◄ بازخوانی وحشتناک‌ترین سانحه ریلی تاریخ راه‌آهن ایران

به گزارش تین‌نیوز، روزنامه کیهان در همان مقطع در گزارشی با تیتر آخرین خبرها از انفجار قطار در ایستگاه نیشابور نوشت: شکل‌گیری این حادثه از زمانی آغاز شد که در اوایل بامداد روز چهارشنبه واگن‌های متوقف‌شده و بدون لوکوموتیو حامل مازوت، بنزین و پنبه در ایستگاه خیام نیشابور به روی ریل به سمت مشهد به حرکت در‌آمدند و پس از مسافتی با قطار باربری دیگری که حامل گوگود بود در محل روستای دهنو هاشم‌آباد برخورد کردند.

حادثهٔ قطار نیشابور در روزگاری اتفاق افتاد که خبری از فضای مجازی نبود؛ مدیران از پاسخ‌گویی طفره رفتند و هیچ‌گاه به‌طور رسمی مشخص نشد که چه چیزی در آن قطار حمل می‌شد که توانستند معادل انفجار ۱۸۰ تن TNT نیرو تولید کنند و صدها کشته برجای بگذارند. این انفجار به حدی قدرتمند بود که ساکنان محلی تصور می‌کردند زمین لرزه باشد. موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران، در زمان انفجار زمین لرزه‌ای به بزرگی ۳٫۶ ریشتر را ثبت کردند.

هیچ‌گاه از سوی مقامات علت دقیق حادثه و محموله آن قطار باری که توانست این چنین انفجار و تخریبی ایجاد کند به درستی اعلام نشد؛ با این حال برخی علت آن را اطفای نادرست چند ماده ناهمگون و خطرناک در کنار هم می‌دانند؛ واگن‌ها شامل کود شیمیایی، پشم شیشه، مواد سوختی بوده و در نتیجه مخلوط شدن با آب، گازهای خطرناک و قابل انفجار تولید کرده‌است.

در این انفجار تعدادی از نیروهای نظامی، انتظامی و امدادی کشور نیز کشته شدند. در پی حضور مسوولان در محل حادثه و هنگامی که همه وضعیت را عادی می‌دانستند بر اثر انفجار مدیرکل وقت راه‌آهن خراسان و فرماندار وقت نیشابور و تعداد بسیاری از مردمی که برای تماشای حادثه آمده بودند، کشته می‌شوند.

بیژن دفتری فرمانده امدادی زلزله بم و انفجار قطار نیشابور اعلام کرد که صاحبان محموله از افشای نوع محموله هم در بارنامه و هم پس از آن خودداری کرده‌اند. او از قول یکی از معاونت‌های وقت وزارت راه و ترابری گفت که مواد حمل شده بر اساس آنچه که اعلام شده بود، اصلاً جزو مواد خطرناک نبوده‌اند اما در واقع «صاحبان محموله چون می‌دانستند هزینه حمل این‌گونه محموله‌ها که مواد خطرناک تلقی می‌شوند گران‌تر است، از افشای نوع محموله خودداری کرده‌اند».

از دست ندهید:  تراژدی 16 ساله نیشابور؛ نقش صاحبان بار در سانحه چه بود؟

چگونه رخ داد؟

در ۲۹ بهمن ۱۳۸۲ ساعت چهار و ده دقیقه بامداد، ۵۱ دستگاه واگن باری (۴ واگن اول خالی، ۵ واگن بعدی بنزین، ۱۰ واگن پنبه، ۱ واگن بنزین، ۹ واگن گوگرد، ۷ واگن کود نیترات آمونیوم، ۲ واگن خالی، ۸ واگن گوگرد و ۵ واگن انتهایی خالی) به‌طور ناگهانی و بدون راننده به حرکت درآمدند و به لحاظ شیب منطقه، پس از خروج از خط فرعی و قرار گرفتن در مسیر اصلی، ۲۰ کیلومتر را از ایستگاه ابومسلم (سه ایستگاه قبل از ایستگاه نیشابور) تا ایستگاه خیام طی کردند.

رئیس ایستگاه کاشمر که از طریق مکالمات بی‌سیمی از فرار قطار مطلع می‌شود، بلافاصله اقدامات لازم را برای خارج کردن قطار مسافربری، که در جهت مخالف واگن‌های فراری در حرکت بوده، انجام می‌دهد و قطار مذکور را به خط امن دیگری منتقل و از تصادم دو قطار جلوگیری می‌کند.

مسئولان ایستگاه کاشمر به امید آن‌که واگن‌های فراری در سربالایی بعد از کاشمر متوقف خواهند شد، خط را آزاد گذاشته لیکن واگن‌ها بعد از عبور از کاشمر، بلندی مذکور را طی و به سمت ایستگاه خیام سرازیر می‌شوند. مسئولین ایستگاه خیام نیز که از فرار واگن‌ها آگاهی یافته بودند، قطار مسافربری دیگری را که ۳۸۴ نفر مسافر داشته از سر راه قطار فراری کنار می‌برند و در نتیجه از وقوع حادثه جلوگیری می‌کنند.

قطار فراری بعد از رسیدن به ایستگاه خیام به جهت مسدود بودن خط مستقیم (به لحاظ احداث پل زیرگذر) از خط فوق به مسیر انحرافی رفته و بعد از رها شدن ۴ واگن خالی پیشتاز، مابقی واگن‌ها با شدت تمام از خط خارج و با یکدیگر تصادم کرده و بلافاصله آتش‌سوزی آغاز می‌شود.

انفجار مهیب؛ وقتی همه سانحه را دست کم گرفتند

آتش‌نشان‌ها که از قبل در گذرگاه نیشابور موضع گرفته بوده‌اند، سریعاً در محل حادثه حاضر و مبادرت به اطفاء حریق نموده و پس از چندی خبر پایان آتش‌سوزی را اعلام می‌کنند. بلافاصله بعد از واژگون شدن واگن‌ها و آتش‌سوزی، مسئولان نسبت به تخلیه اهالی روستاهای همجوار و ایجاد دیوار حفاظتی و جلوگیری از ورود افراد غیرمسئول، اقدام می‌کنند؛ سپس ۵ واگن آخری که پس از حادثه بر روی ریل متوقف شده بودند با تمهیدات مسئولین از ایستگاه خارج می‌شود.

آتش‌سوزی به‌ظاهر مهار شد و از واگن‌ها بخار به هوا می‌رفت و به نظر می‌رسید این بخار مربوط به آب ریخته‌شده روی آتش است. اما گویا با نفوذ آب به داخل مواد، فعل و انفعالات شیمیایی در حال انجام بود تا زمینه‌ساز یک انفجار مهیب گردد؛ ولی کسی این موضوع را تشخیص نداد. پس از خاموش‌شدن آتش عوامل حاضر در صحنه عملیات را پایان‌یافته تلقی کردند و تدابیر امنیتی ایجادشده در صحنه برداشته شد. اما ناگهان انفجار مهیبی صورت‌گرفت.

شدت انفجار به حدی بود که موج انفجار حاصله تا شعاع بیست کیلومتری خسارت ایجاد کرد. همچنین صدای انفجار تا فاصله بیش از صد کیلومتری محل حادثه به گوش رسید و قطعات واگن‌ها و چرخ‌های بسیار سنگین آن‌ها تا مسافت دویست متری محل حادثه پرتاب شده بودند. همچنین در محل انفجار گودال بسیار بزرگی ایجاد شد. تمام اجسادی که در اطراف محل حادثه مشاهده شدند، برهنه شده و بسیاری از آنان قابل شناسایی نبودند.

چرا واگن ها فرار کردند؟

گزارش‌های اولیه مبنی بر لرزش‌های زمین به عنوان عامل به حرکت افتادن واگن‌ها رد شدند. به گفته احمد خرم وزیر وقت راه و ترابری، عوامل طبیعی نمی‌توانند عامل حادثه باشند. تحقیقات اولیه مشخص نکردند که چه عاملی سبب حادثه بوده‌است.

در نهایت علت فرار واگن‌ها این چنین اعلام شد:

• نبستن ترمز دستی به‌طور صحیح و عدم دقت کافی در این زمینه
• سهل‌انگاری در خصوص سوار کردن کفش خط و عدم نظارت دقیق از سوی رئیس قطار
• شیب تند و غیر استاندارد راه‌آهن؛ اگر ترمزدستی‌ها درست بسته می‌شدند و کفش خط‌ها درست کار گذاشته می‌شدند با نیروی حداقل دو لوکوموتیو واگن‌ها بیش از دو متر جابجا نمی‌شدند.

فرجام متهمان سانحه

در سال 1386 حکم متهمان فاجعه انفجار قطار در نیشابور صادر شد و ده تن از متهمان پرونده به حبس محکوم شدند. طبق رای صادره از سوی رئیس شعبه ۱۰۲ دادگاه عمومی مشهد از مجموع ۱۲ متهم پرونده، ۱۰ نفر از کارمندان وقت شامل رئیس اداره بهره‌برداری، معاون ایستگاه ابومسلم، رئیس قطار باری، مسوول ایستگاه ابومسلم، ترمزبان، چهار سوزن‌بان و مدیرعامل شرکت به مجازات حبس محکوم و دو نفر دیگر که در آن زمان مسئول و متصدی کنترل راه‌آهن خراسان بودند، تبرئه شدند.