آسیب به طبیعت به اسم اکوتوریسم
طی ۲ دهه گذشته، اکوتوریسم رشد بسیار قابل توجهی در جهان داشته است؛ بهطوریکه اکنون سهمی ۲۰درصدی از بازار بینالمللی گردشگری دراختیار دارد و هرساله رشدی معادل ۱۰تا۳۰درصد را تجربه میکند.
محمدرضا گوهری: طی ۲ دهه گذشته، اکوتوریسم رشد بسیار قابل توجهی در جهان داشته است؛ بهطوریکه اکنون سهمی ۲۰درصدی از بازار بینالمللی گردشگری دراختیار دارد و هرساله رشدی معادل ۱۰تا۳۰درصد را تجربه میکند.
درسالهای اخیر اکوتوریسم رشد قابل ملاحظهای در ایران داشته است. با اندکی جستوجو در تارنماهای اینترنتی و شبکههای مجازی، بهخصوص اینستاگرام، با تبلیغ انواع تورهای یک تا چند روزه اکوتوریستی مواجه میشویم. کوهپیمایی، جنگلپیمایی، کویرنوردی و طبیعتگردی (واژهای که به نادرستی در بسیاری مواقع بهعنوان معادل فارسی اکوتوریسم استفاده میشود) از جمله کلیدواژههایی هستند که برای اشاعه و پربازدید شدن این نوع از تبلیغات گردشگری بهکار برده میشوند. با بررسی برنامه و محتوای بسیاری از تورهایی که درقالب اکوتوریسم عرضه میشوند درمییابیم که بهصورت ماهوی با تعریف استاندارد اکوتوریسم و گردشگری پایدار درتضاد هستند و تنها جنبه مفرح بودن در آنها لحاظ شده است.
مطابق تعریف ارائه شده از سوی جامعه بینالمللی اکوتوریسم و سازمان جهانی گردشگری، اکوتوریسم فعالیتی است که در محیطزیست طبیعی روی میدهد، سعی در کنترل اثرات منفی اقتصادی، زیستمحیطی و فرهنگی-اجتماعی گردشگری دارد، عنصر آموزش و یادگیری در آن نقشی اساسی دارد، در گروههای کوچک سازماندهی میشود، بخشی از عواید اقتصادی آن به جامعه بومی میرسد و صرف حفاظت و نگهداری از منابع طبیعی میشود.
حال اینکه در بسیاری از تورهای تبلیغ شده که متاسفانه بسیاری از آنها از سوی افرادی بدون صلاحیت و مجوز ترتیب داده میشود، گروهی از مردم و اغلب جوانها برای ساعاتی یا چند روزی روانه یکی از مناطق طبیعی و بکر میشوند، به تفریح میپردازند و در انتها نیز بدون هیچگونه دستاورد آموزشی و رساندن سودی به آن منطقه، به سفر خود خاتمه میدهند و درنهایت مدعی کسب یک تجربه اکوتوریسم هستند.
آنچه موجب تشدید اثرات منفی اینگونه فعالیتهای گردشگری میشود را میتوان به سه عامل نسبت داد: کمبود اطلاعرسانی و آموزش گردشگران درباره اهمیت محیطزیست و راهکارهای حفاظت از آن؛ آگاهی و اشراف اندک اغلب راهنمایان تور و کسانی که مسوولیت برگزاری چنین سفرهایی را برعهده دارند نسبت به گونههای گیاهی و جانوری منطقهای که قصد عرضه آن به گردشگران را دارند؛ ضعف مدیریت و نظارت بر فعالیتهای اکوتوریسم و فقدان قانون روشن درخصوص استفاده گردشگری از منابع زیستمحیطی و تعیین سهم آن از مشارکت درفعالیتهای حفاظت از این منابع.
بهعنوان یک راه حل میتوان گفت در اغلب کشورها مناطقی بهعنوان میزبان فعالیتهای اکوتوریسم معرفی میشوند و در این مناطق مسیرهایی برای کنترل و متمرکز کردن فعالیتها در دسترس عموم مردم و گردشگران قرار میگیرند. بسته به نوع و میزان استفاده از این مناطق در بازههای زمانی چندساله بهمنظور استراحت دادن به محیط زیست برای بازسازی و ارزیابی اثرات زیستمحیطی توسط کارشناسان، دسترسی به منطقه برای چند ماه تا چندسال محدود یا قطع میشود؛ چراکه فعالیتهایی همچون راهپیمایی و دوچرخهسواری میتواند موجب فرسایش خاک، آسیب به پوشش گیاهی بومی، مختل کردن الگوی شکار جانوران وحشی و نیز ایجاد مشکلاتی در زمینه دفع زباله و فاضلاب شود.
ساماندهی دفاتر عرضهکننده تورهای اکوتوریسم و راهنمایان گردشگری، محدود کردن اجازه برگزاری و هدایت تورها به افراد آموزشدیده و دارای صلاحیت و همچنین مشخص کردن مناطقی که از لحاظ شرایط زیستبوم و زیرساختی امکان پذیرایی از گردشگران را دارا هستند از جمله اقداماتی است که نیاز است مدیران سازمان حفاظت از محیطزیست و سازمان میراث فرهنگی، صنایعدستی و گردشگری به آن توجه کنند. لازم به ذکر است که برای دخیل کردن جامعه بومی و محلی در فعالیتهای اکوتوریسم و منافع اقتصادی آن، بهعنوان یکی از عناصر اصلی تعریف اکوتوریسم، میتوان با استخدام و آموزش ایشان و استفاده از دانش آنها نسبت به محیطزیست پیرامون خود، از آنها بهعنوان راهنمای تور بهره برد.
کارشناسارشد اکوتوریسم از دانشگاه ایالتی وِستِرن استرالیا