افت ۱۱درصدی سفرهای خروجی
سرپرست معاونت گردشگری سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری اعلام کرده است که در پنج‌ماهه نخست سال‌جاری میزان سفر ایرانیان به خارج از کشور در مقایسه با مدت مشابه در سال ۹۶، ۱۱ درصد افت داشته؛ به‌این ترتیب رقمی که در سال ۹۶ نزدیک به ۳ میلیون و ۵۰۰ هزار نفر بوده، اکنون به عدد ۳ میلیون و ۹۲ هزار و ۷۵۹ گردشگر خروجی رسیده که مقاصد پرطرفدار میان این جمعیت به‌ترتیب ترکیه، عراق، امارات و گرجستان بوده است.
سرپرست معاونت گردشگری سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری اعلام کرده است که در پنج‌ماهه نخست سال‌جاری میزان سفر ایرانیان به خارج از کشور در مقایسه با مدت مشابه در سال ۹۶، ۱۱ درصد افت داشته؛ به‌این ترتیب رقمی که در سال ۹۶ نزدیک به ۳ میلیون و ۵۰۰ هزار نفر بوده، اکنون به عدد ۳ میلیون و ۹۲ هزار و ۷۵۹ گردشگر خروجی رسیده که مقاصد پرطرفدار میان این جمعیت به‌ترتیب ترکیه، عراق، امارات و گرجستان بوده است.
به گزارش تین‌نیوز به نقل از روزنامه دنیای‌اقتصاد، به‌باور کارشناسان، این افت قابل‌توجه تحت‌تاثیر عوامل مختلفی رقم خورده است که سرآمد آنها را می‌توان نوسانات نرخ ارز و افزایش قابل‌توجه هزینه‌های حمل‌ونقل هوایی دانست. همچنین با استناد به آمارهای ماهانه منتشر شده از سوی منابع رسمی کشورهایی همچون ترکیه، گرجستان و امارات متحده عربی، که از مقاصد محبوب گردشگران ایرانی به‌شمار می‌روند، چنین مشاهده می‌شود که سفر گردشگران ایرانی در مقایسه با سال گذشته به‌طور ویژه در این مقاصد همیشه‌محبوب، کاهش پیدا کرده است.
اما از طرف دیگر، آمارهای ماهانه عملکرد صنعت گردشگری صربستان نشان می‌دهد گردشگری این کشور، به‌عنوان کشوری اروپایی که شرط اخذ روادید توریستی را برای سفر ایرانیان لغو کرده، با استقبال قابل‌توجه ایرانیان نسبت به مدت مشابه در سال گذشته روبه‌رو شده است. برخی از فعالان گردشگری منشأ این رشد را استقبال صورت گرفته از لغو روادید توریستی، ارزانی قابل‌توجه سفر به این کشور در ایام ارائه رانت ارز مسافرتی، جذابیت فرهنگی به‌عنوان کشوری در قاره اروپا و شاید از همه مهم‌تر تبدیل شدن به ایستگاه اول مهاجرت برخی اتباع ایرانی می‌دانند.
آمار پنج‌ماهه نخست ۹۷
اما سرپرست معاونت گردشگری سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری کشور که تعداد گردشگران خروجی ایرانی در پنج‌ماه نخست امسال را ۳ میلیون و ۹۲ هزار و ۷۵۹ نفر اعلام کرده، بدون اشاره به جزئیات این رقم، اظهار کرده است: در این مدت بیشترین سفرها به ترتیب به کشورهای ترکیه، عراق، امارات و گرجستان انجام شده است.
محمد خیاطیان افزوده: مقاصد برتر سفر ایرانی‌ها در سال گذشته که حجم سفرها در این مقطع پنج‌ماه به‌تعداد ۳ میلیون و ۴۷۴ هزار و ۶۹۲ سفر بود نیز تقریبا به همین ترتیب بوده؛ با این تفاوت که امسال گرجستان جایگزین جمهوری آذربایجان شده است. همچنین در مجموع سال ۹۶ بیشترین سفر ایرانی‌ها به‌ترتیب به کشورهای عراق، ترکیه، امارات و جمهوری‌آذربایجان انجام شد.
دو علت اقتصادی
به‌باور قریب به‌اتفاق کارشناسان، کاهش سفرهای تفریحی و توریستی ایرانیان به خارج از کشور که اکنون نیز در آمارهای گردشگری کشور به شکل محسوسی انعکاس پیدا کرده، نتیجه نوسانات بازار ارز در ماه‌های اخیر بوده که به‌موجب آن، هم قدرت خرید گردشگران ایرانی در کشورهای خارجی کاهش پیدا کرده و هم بر اثر نوسانات ارزی هزینه دریافت خدمات سفر از جمله بلیت هواپیماها به شکل قابل‌توجهی افزایش یافته است؛ همچنین می‌توان گفت سیاست‌های بازدارنده دیگری همچون افزایش چشمگیر و پلکانی رقم دریافتی به‌عنوان عوارض خروج از کشور، هرچند به‌صورت محدودتر، تاثیرگذار بوده است. بنابراین مجموعه‌ای از عوامل اقتصادی با نمود پیدا کردن در اهرم قیمت، از انگیزه سفر گردشگران ایرانی به مقاصد خارجی کاسته است.
اما ریزش در سفرهای توریستی ایرانیان در حالی رخ داده است که تا پیش از بروز نوسانات ارزی، تعداد این سفرها با سرعتی قابل‌توجه و کم‌وبیش بی‌سابقه در حال رشد بود. طبق تحلیل صاحب‌نظران اقتصادی در آن مقطع زمانی، در نتیجه دخالت‌های دولت در بازار ارز کشور نرخ ارز برخلاف واقعیت‌های اقتصادی کشور برای مدت زمانی طولانی در رقمی پایین‌تر از مقدار حقیقی خود ثابت مانده بود و از این رهگذر سفرهای خارجی ارزان‌تر از مقدار واقعی خود تمام می‌شد؛ رویه‌ای که کارشناسان اقتصادی از آن با تعبیر یارانه ارزی دولت برای سفرهای خارجی یاد می‌کردند و باعث رکودی قابل‌توجه در مقاصد گردشگری داخلی کشور شده بود که دیگر امکان رقابت با مقاصد جذاب خارجی را نداشتند.
جایگاه ایران در آمارهای مقاصد
پیش‌تر و در گزارش‌هایی همزمان با تحولات ارزی کشور، دنیای‌اقتصاد با استناد به آمارهای ماهانه منتشرشده از طرف منابع رسمی گردشگری کشورهای مقصد گردشگران ایرانی، انعکاس سیاست‌های ارزی کشور بر تعداد سفرهای خروجی ایرانیان را نشان داده بود. به استناد آن در پنج‌ماه نخست امسال و تقریبا همزمان با بازه‌ای که برای سفر توریستی به خارج از کشور، ارز مورد‌نیاز گردشگران از طریق سیاستی تحت‌عنوان ارز مسافرتی تامین می‌شد، از جذابیت سفر به مقاصد پرطرفدار مرسوم همچون ترکیه، گرجستان و امارت‌متحده‌عربی کاسته شد و سفر به کشورهای دورتر موردتوجه گردشگران ایرانی قرار گرفت. نحوه تخصیص ارز تحت‌سیاست ارز مسافرتی به‌این صورت بود که برای سفر هر گردشگر به کشورهای همسایه و مشترک‌المنافع به‌جز عراق ۵۰۰ یورو و برای سفر به دیگر کشورها ۱۰۰۰ یورو به‌نرخ دولتی تعلق می‌گرفت.
به‌دلیل اختلاف قابل‌توجه این نرخ با نرخی که بر مبنای آن در بازارهای غیررسمی معامله‌ها صورت می‌گرفت، تعداد قابل‌توجهی از مسافران به بهره‌گیری بیشتر از این رانت ارزی متمایل بودند و ترجیح می‌دانند به‌مناطق دوردست سفر کنند و فرصت بهره‌گیری از رانت ارز مسافرتی را با سفر به مقاصدی چون ترکیه و گرجستان نسوزانند. نتیجه مستقیم این امر، ریزش قابل‌توجه ماهانه تعداد گردشگران ایرانی در این کشورها بود. بنا به آمارهای موجود از صنعت گردشگری ترکیه در بازه زمانی شش‌ماهه ماه‌های مارس تا آگوست سال ۲۰۱۸ به‌عنوان بازه‌ای نزدیک به پنج‌ماهه‌ای که از جانب سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری اعلام شده و همچنین بازه‌ای که کشور در معرض سیاست‌گذاری‌های مختلف ارزی بوده، در مجموع تعداد یک میلیون و ۱۵۷ هزار و ۳۶۶ گردشگر ایرانی به این کشور سفر کرده‌اند که در مقایسه با همین بازه زمانی در سال ۲۰۱۷ حاکی از افتی ۸/ ۱۲ درصدی است؛ سیر نزولی که درخصوص سفر ایرانیان به گرجستان و دبی نیز به‌عنوان دیگر مقاصد عمده سفر مشاهده می‌شود.
در بازه زمانی ذکر شده که حجم سفرهای صورت‌گرفته در تعطیلات نوروز نیز در آن لحاظ شده است، تعداد سفر ایرانیان به گرجستان ۱۸۶ هزار و ۵۵ سفر بوده که در مقایسه با این بازه زمانی از سال ۲۰۱۷ نشان از افزایشی اندک به‌میزان ۵/ ۷ درصد دارد. این درحالی است که تعداد سفر ایرانیان به گرجستان در این بازه زمانی در سال ۲۰۱۷ به‌میزان ۳/ ۱۳۴ درصد نسبت به سال ۲۰۱۶ افزایش یافته بود و سیر نزولی کنونی با گذشت هر ماه در حال تشدید شدن است. بنا به جدیدترین آمار موجود که برگرفته از گزارش آماری بخش گردشگری گرجستان در ماه سپتامبر سال جاری است، تعداد ۲۷ هزار و ۷۱۹ گردشگر ایرانی در این ماه به این کشور سفر کرده‌اند که در مقایسه با ۴۷ هزار و ۴۵۴ گردشگری که در ماه نهم میلادی سال ۲۰۱۸ به این کشور سفر کردند، افت چشمگیر ۶/ ۴۱ درصدی را نشان می‌دهد. همچنین تعداد سفرهای انجام‌شده اتباع ایرانی به دبی در بازه زمانی مارس تا آگوست سال ۲۰۱۸ حدود ۱۶۳ هزار سفر بوده که در مقایسه با حضور ۲۴۷ هزار نفری گردشگران ایرانی در بازه زمانی مشابه در سال ۲۰۱۷، ریزش قابل‌توجه ۳۴ درصدی را نشان می‌دهد.
شکوفایی مقصدی در دوردست
اما در نقطه مقابل کشورهای منطقه که عده قابل‌توجهی از گردشگران ایرانی از سفر به آنها رویگردان شده‌اند، کشوری در اروپا قرار دارد که اخیرا با اجرای سیاست لغو روادید برای سفرهای توریستی اتباع ایران، مورد توجه گردشگران ایرانی قرار گرفته است و تحت تاثیر سیاست ناکارآمد ارز مسافرتی، استقبال از سفر به آن شدتی مضاعف یافته است. درحالی که گرشگران ایرانی در ماه‌های ژانویه و فوریه امسال در ترکیه و گرجستان مشغول رکوردشکنی بودند و ایران تبدیل به مبدا برتر گردشگران ورودی به ترکیه شده بود، صربستان در این دو ماه به‌ترتیب پذیرای تنها ۶۵۳ و ۶۳۷ گردشگر از ایران بود. اما تحت تاثیر سیاست لغو روادید و همچنین قرار گرفتن صربستان در فهرست کشورهایی که سفر به آن با دریافت هزار یورو ارز مسافرتی همراه بود، رفته‌رفته بر جذابیت سفر به این کشور افزوده شد و در ماه مارس سال جاری با افزایشی قابل‌توجه نسبت به ماه‌های پیش از آن و در مقایسه با سال ۲۰۱۷، تعداد ۲ هزار و ۹۸ گردشگر ایرانی به این کشور سفر کردند.
این شروع استقبال گردشگران ایرانی از این کشور بود؛ استقبالی که ادامه یافت و بنا به آخرین آمار موجود که مربوط به ماه آگوست امسال است، سفر ماهانه گردشگران ایرانی به این کشور به عددی بیش از ۷ هزار و ۵۰۰ نفر رسید. به این ترتیب در بازه زمانی ۶ماهه ماه‌های مارس تا آگوست ۲۰۱۸، تعداد ۲۲ هزار و ۲۳۰ ایرانی به صربستان سفر کردند. استقبالی که به باور کارشناسان علاوه بر تاثیر گرفتن از سیاست‌های ارزی کشور، می‌تواند ریشه در موقعیت جغرافیایی این کشور نیز داشته باشد که به‌دلیل قرار گرفتن در اروپا و عدم نیاز اتباع ایرانی به دریافت روادید برای سفر به آن، تبدیل به نخستین ایستگاه مهاجرت بسیاری از مهاجران ایرانی شده است.
هرچند شکوفایی صربستان به‌عنوان مقصد گردشگری برای ایرانیان شایسته تامل است، اما کارشناسان بر این باورند که افت چشمگیر سفر گردشگران ایرانی به کشورهای منطقه فرصتی برای توسعه گردشگری داخلی است؛ چراکه با سیاست‌گذاری‌های صحیح می‌توان مقاصد داخلی را جایگزین سفر حذف شده از سبد مصرفی تعداد گردشگران کاهش یافته به کشورهایی چون ترکیه، گرجستان و امارات کرد. خیاطیان، سرپرست معاونت گردشگری سازمان میراث فرهنگی نیز با تاکید بر این‌که توسعه سفرهای داخلی استراتژی اصلی سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری است، اعلام کرده که در تفاهمی با سازمان برنامه و بودجه تسهیلاتی برای توسعه زیرساخت‌ها در مقاصد داخلی در نظر گرفته شده است. او یادآور شده که متاسفانه در این بخش غفلت‌هایی صورت گرفته و از منابع داخلی استفاده‌ای نشده است. برای همین مردم سفر به کشورهای دیگر را ترجیح داده‌اند. با تامین منابع مالی و تسهیلاتی که در آن تفاهم‌نامه ذکر شده می‌توان این ضعف را برطرف کرد و جریان گردشگری را در کشور تغییر داد. به نظر می‌رسد با جذاب‌تر کردن مقاصد داخلی، می‌شود هزینه‌ای که این گردشگران تا سال گذشته در مقاصد خارجی انجام می‌دانند را به سمت مقاصد داخلی و درآمدزایی جوامع محلی کشور هدایت کرد.
