدو تأسیس مرکز پژوهش‌های گردشگری در دانشگاه تهران (١٣٨٤) و تشکیل انجمن علمی گردشگری ایران و در تداوم دیدارها با مرحوم آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی، هر سال گزارشی از فرایند سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی برای این صنعت راهبردی تقدیم ایشان می‌شد.

در ١٤ آبان سال ١٣٩١ و مهر ١٣٩٥ مرحوم آیت‌الله دو جلسه مفصل به این موضوع اختصاص دادند، ضمن اینکه در پی این دیدارها ایشان دستور تشکیل کمیته مشورتی مجمع تشخیص نظام را درباره گردشگری صادر کرده و درخواست تشکیل کمیسیون گردشگری در این مجمع را پذیرفتند و به بررسی دبیرخانه منوط کردند. جلسه ١٤ آبان ١٣٩١ قبل از تشکیل دولت دکتر روحانی برگزار شد و حاوی نکات ارزنده‌ای درباره گردشگری بود که تاکنون کمتر در بیان یک شخصیت برجسته و  طراز‌اول نظام جمهوری اسلامی آمده است.  در آن جلسه که با حضور جمعی از فعالان این صنعت برگزار شد، اینجانب که در آن زمان مسئولیت انجمن علمی گردشگری ایران را بر عهده داشتم گزارشی با ذکر این نکته که گردشگری موضوعی وابسته به سیاست است و باید در اولویت سیاست‌های کلی کشور قرار گیرد، ارائه کردم و همه حاضران که از استادان دانشگاه و مدیران ارشد بخش خصوصی بودند، به طرح نقاط نظر خود پرداختند و سپس آیت‌الله هاشمی رفسنجانی با هوشمندی و اندیشه نو و پویایی خویش راجع‌به نظر هریک از صاحب‌نظران این صنعت نکات بدیع و جالبی ارائه کردند و به ایراد سخن پرداخته و نظراتی را مطرح کردند که خلاصه‌ای از آنها گزارش می‌شود: «همه حرف‌های شما را قبول دارم؛ چراکه تکرار چیزهایی است که ما مدت‌ها به دنبال آن هستیم، ولی در اجرا دور خودمان می‌گردیم؛ چراکه گردشگری نمی‌تواند جدای از سیاست‌های دیگر باشد و از نامناسب‌بودن روابط خارجی ایران با دیگر کشورها آسیب می‌بیند؛ اما اگر فضای فرهنگی قابل‌قبولی برای اقوام و مذاهب مختلف ایجاد کنیم تا آنها به منظور مطالعه و بازدید به ایران بیایند، به‌‌دنبال آن رشد هم خواهیم داشت. در‌غیر‌این‌صورت، گردشگران می‌توانند جاذبه‌های دیدنی و مقاصد جذاب را در مقصد دیگری بیابند که در آن آسایش خاطر را نیز احساس کنند. از بدو تأسیس مرکز پژوهش‌های گردشگری در دانشگاه تهران (١٣٨٤) و تشکیل انجمن علمی گردشگری ایران و در تداوم دیدارها با مرحوم آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی، هر سال گزارشی از فرایند سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی برای این صنعت راهبردی تقدیم ایشان می‌شد. در ١٤ آبان سال ١٣٩١ و مهر ١٣٩٥ مرحوم آیت‌الله دو جلسه مفصل به این موضوع اختصاص دادند، ضمن اینکه در پی این دیدارها ایشان دستور تشکیل کمیته مشورتی مجمع تشخیص نظام را درباره گردشگری صادر کرده و درخواست تشکیل کمیسیون گردشگری در این مجمع را پذیرفتند و به بررسی دبیرخانه منوط کردند. جلسه ١٤ آبان ١٣٩١ قبل از تشکیل دولت دکتر روحانی برگزار شد و حاوی نکات ارزنده‌ای درباره گردشگری بود که تاکنون کمتر در بیان یک شخصیت برجسته و طراز‌اول نظام جمهوری اسلامی آمده است.  در آن جلسه که با حضور جمعی از فعالان این صنعت برگزار شد، اینجانب که در آن زمان مسئولیت انجمن علمی گردشگری ایران را بر عهده داشتم گزارشی با ذکر این نکته که گردشگری موضوعی وابسته به سیاست است و باید در اولویت سیاست‌های کلی کشور قرار گیرد، ارائه کردم و همه حاضران که از استادان دانشگاه و مدیران ارشد بخش خصوصی بودند، به طرح نقاط نظر خود پرداختند و سپس آیت‌الله هاشمی رفسنجانی با هوشمندی و اندیشه نو و پویایی خویش راجع‌به نظر هریک از صاحب‌نظران این صنعت نکات بدیع و جالبی ارائه کردند و به ایراد سخن پرداخته و نظراتی را مطرح کردند که خلاصه‌ای از آنها گزارش می‌شود: «همه حرف‌های شما را قبول دارم؛ چراکه تکرار چیزهایی است که ما مدت‌ها به دنبال آن هستیم، ولی در اجرا دور خودمان می‌گردیم؛ چراکه گردشگری نمی‌تواند جدای از سیاست‌های دیگر باشد و از نامناسب‌بودن روابط خارجی ایران با دیگر کشورها آسیب می‌بیند؛ اما اگر فضای فرهنگی قابل‌قبولی برای اقوام و مذاهب مختلف ایجاد کنیم تا آنها به منظور مطالعه و بازدید به ایران بیایند، به‌‌دنبال آن رشد هم خواهیم داشت. در‌غیر‌این‌صورت، گردشگران می‌توانند جاذبه‌های دیدنی و مقاصد جذاب را در مقصد دیگری بیابند که در آن آسایش خاطر را نیز احساس کنند.

 امروزه توده مردم برخلاف محققان و بازرگانان که با اهداف خاص سفر می‌‌کنند، با محدودیت‌های پیش‌رویشان به دنبال جایی هستند که در آن آزادتر و راحت‌تر باشند. انسان برای دوری از استرس به مسافرت می‌رود و اگر تحت فشار امنیتی باشد دیگر حالی برای گذراندن لحظاتی خوش باقی نمی‌ماند». ایشان با انتقاد از پیشنهاد تفکیک جنسیتی حجاج که در آن زمان از سوی برخی از دست‌اندرکاران ایرانی این امر مطرح شده بود، گفتند: «در زمان اولیه پیامبری حضرت محمد(ص) زن‌ها حجاب خاصی برای طواف نداشتند و مسائل افراطی درباره پوشش مطرح نبوده و زن‌ها نیمه‌برهنه طواف می‌کردند و تا اینکه بعدها گفتند مردها در روز و زن‌ها در شب به طواف بیایند تا بدن آنها کمتر دیده شود. این مباحث مربوط به زن و مرد که اکنون مرکز توجه قرار گرفته است، در آن زمان این‌قدر اهمیت نداشت و هنر پیامبر این بود که در آن فضای تحجر، جمعیت متمدن عالم را تربیت کند و از این طریق اسلام را در جهان گسترش دهند». رئیس وقت مجمع تشخیص مصلحت نظام با اشاره به آیات قرآن «سیروا فی‌الارض...» که در آن بیشتر انسان امروز و نه اعراب آن روز را به سیر و سفر روی زمین دعوت می‌کند، فرمودند: «انسان امروزی معجونی از سرمایه‌های بشری است. خدا می‌گوید راه راست برو تا مثل من یا نمودی از من باشی... گردشگری فقط جنبه اقتصادی ندارد؛ انسان خلاق و مبتکر می‌خواهد به فضا برود، در آنجا گردش کند و به امکانات محدود کنونی قانع نمی‌شود و سفر در آینده پیچیده‌تر خواهد بود. مرحوم آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی، با اشاره به موانع عجیب پیش‌روی گردشگری ایران گفتند: «یکی از افراد مخلص بعد از جنگ پیشنهاد ساختن چندین هتل بین‌المللی با رعایت استانداردهای اروپایی را داد و درخواست سرمایه هم نداشت. او از شمال شهر شروع کرد و دفترش فعال شد، اما گروهی از ادامه فعالیت او جلوگیری کردند، حتی شیشه‌های خودروی او را شکستند و به مرگ تهدیدش کردند. وی افزود: در اوایل جنگ شرایط به گونه‌ای نبود که بتوان به‌راحتی درباره گردشگری صحبت کرد، اما بعد از جنگ آقا [آیت‌الله خامنه‌ای] هم موافق بودند که از دید اقتصادی، میراث ما از نفت ارزشمندتر است». ایشان خاطرنشان کردند: «از لحاظ نظری متفق‌الیه نیستیم و نظرات مختلفی وجود دارد که بر سیاست، فرهنگ، دانش و اقتصاد اثر می‌گذارد. متأسفانه یک‌سری افراد هستند که به‌خاطر منافع خود نمی‌گذارند نظرات شکل بگیرد و پخته شود با اشاره به برخی نظرات در این جمله فرمودند با سخن آقای [محمدحسن] کرمانی، رئیس کمیته مشورتی مجمع تشخیص مصلحت نظام، درباره گردشگری که می‌گویند در حوزه نظری مشکل نداریم، موافق نیستم؛ زیرا بررسی سخنان افراد صاحب‌قدرت نشان‌دهنده وجود مشکل در جنبه نظری و تفاوت دیدگاه ما با آنها در این خصوص است». مرحوم آیت‌الله هاشمی با تأکید بر اینکه نمی‌توان به‌زور دین را وارد فکر دیگران کرد، افزود: «اسلام حقیقتاً یک دین مترقی است که بی‌جهت دین خاتم نشده است؛ با استفاده از رسانه‌ها نیز می‌توان همه را مسلمان کرد (لااکراه فی‌الدین) اما بعضی‌ها می‌خواهند همه را مسلمان کنند. ما می‌گوییم خب بگذارید مردم دیگر به ایران سفر و از آن بازدید کنند و شما در همین‌جا اسلام را به‌گونه‌ای عملی و نظری نشان دهید. اسلام انسان‌های متمدن‌تر و داناتر از زمان ما را نیز هدایت می‌کند و تنها برای هدایت عرب‌های بدوی نبوده است، دینی است که می‌تواند با همه شرایط سازگاری داشته باشد و همه را جذب کند. این مکتب مدعی اداره فکری جهان، با دگماتیسم مخالف است و گردشگری می‌تواند از آن استفاده کند. البته، تعصبات مانع گردشگری هستند و اگر بخواهیم گردشگری پیشرفت کند، باید خیلی موارد را مراعات کنیم تا فضای مناسب آن ایجاد شود. قطعا در فضای امنیتی-پلیسی گردشگر وارد کشور نمی‌شود». او از سفرهای قبل از انقلاب خود به آمریکا، مالزی و اروپای غربی به قصد گردشگری و با خودروی شخصی گفت و اینکه امنیت به قدری بالا بود که در مرزها حتی صندوق عقب ماشین را بازرسی نمی‌کردند و افزود: «یک شب موفق به پیداکردن هتل در اروپا نشدیم و در یک اتاق زیر پله شب را با ذوق بازدید از موزه‌ها و جاذبه‌های دیدنی گذراندیم و اصلا ناراحت نبودیم که چرا اقامتگاه مناسب نداریم».رئیس وقت مجمع تشخیص مصلحت نظام ادامه داد: «غصه اصلی این است که گردشگری ما این وضعیت را دارد. پیش‌از‌این برای ترحم به ترکیه سفر می‌کردیم؛ اما اکنون ترکیه درآمد فراوانی از گردشگری دارد. حتی درآمد مالیاتی آنها از خرید نفت ایران، از درآمد حاصل از فروش نفت ایران به آنها بیشتر است». شادروان آیت‌الله هاشمی افزود «شرایط جامعه این‌گونه است که انواع افکار در آن می‌خواهند مخلصانه کمک کنند؛ اما درک صحیحی وجود ندارد. متأسفانه دولت کنونی [دولت دهم] به سند چشم‌انداز و برنامه‌های چهارم توسعه که به امضای رهبری هم رسیده بود، اعتنا نکرده است. ایشان در خاتمه فعالان گردشگری را به ادامه تلاش بی‌وقفه در راه توسعه این صنعت توصیه کردند.