آیین جدید مدیریت ترافیکی بنادر

ترابران: لطفاً در ابتدا درباره ضرورت تدوین آیین نامه تردد اشخاص و وسایط نقلیه موتوری در بنادر کشور توضیح دهید؟

ابتدا لازم است تصویری هر چند اجمالی از مدیریت ترافیک بندری به شما ارائه بدهم. ترافیک در بنادر دریایی بخش های مختلفی دارد، مدیریت و کنترل ترافیک کشتی های متردد به بنادر دارای قدمتی به اندازه قدمت فعالیت بندر است و با رشد و توسعه غیرقابل باور سال های اخیر در زمینه فناوری، بهره برداری از سیستم های مدیریت ترافیک کشتی در بنادر و مناطق ساحلی توسعه یافته است.

در عین حال، بندر به عنوان مهم ترین حلقه ارتباط بین خشکی و آب و قدرتمندترین حلقه از زنجیره تامین، حمل ونقل و لجستیک، نه تنها می بایست این ابزارها را با رویکردی هماهنگ بین بازیگران عمده در دریا و برای کنترل ترافیک دریایی، نظارت و پشتیبانی به کار گیرد، بلکه این سیستم تنها زمانی تکمیل می شود که قرینه چنین سیستمی را در خشکی داشته باشیم تا ترافیک ورود و خروج بار به صورت متوازن انجام شود.

اکنون نسل جدید راهکارهای کنترل و مدیریت ترافیک کشتی آن قدر پیشرفت داشته که با استفاده از فناوری های پشتیبانی تصمیم گیری خودآموز، ایمنی و کارایی ناوبری را بسیار فراتر از محدودیت های سیستم های ساحلی سنتی گسترش می دهد، ضمن اینکه راه حل های مقرون به صرفه ای مطابق با همه کدهای مقررات ایمنی ترافیک دریایی IMO و IALA در این زمینه وجود دارد، اما در سمت خشکی ما کد استاندارد ترافیکی که توسط یک نهاد بین المللی ایجاد شده باشد نداریم، بنابراین این آیین نامه با الگو قرار دادن رفتار مقامات بندری با شناورها در بندر از زمان ورود به لنگرگاه تا خروج از لنگرگاه بندر، در پی آن است که استانداردهایی برای رفتار مقامات بندری با کامیون ها و واگن ها ایجاد کند.

البته کشتی باارزش ترین وسیله حمل متردد در بنادر محسوب می شود و از ابتدای شکل گیری یک بندر، هدف اصلی، ارائه خدمات مدنظر در زمان خاص به شناور مذکور با بالاترین کیفیت است و تمامی عوامل بندر با برنامه ریزی دقیق و براساس اصول لجستیک بندری، برای به حداقل رساندن زمان ماندگاری کشتی در بندر تلاش می کنند؛ تا آنجا که از زمان های بسیار دور شاخص هایی نیز برای اندازه گیری اجزای زمان صرف شده در بندر تعریف و در بنادر مختلف به کارگرفته شده اند و همواره، زمان معطلی (Waiting time) یک شناور در یک بندر با بندر دیگر، زمان صرف شده برای دریافت خدمات (Service Time) یک شناور در یک بندر با بندر دیگر و… یکی از مبانی مقایسه بنادر با یکدیگر بوده است. اما آیا بندر فقط مسئول ارائه خدمت صحیح، باکیفیت و به موقع به شناور و کشتی است؟ رانندگان کامیون (مالکان کامیون)، مالکان واگن و ذی نفعان این وسایل نقلیه خشکی از چه حق وحقوقی برخوردار هستند؟ طرح موضوع دقیقاً از همین جا شروع می شود.

مسلماً بار حجیمی که توسط کشتی وارد بندر می شود تا حد ممکن می بایست کمترین توقف را در بندر داشته باشد و در هر عملیات میزان زیادی از آن از بندر خارج شود، بنابراین حمل ریلی خودبه خود در اولویت قرار می گیرد و سپس حمل یکسره جاده ای که در هر پارت حداقل بتواند از ۲۰۰۰ کامیون بهره ببرد، اما توجه به این ضرورت ها، لجستیک کار را بسیار دشوار می سازد، چراکه بندر قادر نیست وسیله ارزشمندی مثل کشتی را که روزانه به طور متوسط بیش از ۲۵۰۰۰ دلار بابت دیرکرد تخلیه جریمه دریافت می کند، معطل وسیله نقلیه خشکی نماید، پس از دیدگاه مقامات بندری، همه وسایل نقلیه خشکی باید زمان ماندگاری خود را در بندر با زمان ماندگاری کشتی در بندر هماهنگ کنند.

در چنین شرایطی، مسئولیت مقامات بندری، حداقل سازی زمان بندری کشتی و در عین حال زمان بندری واگن و کامیون است. به همین دلیل، یک مدیر بندر حرفه ای می داند که تمامی تلاش هایش برای تخلیه و یا بارگیری سریع کشتی به منظور ایجاد توازن بین بار ورودی و خروجی به شدت در گروی جریان ورودی بار از خشکی و یا به خشکی است، این نقطه شروع الزام برای تدوین آیین نامه تردد وسایل نقلیه خشکی در بنادر کشور بوده است که در بین کشورهای منطقه و حتی جهان نیز کاری کم نظیر به شمار می رود.

 ترابران: ایده اولیه تدوین چنین آیین نامه ای چگونه مطرح شد؟

ایده اولیه تدوین این آیین نامه بر پایه همه مشغولیت های ذهنی که در سوال قبل برشمردم از شخص بنده بوده است. البته به انجام رساندن کار به این بزرگی و با این جایگاه ملی تنها از عهده یک فرد خارج است، بنابراین در اینجا قبل از اینکه کلام دیگری جاری شود، لازم است از همه آحاد سازمانی اعم از ستاد مرکزی و کلیه بنادر کشور اعم از همکاران، حراست، یگان حفاظت، حقوقی، امور بندری، امور مناطق، HSE و همه و همه عزیزانی که در سطوح کارشناسی و مدیریتی با این پروژه همکاری داشته اند قدردانی کنم.

این پروژه یکی از پروژه هایی بود که در بدو تاسیس «اداره کل لجستیک و حمل ونقل چندوجهی» تعریف کردم و بعدها با ادغام در «اداره کل ترانزیت و توافقنامه ها» و شکل گیری «اداره کل لجستیک، ترانزیت و توافقنامه ها» ادامه یافت و به پایان رسید.  این آیین نامه در راستای اجرای بندهای سوم و پنجم وظایف سازمان بنادر مندرج در ماده سوم آیین نامه سازمان بنادر و کشتیرانی مصوب ۱۳۴۸ خورشیدی تحت عناوین «تهیه و تنظیم و اجرای مقررات بندری و دریایی کشتیرانی بازرگانی طبق قوانین مربوطه» و «اداره امور تخلیه و بارگیری و حمل ونقل کالا در محوطه ی بنادر» در ۵۶ ماده و ۱۹ تبصره و یک پیوست تدوین شده و برای تمامی بنادر تابعه سازمان بنادر، لازم الاجرا خواهد بود، بنابراین کلیه وسایل نقلیه موتوری و اشخاص ترددکننده به بنادر، موظف به رعایت و کاربست مفاد آن هستند.

بار دیگر تکرار می کنم که هدف اصلی و غایی تدوین و اجرایی سازی این آیین نامه طبق همان الگوی خدمات رسانی به کشتی ها، کاهش ماندگاری واگن و کامیون در بندر است. فرض کنید هر کامیون با رعایت دستورالعمل اجرایی این آیین نامه در مراحل اولیه اجرا، موفق به کاهش زمان حضور در بندر شود و این زمان را صرف سیر و حرکت در مسیر تجارت و کسب و پیشه خود کند، اگر هر کامیون یا هر واگن بتواند از محل این کاهش زمان حضور در بندر، تنها دو سفر اضافه در سال داشته باشد، این یعنی رونق اقتصاد ملی و به تبع آن کاهش تقاضا برای کامیون و بهره وری بسیار بالاتر برای کامیون ها و واگن های موجود.

ترابران: برای اجرایی شدن این آیین نامه آنچه مقدماتی لازم است؟

طبق این آیین نامه، معاونت امور بندری و اقتصادی سازمان بنادر به عنوان مرجع هماهنگی و مدیریت ترافیک در سازمان موظف است جهت اجرایی سازی آن، دستورالعمل اجرایی مربوطه را تدوین کرده و به تصویب شورای عالی هماهنگی ترابری کشور برساند. بر همین اساس، دستورالعمل مذکور به زودی مطرح شده و به تصویب خواهد رسید، البته قبلاً نیز در جلسه این شورا طرح و ایراداتی به آن وارد شده بود که اکنون، ایرادات وارده برطرف و متن دستورالعمل نهایی شده است.

نکته اساسی در این آیین نامه، تشریح تخلفات و روش های بازدارندگی از تخلفات مربوط به تردد اشخاص و وسایل نقلیه موتوری در بنادر کشور است که کاملاً احراز و روش های جلوگیری از تکرار آن نیز شرح داده شده است.

سازوکار لازم به منظور مستندسازی تخلفات و جرائم و حفظ سوابق تخلفات اشخاص حقیقی و حقوقی نیز در دستورالعمل اجرایی این آیین نامه تعیین شده است. برای مثال در صورت تخلف اشخاص متردد به بنادر کشور از مفاد این آیین نامه، یگان حفاظت بنا به تشخیص و متناسب با تخلفات صورت گرفته، می تواند اقدامات مقتضی از جمله صدور دستور توقف، صدور دستور خروج از بندر، اخذ تعهد مبنی بر رعایت مقررات مربوطه توسط ایشان و در صورت لزوم ارائه گزارش موضوع به مراجع قانونی از جمله پلیس راهور ناجا و مراجع قضایی را انجام دهد و اشخاص و رانندگان وسایل نقلیه می باید از دستورات آنها پیروی کنند.

 ترابران: اکنون وضعیت ترافیک وسایل نقلیه خشکی در محیط بندری چگونه ست؟

از سال ها قبل، در بسیاری از بنادر به ویژه در بندر شهید رجایی، امور ترافیکی توسط کارشناسان زبده ای که اکثراً سال ها در راهنمایی و رانندگی دارای تجربیات گران قدری بوده اند، مدیریت می شده، اما موضوع ترافیک در بنادر بیشتر تحت نظر مهندسی عمران بنادر بوده است، بنابراین نیازهای ترافیکی و لجستیکی در اولویت نبوده است، این آیین نامه و دستورالعمل اجرایی آن، با نگاه مدیریت ترافیک بار و از منظر لجستیک بندری تنظیم شده است؛ به عبارت دیگر مدیریت ترافیک در بنادر از «دیدگاه مهندسی» به «دیدگاه لجستیکی» تغییر یافته است.

 ترابران: انتظار دارید پس از اجرای دقیق این آیین نامه چه اتفاقی بیفتد؟

در دستورالعمل اجرایی این آیین نامه وظایف همه آحاد درون بندر، دستگاه های بیرون بندر و همچنین ستاد سازمان بنادر مشخص شده است، برای نمونه اکنون در ستاد مرکزی سازمان بنادر یک مرجعی تحت مدیریت معاون امور بندری و اقتصادی برای رسیدگی به امور ترافیکی بنادر ایجاد شده که دارای وظایف مشخصی است و کلیه امور ترافیکی از ایجاد زیرساخت و روساخت های ترافیکی گرفته تا ایجاد هماهنگی بین همه آحاد ذی ربط را به عهده دارد.

با این حال، یکی از مشکلاتی که اکنون در بندر با آن مواجه هستیم، آن است که مثلاً راننده یا کمک وی، با وجود آن که در معابر و محوطه های بندری مجاز به ترک وسایل نقلیه خود نبوده و بلافاصله پس از تخلیه و یا بارگیری باید نسبت به خروج از اماکن بندری اقدام کنند، وسیله نقلیه ای خود را تا زمانی که بار برگشت را تدارک ببینند در بندر رها می کنند. در حالی که اکنون طبق آیین نامه و دستورالعمل اجرایی آن راننده موظف است به همراه وسایل نقلیه، در بازه زمانی تعیین شده توسط کمیته ترافیک بندری، از بندر خارج شود.

هنگامی که چنین موضوعی رعایت شود عدالت در توزیع بار بین رانندگان کامیون نیز رعایت شده و زمان ماندگاری کامیون در بندر نیز کاهش می یابد. این تنها یکی از تغییراتی خواهد بود که با اجرایی شدن دستورالعمل اجرایی آیین نامه ترافیکی، شاهد آن خواهیم بود.

با اجرایی شدن این آیین نامه در بنادر کشور همه وسایل نقلیه باری و غیر باری، تجاری و غیرتجاری برای تردد بین محوطه های بندری می بایست از قبل مجوز تردد دریافت کنند، این ترددها مورد پایش دقیق قرار می گیرد و با توجه به بار ترافیکی بندر، ترددها برنامه ریزی می شوند. برای مثال راننده وسیله نقلیه جاده ای، صاحب کالا یا نماینده قانونی وی برای ورود به پایانه ها و اماکن بندری باید اسناد هویتی را به همراه داشته و در صورت لزوم در هر نقطه ای که الزامی باشد، ارائه نماید. مطابقت شماره پلاک وسایل نقلیه جاده ای با شماره پلاک مندرج در اسناد مرتبط با بار به فراخور تجهیزات موجود می تواند به صورت سامانه ای، نیمه سامانه ای و یا دستی توسط یگان حفاظت انجام شود.

هر نوع جابه جایی در محوطه های بندری رصد شده و چنانچه بار تجاری برای حمل وجود داشته باشد، مسیر دسترسی وسیله نقلیه به محوطه و انبار و یا اسکله توسط اپراتور مدیریت ترافیک مشخص و با توجه به ترافیک و میزان تردد بهترین مسیر به راننده آن پیشنهاد می شود.

در زمان خروج نیز همین اتفاق می افتد، تمامی اشخاصی که مجوز ورود به محوطه بنادر را دریافت کرده اند لازم است خروج خود را ثبت نمایند. در صورت خروج اشخاص از بندر بدون ثبت خروج و یا در صورتی که پس از ثبت خروج وسایل نقلیه باری جاده ای، راننده یا همراهان وی از بندر خارج نشده باشند، مطابق جرائم تخلفات پیوست این آیین نامه اقدام خواهد شد. ضمن اینکه خروج کلیه وسایل نقلیه (ریلی و جاده ای) دارای بار تجاری که فاقد بیجک یا فاقد پروانه گمرکی هستند، از درب بندر ممنوع است و وسایل نقلیه باری جاده ای در صورتی اجازه خروج از درب بندر را خواهند داشت که اطلاعات (تعداد و اسناد هویتی) سرنشینان آن در هنگام ورود، با هنگام خروج مطابقت داشته باشد.

 ترابران: آیا اجرای این آیین نامه در خلوت شدن انبارها و ترمینال های کانتینری هم موثر است؟

خلوت شدن انبارها با مدیریت مناسب ترافیک وسایل نقلیه خشکی در بنادر دو مقوله جدا هستند، ماندگاری کالا و کانتینر در انبارها اصولاً تابع مابه التفاوت جریان ورودی و جریان خروجی کالا و کانتینر است، هرچند که ترافیک درون بندری می تواند جریان خروجی و جابجایی های درون بندری را تسهیل کند.

 ترابران: آیین نامه از چه زمانی اجرایی خواهد شد؟ آیا یک بندر به عنوان پایلوت در نظر گرفته شده یا در همه بنادر به صورت همزمان اجرا خواهد شد؟

آیین نامه پس از تصویب دستورالعمل اجرایی آن در بنادر به اجرا گذاشته خواهد شد. تاکنون دو جلسه مرجع هماهنگی و مدیریت ترافیک در ستاد سازمان تشکیل شده و کلاس های آموزشی برای همکاران بنادر تابعه سازمان برگزار و آیین نامه و دستورالعمل اجرایی آن تشریح شده است.

البته پیاده سازی دستورالعمل آیین نامه ترافیکی در برخی از بنادر با بهره برداری از سامانه عملیاتی ناوگان تردد کامیون ها هم زمان خواهد بود و می توان کامیون ها را در گیت ورود و گیت خروج بندر ثبت مکانیزه کرد، در آینده نزدیک تمامی کامیون های ورودی به بنادر به صورت آنلاین قابلیت ردیابی خواهند داشت و می توان زمان ماندگاری آنها در بنادر کشور را مدیریت نمود.