یک داستان واقعی از ظهور و سقوط مدیری که غولهای خودروسازی را متحد کرد
خود گوسن آشکارا، اعتبار پیشین را ندارد. ولی امید عوض کردن اوضاع را از دست ندادهاست. به خبرنگاران گفت: «من به چیزی که به ماموریت غیرممکن معروف است عادت دارم. خودم را در وضعیتی نمیبینم که کاری از دستم برنیاید. میخواهم از خودم اعاده حیثیت کنم.» روشن است که گوسن نمیخواهد ناپدید و گمنام شود. وقتی از او پرسیده شد که قصد بازنشستگی دارد یا نه، با تاکید گفت: «ابدا! چالشهای زیادی در پیش دارم. وقت بازنشستگی ندارم!»
بعدازظهر یک روز نوامبر سال ۲۰۱۸، وقتی هواپیمای کارلوس گوسن در فرودگاه هاندای توکیو فرود آمد، او در اوج قدرت بود.
او رئیس هیئت مدیره نیسان بود، مردی که برای نجات این شرکت خودروسازی ژاپنی از ورشکستگی احتمالی ستوده میشد. او همزمان، مدیر عامل شرکت خودروسازی فرانسوی رنو بود، و عامل محرک اتحادی جهانی میان این دو خودروساز. این دو شرکت به همراه شرکت کوچکتر میتسوبیشی، یک گروه خودروسازی را تشکیل میدادند که سالانه بیش از ۱۰ میلیون خودرو میفروخت.
نوامبر ۲۰۱۸: هواپیمای شرکت نیسان در فرودگاه هاندای توکیو فرود میآید
گوسن وقتش را میان پاریس و توکیو تقسیم کرده بود، و در این میان به طور منظم به عملیات گروه خودروسازی در آمریکای شمالی هم سرکشی میکرد. این سبک زندگی جهانگرد مآبانه، مزایایی هم برایش داشت، از جمله یک هواپیمای جت تجاری. گوسن که در برزیل به دنیا آمده بود، در لبنان بزرگ شده بود و در فرانسه تحصیل کرده بود، پیوندهای نزدیکی با هر سه کشور داشت، و علاوه بر توکیو، خانههایی مجلل در ریودوژانیرو، پاریس و بیروت هم داشت.
آن روز از بیروت وارد توکیو شد. وقتی هواپیمای شخصی خوشتراشاش روی آسفالت فرودگاه فرود آمد، به راحتی از روی شناسه براقش که روی موتورهایش نقش بسته بود، تشخیص داده میشد: ان۱۵۵ایان (N155AN) که شکل کلمه "نیسان" را تداعی میکند.
گوسن خبر نداشت که داخل ترمینال چه چیزی در انتظارش است.
میگوید وقتی وارد شد، او را سوار یک اتومبیل کردند و به قسمت کنترل گذرنامه بردند و در آنجا به او گفتند که ویزایش اشکال دارد. بعد او را تحتالحفظ به اتاق کوچکی در یک گوشه بردند، بازداشت کردند، و اتهام جرایم مالی سنگینی به او وارد کردند.
چند ساعتی از فرودش نگذشته بود که در یک سلول زندانی شده بود.
او تنها هدف عملیات نبود. گرگ کلی، یکی از نزدیکترین افراد مورد اعتماد گوسن را جداگانه پس از پرواز از آمریکا به یک فرودگاه دیگر ژاپن بازداشت کردند. او میگوید که برای جلسهای فوری به ژاپن فراخوانده شده بود.
این شهروند ۶۳ ساله آمریکا «مدیر نماینده» شرکت بود و رسما وظیفه داشت خواستههای هیئت مدیره را برآورده کند. از نظر عملی، او حامی گوسن بود. به دلیل مشکلات جسمی، قصد داشت با ارتباط ویدیویی در جلسه شرکت کند. ولی به گفته همسرش، شرکت اصرار داشت که شخصا در جلسه حاضر باشد، و برایش یک هواپیمای شخصی ترتیب داد.
این دو را بعد از بازداشت به زندان کوسوگه توکیو در شمال شرق شهر بودند. اینجا در یک سلول کوچک بود که گوسن چهار ماه بعد را سپری کرد. او را هر روز بازجویی میکردند، و بازپرسها از او میخواستند اعتراف کند.
کلی که دچار عارضه ستون فقرات بود، حدود یک ماه بعد به قید وثیقه آزاد شد، ولی پیش از آن همسرش «دی»، پیامی ویدیویی در آمریکا منتشر کرد که در آن به تلخی از رفتار مقامهای ژاپنی با او شکایت میکرد.
او هنوز در ژاپن و در انتظار محاکمه است. از خیلی جهات، او مرد فراموش شده کل این ماجراست.
در ماه مارس ۲۰۱۹، گوسن با وثیقه گذاشتن ۹ میلیون دلار (۶.۹ میلیون پوند) مدت کوتاهی آزاد شد. ولی پیش از آن که در اواخر ماه آوریل سرانجام اجازه خروج از زندان را بیابد، دوباره با اتهاماتی تازه بازداشت شد و برایش وثیقهای ۴.۵ میلیون دلاری تعیین کردند.
ولی محدودیت چشمگیری بر حرکاتش وضع شد، از جمله منع عملی دیدار یا ارتباط با همسرش. حتی وقتی اجازه پیدا کرد شب کریسمس از طریق ارتباط اینترنتی با همسرش صحبت کند - امتیاز نادری که دادگاه تصویب کرد - یک وکیل باید حضور میداشت و به مکالمهشان گوش میکرد.
فیلیپه ریس، زندگینامهنویس گوسن، سال گذشته هفتهها در توکیو بود و هر روز با او دیدار میکرد. از وقتی که گوسن فرارکرد، با او صحبت کرده، و عقیده دارد که برخوردی که با همسر گوسن شد، نقشی اساسی در تصمیم او به فرار داشتهاست.
کارول گوسن - همسر دوم گوسن - پرسروصداترین حامی او بود. اوایل حبس گوسن، کارول نامهای اتهامآمیز در ۹ صفحه برای اداره دیدبان حقوق بشر ژاپن نوشت و در آن از نظام قضایی «بیرحم» ژاپن انتقاد کرد. به گفته او، این نظام قضایی به دادستانها اجازه داد که هر روز بدون حضور وکیل، گوسن را «بازجویی کنند، ارعاب کنند، موعظه کنند و تحقیر کنند.»
آوریل ۲۰۱۹: کارلوس و کارول گوسن در توکیو
ماه آوریل که گوسن دوباره بازداشت شد، پلیس صبح زود که او وهمسرش در خواب بودند به خانهاش یورش برد. کارول گوسن بعدا گفت که وقتی داشتند شوهرش را بازداشت میکردند، یک مامور او را در آپارتمانش تعقیب کرد، و حتی وقتی دوش میگرفت، نگهبانی میداد.
مسئولان بعدها خود کارول گوسن را هم بازجویی کردند، ظاهرا به عنوان بخشی از تحقیق و تفحص درباره امور تجاری شوهرش. در آن زمان اتهامی علیه او مطرح نشد، ولی کمی بعد از ژاپن رفت. در ماه دسامبر، مقامهای ژاپنی دامنه تحقیق را به اعضای دیگر خانواده گوسن توسعه دادند و از پسرش آنتونی و یکی از دخترانش در نیویورک بازجویی کردند.
فیلیپه ریس میگوید: «خانوادهاش برایش خیلی مهم است. حتم دارم که این موضوع در تصمیماش به فرار نقش مهمی داشتهاست.»
ژانویه ۲۰۲۰: کارول گوسن در نشست خبری همسرش در لبنان
در مدتی که گوسن در زندان بود، کارول به سران کشورها از جمله دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا، امانوئل مکرون رئیس جمهوری فرانسه، و پایر بولسونارو رئیس جمهوری برزیل متوسل شد تا از طرف شوهرش در قضیه دخالت کنند.
فرار
جزئیات هنوز روشن نشده، ولی روشن است که فرار گوسن از ژاپن کاری جسورانه، پرخطر و برنامهریزی شده بوده است.
قطعا خانهاش در توکیو را مخفیانه ترک نکرد. اوایل بعدازظهر روز ۲۹ دسامبر، حوالی وقت ناهار، خیلی راحت از ساختمان بیرون رفت.
ژاپن داشت برای تعطیلات سال نو آماده میشد و امکان دارد تدابیر امنیتی سبکتر از حد معمول بوده باشد.
به گزارش رسانههای ژاپن، تصاویر دوربینهای امنیتی نشان میدهند که گوسن به هتلی در آن نزدیکی رفت و در آنجا با دو مرد ملاقات کرد. گمان میرود آن دو مایکل تیلور، عضو سابق نیروهای ویژه آمریکا - که حالا یک پیمانکار امنیتی خصوصی است - و آنتونی زایک، شریک لبنانی گوسن، باشند.
گمان میرود که آن سه سوار یک قطار سریعالسیر از توکیو به مقصد اوساکا شدند، مسیری که دو ساعت و نیم طول میکشد.
ریسک بزرگی بود. آن روز قطارها پر از مسافران سال نو بود. گوسن شخصیتی شناخته شده و به آسانی قابل شناسایی بود. بنابراین، برای کاهش خطر، کلاهی به سر گذاشت و صورتش را با ماسک طبی پوشاند. به صورت زدن چنین ماسکهایی در ژاپن برای جلوگیری از شیوع سرفه و سرماخوردگی کاملا متداول است.
این سه نفر وقتی به اوساکا رسیدند، ظاهرا به هتل دیگری رفتند. چند ساعت بعد، به گزارش تلویزیون اناچک، دو نفرشان راهی فرودگاه شدند، ولی نشانی از گوسن نبود. باور میرود که او در چمدانی بزرگ و جعبه مانند که یکی از دو نفر دیگر همراه داشت پنهان شده بود.
نقشه احتمالی فرار گوسن از ژاپن در ۲۹ دسامبر ۲۰۱۹
این دستکم روایتی است که به شکلی گسترده منتشر شدهاست. ولی گوسن در مصاحبهای طولانی به شکلی رمزوار از تایید جزئیات فرارش خودداری کرد، به جز این نکته روشن که از در خانهاش در توکیو بیرون آمده است.
وقتی از او پرسیده شد که در جعبه پنهان شده بود یا نه، خندید، و بعد چنین اتفاقی را اکیدا تکذیب کرد. «نمیدانم چه میگویید. احتمالا آخرین باری که توی جعبه بودم در دوران بچگیام بود که بازی میکردم. اصلا چنین خاطرهای ندارم. برای همین نمیتوانم در این باره نظری بدهم.»
گزارش شده که حدود ساعت یازده شنبه شب ۲۹ دسامبر، هواپیمای حامل گوسن و همراهانش از ژاپن به مقصد ترکیه پرواز کرد.
در استانبول هواپیما عوض کردند. تعویض هواپیما با پنهانکاری انجام شد - تردیدی نیست که گوسن هرگز رسما وارد ترکیه نشد. کمی بعد، با هواپیمای دیگری روانه بیروت شدند.
ظاهرا همه این کارها بدون آگاهی شرکتی که عهدهدار پروازها بوده انجام شده است. شرکت امانجی جت میگوید دو هواپیمای جداگانه را به دو مشتری جداگانه کرایه داد، و این دو ظاهرا ربطی به هم نداشتند.
این شرکت به اصرار میگوید که نام گوسن در هیچیک از مدارک رسمی پروازها نیامده. پس از آن، این شرکت تحقیقاتی داخلی را آغاز کرده است. شکایتی هم علیه این شرکت از سوی ترکیه مطرح شده در مورد استفاده غیرقانونی از خدمات این شرکت. این شرکت میگوید یکی از کارکنانش به دستکاری در مدارک اذعان کردهاست.
مقامات ترکیه بعدا هفت نفر را در ارتباط با این ماجرا بازداشت کردند، از جمله چهار خلبان را که به صورت قراردادی برای امانجی جت کار میکردند. اما روشن نیست که خلبانها واقعا از حضور مسافر غیررسمیشان آگاهی داشتند یا نه.
به رغم ترتیبات نسبتا غیرمعمول مسافرتی، میدانیم که گوسن قانونی وارد لبنان شد، با گذرنامه فرانسوی و شناسنامه لبنانی.
در نهایت، پیامدهای فرار گوسن برای آنهایی که در آن دست داشتهاند هر چه باشد، خود فرار، موفقیتی تردیدناپذیر بود. کارلوس گوسن در لبنان سال نو را همراه همسرش جشن میگرفت و آماده میشد بیگناهیاش را به گوش دنیا برساند.
کجای کار خراب شد؟
گوسن در اوج موفقیت خود، غول صنعت خودرو بود، خالق یکی از قدرتمندترین گروههای خودروساز جهان.
در فرانسه، او را با لقب «قاتل هزینهها» میشناختند، مدیرعامل بیرحمی که اواخر دهه ۱۹۹۰، وقتی رنو در آستانه مرگ بود، سرنوشت این شرکت را عوض کرد. در ژاپن، او بیگانهای بود که با چتر نجات فرود آمده بود تا نیسان را از لبه پرتگاه ورشکستگی نجات دهد، و در انجام این کار، به یک چهره محبوب ملی بدل شده بود.
در هر دوی این موارد، گوسن نهادهای مستقر را به چالش گرفت و با منافع تثبیت شده در افتاد، در کوتاه مدت کارخانهها را بست و کارکنان را اخراج کرد، ولی راه را برای رشد و سودآوری در آینده هموار کرد.
در سال ۱۹۹۹ رنو و نیسان اتحادی راهبردی شکل دادند، و در سال ۲۰۱۶ شرکت کوچکتر میتسوبیشی ژاپن هم به آنها پیوست. تا سال ۲۰۱۷، این گروه خودروسازی بر روی هم بیش از ۱۰ میلیون خودرو در سال تولید میکرد. گوسن در مقام مدیرعامل رنو و رئیس هیئت مدیره دو شرکت ژاپنی، نقطه کانونی کل پروژه بود. ولی دردسر در راه بود.
در دفتر مرکزی نیسان در یوکوهاما، تصمیمهایی که در پاریس گرفته میشد داشت باعث ناخشنودی میشد.
دولت فرانسه، سهامدار رنوست، و در سال ۲۰۱۵ توانست حق رای خود را در این شرکت دوبرابر کند و نفوذ بسیار چشمگیرتری بر تصمیمات هیئت مدیره به دست آورد. این برای نیسان خیلی مهم است، چراکه رنو نه تنها شریک آن، بلکه بزرگترین سهامدارش هم هست.
به بیان ساده، معنای این رخداد این بود که تصمیمهای سیاسی که در نهایت با در نظر گرفتن منافع فرانسه در پاریس گرفته میشد میتوانست تاثیر چشمگیری بر نیسان داشتهباشد.
در سال ۲۰۱۸، دولت فرانسه داشت نفوذ فزایندهاش را به رخ میکشید. قرارداد گوسن تمدید شد تا او چهار سال دیگر رئیس هیئت مدیره و مدیرعامل رنو بماند. ولی او زیر فشار شدیدی از سوی پاریس بود تا اتحاد با شرکتهای ژاپنی را «برگشتناپذیر» کند.
کاری که گوسن قصد داشت بکند ، چنان که در نشستی خبری در اوایل ژانویه در بیروت گفت، ایجاد ساختاری جدید برای این کسب و کار ترکیبی بود. قرار بود یک شرکت هلدینگ منفرد به وجود آید که سهامها در آن مبادله شود. این شرکت قرار بود هم مالک رنو باشد هم نیسان. ولی هر یک از این دو برند شرکتهایی جدا میماندند، هر یک با دفتر مرکزی خودشان و هویت خاص خودشان.
گوسن همچنین میخواست فیات-کرایسلر، خودروساز ایتالیایی-آمریکایی را هم وارد این اتحاد کند و آن را به خودروساز جهانی واقعا نیرومندی بدل سازد. ولی در ژاپن، روشن است که این سوداها با سوءظن عمیقی روبرو شد.
هیروتو یایکاوا، مدیر عامل پیشین نیسان
منابع آگاه در شرکت نیسان میگویند که روسای این شرکت، از جمله هیروتو سایکاوا مدیرعامل آن، از همان هنگام به دلیل افت عملکرد شرکت، احساس آسیبپذیری میکردند. به نظر آنها، تقویت ارتباط با رنو باعث کاهش قدرت و خودمختاریشان میشد. ممکن بود نیسان تنها به شعبهای فرعی از یک گروه بینالمللی بدل شود و هویت ژاپنیاش را از دست بدهد.
نظر خود گوسن این بود که اعضای دولت ژاپن، که بعدا در اقدامات علیه او دست داشتند، در این نگرانیها سهیم بودند. این نظر چه درست باشد چه نباشد، روشن است که در اواسط سال ۲۰۱۸، اضطراب شدیدی بر نیسان حاکم شده بود، و موقعیت گوسن بدون آن که خودش بداند، به لرزه افتاده بود.
نقشه
گوسن و وکلایش ادعا میکنند که بازداشت او نتیجه مستقیم دسیسهای با مشارکت مدیران نیسان و مقامهای وزارت اقتصاد، تجارت و صنعت ژاپن بود که میخواست او را از رهبری اتحاد کنار بزند و نگذارد روابط مستحکمتری میان رنو و نیسان شکل بگیرد.
در آغاز گوسن متهم به نقض قوانین ژاپن از طریق اظهار حقوق چهارسالهاش به میزان ۴۴ میلیون دلار (۷/۳۳ میلیون پوند) کمتر از رقم واقعی شد. کلی هم متهم به گزارش نکردن درآمد کامل رئیس خود شد.
این اتهام بعدا بزرگتر شد، و به ۸۰ میلیون دلار در مدت هشت سال رسید. این رقم شامل حقوق معوقهای بود که بنا بود گوسن بعد از بازنشستگی دریافت کند. گوسن میگوید که هرگز این پول را دریافت نکرد، و این که این پول باید به تصویب هیئت مدیره نیسان میرسید، که هرگز نرسید.
موضوع، توجه ناظران بازارهای آمریکا را جلب کرد. در سپتامبر ۲۰۱۹، کمیسیون اوراق بهادار و سهام آمریکا، با گوسن، کلی و نیسان بر سر این اتهام قید نشدن پرداخت ۱۴۰ میلیون دلار در اظهارنامههای مالی به مصالحه رسید. جریمهها - در مورد گوسن یک میلیون دلار - پرداخت شد، اما کسی اتهام تخلف را نپذیرفت.
در ماههای پس از آن، اتهامات دیگری مبنی بر "نقض اعتماد" افزوده شد. گوسن متهم شد که از مقامش برای منافغ شخصی استفاده کرده، به این ترتیب که زیانهای شخصی خودش در سرمایهگذاری را موقتا به نیسان منتقل کرده، و از سرمایه شرکت برای پرداخت ۱۴.۷ میلیون دلار به یک شریک تجاری اهل عربستان سعودی به نام خالد الجفیلی استفاده کردهاست.
گوسن بعدا همچنین متهم شد که ۵۵ میلیون دلار را که به یک نمایندگی نیسان در عمان به نام «صحابی بهوان اتومبیلز» پرداخت شده بود، برداشت کرده و برای استفاده شخصیاش نگه داشته. بعدا بازجوها از کارول گوسن پرسیدند که آیا شرکتی که او مدیرش بود، از این پول برای خرید یک کشتی تفریحی استفاده کرده یا خیر.
گوسن تاکید میکند که همه معاملاتش قانونی بوده، و از همه اتهامات مبرا است. در نشست خبریاش در بیروت، به نظام قضایی ژاپن حمله کرد، نظامی که به گفته او «اصول اولیه انسانیت را نقض میکند.» او «افراد زورگوی بیشرافتی» را که به ادعای خودش علیه او دسیسه چیدهاند، محکوم کرد.
گوسن همچنین وعده داد که مدارک داخلی نیسان را که ادعاهایش را ثابت میکنند منتشر خواهد کرد.
در این حال، شرکت نیسان به اصرار میگوید که «در جریان تحقیقات داخلی عمیق و گسترده، اقدامات خلاف متعددی از جانب گوسن را کشف کرده است.» نیسان میافزاید که «مدارک خللناپذیری از اقدامات خلاف گوسن یافته است، از جمله ارزیابی نادرست حقوق، و سوءاستفاده از سرمایه شرکت برای نفع شخصی.»
این اتهامات هنوز در دادگاه بررسی نشدهاند، ولی به گفته طرفداران گوسن، خوراک کافی برای گروهی از مدیران نیسان که مصمم به سرنگونی او هستند فراهم میآورند.
ژانویه ۲۰۲۰: گوسن در نشست خبری در بیروت
در کانون این تحقیقات، شخصی به نام هری نادا قرار داشت. بازرگان پنجاه و اندی ساله بریتانیایی-مالزیایی. او که معاون ارشد نیسان بود، ارتباط کاری نزدیکی با گوسن و کلی داشت. آگاهان میگویند که او سالها به آنها وفادار بودهاست.
ولی ظاهرا در سال ۲۰۱۸ وفاداری او به آخر رسید. اطلاعات مربوط به معاملات مالی گوسن را به مسئولان داد و پس از آن برای تحقیقات بیشتر با آنها همکاری کرد، البته پس از مصالحهای برای حفظ پست خودش.
وکلای گوسن ادعا میکنند که کل قضیه ساختگی است، و مدیران ارشد نیسان، دادستانها و اعضای دولت ژاپن عمدا برای جلوگیری از یکپارچگی بیشتر رنو و نیسان، دسیسهچینی کردهاند.
گوسن در نشست خبریاش شماری از مدیران ارشد نیسان را متهم به توطئه علیه خودش کرد - از جمله هیروتو سایکاوا، مدیرعامل وقت نیسان در زمان بازداشت گوسن، که پیشتر از حمایت او برخوردار بود.
دفتر مرکزی شرکت نیسان موتور، یوکوهاما
۹۹.۴ ٪ محکومیت
خیلیها، از جمله گوسن، ظاهرا تعجب کردهاند که نظام قضایی ژاپن این اندازه از دیگر کشورهای دمکراتیک متفاوت است. نباید چنین باشد. هر کسی که مدت زیادی در ژاپن زندگی کردهباشد خواهد گفت که آنچه زندگی در این کشور آرام و مهمانپذیر را سخت میکند، قدرت پلیس و دادستانهای عمومی آن است.
روایتهای متعددی هست از زندانیانی که در حال مستی با پلیس راهنمایی و رانندگی جروبحث کردند، مشتی زدند، و بعد سه هفته در بازداشت پلیس بودند. ولی خطاست تصور کنیم که این رفتار محدود به خارجیها میشود. واقعیت این است که بازداشت دراز مدت بدون اتهام، در ژاپن عادی است.
گوسن جمعا ۱۲۸ روز در بازداشت بود، ولی ژاپنیهای زیادی هستند که خیلی بیشتر از این مدت در بازداشت بودهاند.
لورنس رپیت استاد قانون اساسی است که سالها در ژاپن تدریس کرده و برای اصلاحات قضایی مبارزه کردهاست.
میگوید: «مورد [هیروجی] یاماشیرو را در نظر بگیرید که ۱۵۳ روز در بازداشت بود.»
هیروجی یامایشیرو رهبر اعتراضهایی علیه احداث یک پایگاه جدید آمریکایی در جزیره اکیناوا بود. در سال ۲۰۱۷، پس از آن که کوشید ورودی محل احداث پایگاه را ببندد، بازداشت شد. پیش از تفهیم اتهام، بیش از پنج ماه در انفرادی بود.
هیروجی یاماشیرو معترض زیست محیطی
پروفسور رپیت با نام بردن از یک رسوایی سطح بالای دیگر که در سال ۲۰۱۷ در ژاپن تیتر اخبار شد، گفت: «بعد هم مورد موریتومو گاکوئن هست.» به گفته او، این زوج بدون تفهیم اتهام ۲۹۹ روز در بازداشت بودند.
میگوید: «بله، بازداشتهای طولانی پیش از محاکمه در ژاپن معمول است. و در طول این مدت، متهمان را تا هشت ساعت در روز بازجویی میکنند.»
افراد را میتوان بدون تفهیم اتهام، ۲۳ روز در بازداشت نگه داشت، و در طول این مدت تنها اجازه دارند با وکیلشان در تماس باشند. شاید ساعتها در طول روز بدون حضور نماینده قانونیشان بازجویی شوند این نظام مورد انتقاد گسترده بوده، از جمله از سوی کمیسیون ملی حقوق بشر آمریکا، ولی وزارت دادگستری ژاپن تغییری در رویهاش ندادهاست.
در دیداری که اخیرا با مقامهای ارشد وزارت دادگستری داشتم، پرسیدم چرا ژاپن نمیخواهد نظام بازداشت قبل از تفهیم اتهام خود را با دیگر کشورهای دمکراتیک هماهنگ کند.
مقام ارشد قضایی ژاپن گفت: «بازجویی بخش مهمی از روند قضای در ژاپن است. کارشناسان ارشد قضایی به این نتیجه رسیدهاند که حضور وکیل در طول بازجویی مخل روند بازپرسی است. ولی حق متهم به حفظ سکوت تضمین شدهاست.»
پروفسور رپیت میگوید: «قانون اساسی ژاپن حق سکوت را برای متهم قائل شده، ولی واقعیت این است که این حق از متهم دریغ میشود. دادستانها سر متهم داد میزنند، میگویند یک سوسک است که دارد به ژاپن خیانت میکند. وکیلی حضور ندارد، متهم را روزی هشت ساعت به مدت ۲۳ روز بیوقفه تحقیر میکنند.»
این گفته یقینا با ادعای گوسن در باره تجربه خودش سازگار است. او میگوید که هر روز زیر فشار بود تا اعتراف کند، و دادستانها میگفتند که اگر اعتراف نکند، سراغ خانوادهاش میروند.
همه نظامهای قضایی میکوشند از متهمان اعتراف بگیرند. ولی منتقدان نظام قضایی ژاپن میگویند که فشار برای اعترافگیری را به نهایت میرسانند.
نوبو گوهارا، دادستان سابق، میگوید که مشکل دادستانهای عمومی ژاپن این است که خیال میکنند خطا ناپذیرند.
او میگوید دادستانها عموما فقط زمانی پرونده را دنبال میکنند که فکر کنند شواهد برای محکومیت متهم کافی است.
مارس ۲۰۱۹: گوسن (با کلاه آبی) از حبس بیرون میآید
به گفته گوسن، دلیل آن که دادستانهای ژاپن دیدی چنین منفی نسبت به هر کسی که منکر تقصیر شود دارند همین است، برای همین است که پس از سپری شدن دوره ۲۳ روزه اولیه، اغلب مظنون را به اتهامهایی که اندکی متفاوت است دوباره بازداشت میکنند. در این زمان است که روند بازپرسی میتواند دوباره از نو شروع شود.
ولی این تنها وجه تمایز روند قضایی ژاپن نیست. گوسن دریافت که حتا پس از سپردن وثیقه، دادستانهای ژاپن میتوانند خواهان شرایطی فوقالعاده شوند. در مورد گوسن، آشکارترین این شرایط، تصمیم دادگاه به این بود که او نباید با همسرش ارتباط داشته باشد.
دادستانها میگویند کارول گوسن ارتباط نزدیکی با پرونده داشت و ممکن بود به همسرش کمک کند که شواهد را از بین ببرد. ما از شواهدی که برای اثبات این ادعا ارائه کردند بیخبریم.
پروفسور رپیت میگوید: "قانون بینالملل روشن است. اعضای خانواده را نباید از هم جدا کرد."
حتی مدافعان دفتر دادستانی توکیو هم در توجیه رای دادگاه در مورد کارول گوسن به زحمت افتادهاند.
یاسایوکی تاکایی، دادستان سابق، از کسانی که میگویند گوسن در ژاپن عادلانه محاکمه نشد انتقاد میکند. میگوید عملکرد گوسن در نشست خبریاش در لبنان "مثل یک کمدین" بود. ولی در پاسخ به این که آیا جدا کردن زن و شوهر از هم توجیه داشته یا نه، تردید دارد.
به من میگوید: «چنین نیست که اگر گوسن در ژاپن مانده بود نمیتوانست با همسرش ملاقات کند. وکلایش باید در متقاعد کردن دادگاه بهتر عمل میکردند.»
ولی میافزاید که اگر خود او دادستان مسئول پرونده بود، اجازه ملاقات گوسن با همسرش را میداد.
بیشتر کسانی که با من صحبت کردند، چه آنها که از گوسن دفاع میکنند و چه آنهایی که از او انتقاد میکنند، از تصمیم او به فرار ناراحت و سرخوردهاند.
از دید نوبو گوهارا، دادستان سابق، فرصتی که برای آشکار ساختن نقایص نظام قضایی ژاپن پیدا شده بود، با فرار او از دست رفت.
«من میخواستم او با این پرونده بجنگد. من با وکلایش هم عقیدهام که بخت زیادی برای برنده شدن داشت، چون شواهد علیه او ضعیف بود.»
یاسایوکی تاکایی این پرونده را "خیلی غیرقابل پیشبینی" خواند و گفت دادرسی طبق "قانونی جدید و آزمایش نشده" صورت گرفت.
«یعنی که بخت تبرئه بالاتر بود. اگر گوسن به شکل مناسب در محاکمه حاضر شده بود و به روشنی از خودش دفاع میکرد، احتمال صدور رای بیگناهی وجود داشت. ولی او فرار کرد.»
نوبو گوهارا همدردی بیشتری با گوسن نشان میدهد. «اولین محاکمه یک سال و نیم طول میکشید، پیش از شروع محاکمه دوم با اتهامات متفاوت. یعنی صدور حکم شاید چهار یا پنج سال به درازا میکشید.»
به گفته پروفسور رپیت، حتا اگر گوسن در محاکمه برنده میشد، شاید مشکلات حقوقیاش به پایان نمیرسید.
میگوید: «گوسن بهترین وکلا و بیشترین امتیازها را داشت. میتوانست برنده شود. ولی بعد، دادستانها میتوانستند از حکم برائت فرجامخواهی کنند و کار را تا دیوان عالی بکشانند. در ژاپن، موارد زیادی از احکام برائت در روند تجدیدنظر نقض میشوند. به نظر من اگر شخص عاقلی در شرایط گوسن بود، فرار میکرد.»
گوسن
آقای گوسن که هنگام تعریف رفتار رسانههای ژاپن و جاهای دیگر با او از خشم برافروخته است، میگوید: «به من لقب دیکتاتور سنگدل و حریص دادند.»
گوسن از هنگام بازداشت، به خاطر زندگی تجملیاش مورد حمله بوده - خانههای مجللی که نیسان پولش را داده، و مهمانی مجللی که در کاخ ورسای برای پنجاهمین سالروز تولد همسرش داد. قطعا گوسن از نظر منتقد کم و کسری ندارد. ولی کسانی هم به دفاع از شخصیت او برخاستهاند.
گوسن از پدر و مادری لبنانی در برزیل به دنیا آمد و بیشتر دوران کودکیاش در بیروت سپری شد. پس از تحصیلات عالی در دانشگاه معتبر پلی تکنیک اکول در پاریس، به دانشکده مهندسی همان اندازه معتبر اکول دمین رفت، و همین او را مستقیما به دنیای محصور نخبگان فرانسه برد.
گوسن با امانوئل مکرون رئیس جمهور فرانسه
اوجگیری سریع گوسن در دنیای بازرگانی در شرکتهای میشلن، رنو و نیسان، لشکری از ستایشگران برایش به وجود آورد. او را نمونه اعلای "مرد داوس" ( Davos man ) میشناختند، گونهای مدیر برتریجوی خوشگذران که دوست دارد با سران کشورها حشرونشر کند. ولی به گفته فیلیپه ریس، زندگینامهنویس او، ظاهر افراد میتواند گمراه کننده باشد.
ریس میگوید: «همیشه بیگانه بود. هیچ وقت ارتباطات سیاسی ایجاد نکرد. دهها بار به سفرهای خارجی با روسای جمهور دعوت شد، ولی یک بار هم همراهشان نرفت. حتا یک بار. نمیخواست داخل این بازیها شود، و معلوم است که به همین دلیل از او بدشان میآمد.»
اوایل دهه ۲۰۰۰ میلادی، ریس هنگام همکاری با گوسن در ژاپن، او را خوب میشناخت. او را مردی خوشصحبت و با آداب توصیف میکند که ظاهرا از مصاحبتش لذت میبرد.
در جشنواره فیلم کن ۲۰۱۷
پانزده سال بعد، وقتی گوسن در توکیو به قید وثیقه آزاد بود، دوباره ارتباطش با او برقرار شد. این دو چند هفته با هم روی کتاب تازهای کار کردند.
از ریس پرسیدم که آیا به نظرش شخصیت گوسن عوض شده بود؟
«به همه حرفهایی که در باره او زده میشد از جمله این که دیکتاتور حریصی شده، گوش کردم، گفتم شاید خودپسندی بر او غلبه کرده و حالا شخصی کاملا متفاوت شده.» اما چنین نبود. ریس میگوید: «شرایط فرق کرده بود. ولی او دقیقا همان آدم بود، فقط ۱۵ سال مسنتر.»
همکاران پیشین گوسن، تصویری را که از او به عنوان رهبری خودکامه ساخته شده که زیردستانش آن قدر از او میترسند که جرئت ندارند تخلفاتی را که کشف میکنند گزارش بدهند، رد میکنند.
یکی از آگاهان به من گفت که گوسن قطعا مدیران کمبازده را از نزدیک زیرنظر داشت، اما به کسانی که در کارشان خوب بودند اختیارات زیادی میداد.
خود من که در طول سالها بارها با او دیدار و مصاحبه کرده بودم، درباره او برداشت یکدستی ندارم.
عادت کرده بودم ببینم که در مناسبتهای مهم مثل نمایشگاههای خودرو، زیردستانش از حضور او نسبتا احساس ترس میکردند. همه چیز باید بهدقت ترتیب داده میشد و مو به مو اجرا میشد. از تغییرات در لحظه آخر خوشش نمیآمد.
معمولا گروه بزرگی از ملازمان همراهش بودند و با حال و هوایی شاهانه روی صحنه میرفت. مصاحبههایمان همیشه حالت کاری داشت، گاهی بیمزه بود، ولی گهگاه خبر غیرمنتظرهای اعلام میکرد که میدانست بیدرنگ تیتر اول رسانهها میشود. بعد، مصاحبه بعدی.
بیشتر اوقات، قطعا با تصویر یک مدیرعامل سلطهجو سازگاری داشت. ولی وقتی در لندن بدون آن که مدتها پیش وقت گرفته باشم او را دیدم، بدون همراهانش آمد. گشادهرو و خوشخلق بود و راحت گپ میزد. تنها زمانی موضع دفاعی میگرفت که دوربینها روشن میشدند. در آن لحظات، بیشتر به نظر میرسید نقش یک مدیرعامل سلطهجو را بازی میکند.
ولی در نشست خبری اخیرش در بیروت آشکار شد که از ایفای این نقش لذت میبرد.
چه خواهد شد؟
ژاپن از طریق پلیس بینالملل (اینترپل) حکم جلب گوسن را گرفته و به لبنان فشار دیپلماتیک میآورد. ولی قرارداد استرداد مجرمان بین دو کشور وجود ندارد.
عوامل دیگری را هم باید در نظر گرفت. به گفته منابع حقوقی، یک احتمال این است که در فرانسه محاکمه شود. فرانسه معمولا شهروندان خودش را مسترد نمیکند، و گوسن هم تابعیت فرانسوی دارد. از این گذشته، در نظام قضایی فرانسه، شهروندان این کشور را میتوان به اتهام جرایمی که در خارج مرتکب شدهاند محاکمه کرد.
آنچه این سناریو را محتملتر میکند این است که پلیس فرانسه هماکنون مشغول تحقیقات در باره گوسن است. سال گذشته، پلیس خانه او در نزدیکی پاریس را جستجو کرد تا شاید مدرکی دال بر تخلف مالی احتمالی پیدا کند.
کارفرمای سابق گوسن، یعنی رنو، گفته که ۱۱ میلیون یورو ( ۱۲.۲ میلیون دلار) هزینه مشکوک یافتهاست. گوسن هر تخلفی را تکذیب میکند.
کارشناسان حقوقی میگویند که این تحقیقات میتواند به طور بالقوه گسترش یابد و اتهاماتی را که در ژاپن متوجه او شده نیز در بر بگیرد.
خانه محل اقامت کنونی گوسن در بیروت
حامیان گوسن تاکید دارند که او از فرصت محاکمه استقبال میکند. یکی از این کارشناسان میگوید: «او میخواهد میراثش ارزشمند باشد. برای حفاظت از میراثش باید از خودش اعاده حیثیت کند.»
ولی بخش بزرگی از این میراث ظاهرا دارد از میان میرود.
از زمان رفتن او، سود شرکتهای رنو و نیسان سقوط کردهاست. ارزش سهام هر دو شرکت در بازار بورس دهها میلیارد دلار افت کردهاست. نبردهای شدید در میان اعضای هیئت مدیره به اخراج مدیران عامل هر دو شرکت انجامیده، از جمله سایکاوا.
اتحاد نیسان و رنو لنگ لنگان به راهش ادامه میدهد. ارتباط ساختاری عمیق میان دو شرکت را به آسانی نمیتوان از هم شکافت، ولی احتمال یکپارچگی بیشتر میان آن دو، به نظر منتفی میرسد.
خود گوسن آشکارا، اعتبار پیشین را ندارد. ولی امید عوض کردن اوضاع را از دست ندادهاست. به خبرنگاران گفت: «من به چیزی که به ماموریت غیرممکن معروف است عادت دارم. خودم را در وضعیتی نمیبینم که کاری از دستم برنیاید. میخواهم از خودم اعاده حیثیت کنم.» روشن است که گوسن نمیخواهد ناپدید و گمنام شود. وقتی از او پرسیده شد که قصد بازنشستگی دارد یا نه، با تاکید گفت: «ابدا! چالشهای زیادی در پیش دارم. وقت بازنشستگی ندارم!»
نویسندگان بی بی سی ورلد: تیو لگرت و روپرت وینگفیلد-هیز عکسها: ئیپیای، گتی ایمجز، پرس اسوسییشن، رویترز ویراستار: کاترین وستکات