روش‌ های تامین مالی پروژه‌ های ریلی با رویکرد غیر تورمی

با عنایت به ابلاغ سیاست های کلی برنامه هفتم توسعه در تاریخ 1401/6/22 توسط مقام معظم رهبری به استناد ماده (9) «اجرای چند طرح عظیم اقتصادی ملی، پیشران، زیرساختی، روزآمد و مبتنی بر آینده نگری» و ماده(10) بخش امور زیربنایی «فعال سازی مزیت های جغرافیایی- سیاسی و تبدیل جمهوری اسلامی ایران به مرکز مبادلات و خدمات تجاری، انرژی، ارتباطات و حمل ونقل با روان سازی مقررات و ایجاد توسعه زیرساخت های لازم»، نحوه تأمین مالی و مشارکت برای پروژه های مهم و پیشران صنعت حمل ونقل ریلی و توجه به روش های درآمدهای عملیاتی و غیرعملیاتی در دستور اقدامات صنعت حمل ونقل ریلی قرار دارد. عدم تحقق منابع مالی پیش بینی شده در اسناد بالادستی و قوانین مربوطه نظیر بند (الف) ماده(57) قانون برنامه ششم توسعه و ماده(70) قانون الحاق برخی از مواد به قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت(2) موجبات ایجاد انباشت تکالیف در حوزه ناوگان و شبکه ریلی شده است که عدم چاره اندیشی برای رفع آنها کاهش ظرفیت حمل ونقل ریلی کالا و مسافر و از دست رفتن ظرفیت ترانزیتی کشور و اخلال در مسیر ایمن و پایدار قطارها را دنبال دارد. باتوجه به اقدامات کارشناسی انجام شده در دولت و مجلس درباره اصلاح لایحه قانون برنامه هفتم توسعه و تمدید چندباره سند برنامه ششم توسعه، در این گفتار درنظر داریم 1- نگاه کلی به عملکرد روش های (احصا شده) تأمین مالی و سرمایه گذاری طی دو دهه گذشته و 2-ارائه پیش نویس قوانین پیشنهادی که بتواند در سند برنامه توسعه کشور، احکام دائمی برنامه های توسعه کشور، قوانین سنواتی و بودجه ای، به عنوان اهرم قانونی موثر برای حمایت به توسعه حمل ونقل ریلی کشور به کار گرفته شود، عنوان کنیم.

1- نگاه کلی به عملکرد روش های (احصا شده) تأمین مالی و سرمایه گذاری

در یک دسته بندی کلی و برای شناخت مخاطبان 21 روش های تأمین مالی شناسایی شده به دودسته اختبار قانونی (یعنی امکان طرح و تصویب در هیئت مدیره راه آهن یا اخذ مصوبه هیئت وزیران و سایر مراجع بالادستی و راهبرد زمانی کوتاه مدت یعنی یکساله و بلندمدت بیش از یکسال طبقه بندی شده است.

جداول: سوابق روش های عملیاتی شده تامین مالی و سرمایه گذاری

بررسی روش های تأمین مالی پیشنهادی به تفکیک محورهای تخصصی و عملیاتی

در ادامه روش های تأمین مالی پیشنهادی به تفکیک موضوعات جاری در صنعت حمل ونقل ریلی در جداول ذیل ارائه شده است و برای برخی از روش ها، پیش نویس قانون برای درج در مفاد برنامه هفتم توسعه، قانون احکام دائمی برنامه های توسعه کشور و قوانین بودجه سنواتی پیشنهاد می شود.

جدول روش های پیشنهادی در حوزه موضوعی بازرگانی داخلی و خارجی و بهره برداری

موضوع: راه اندازی شرکت های مشترک حمل ونقل ریلی با کشورهای همسایه برای درج در سند برنامه هفتم توسعه یا قانون احکام دائمی برنامه های توسعه کشور

در یک ماده به شرکت سهامی راه آهن جمهوری اسلامی ایران اجازه داده می شود به منظور ارائه خدمات حمل و نقل منطقه ای، ترانزیتی و چندوجهی با مشارکت کشورهای عضو CIS (و عضو سازمان شانگهای) نسبت به ایجاد شرکت های حمل ونقل بین المللی اقدام کند.

موضوع: تخصیص بخشی از حقوق گمرکی و سود بازرگانی برای رفع گلوگاه های ظرفیتی برای درج در سند برنامه هفتم توسعه یا قانون احکام دائمی برنامه های توسعه کشور

در یک ماده به منظور اولویت بخش ریلی در توسعه حمل ونقل و ایجاد مزیت رقابتی برای آن و ایجاد بستر مناسب برای درگاه های ترانزیتی ریلی ورودی و خروجی کشور برای جذب بار، به وزارت راه و شهرسازی اجازه داده می شود از تاریخ تصویب این قانون در مرحله ترخیص خودرو خارجی نو و دسته دوم، عوارضی (…. درصد از حقوق گمرکی و سود بازرگانی) به عنوان عوارض رفع گلوگاه ها، دریافت دارد و به حساب ویژه برای رفع گلوگاه های خطوط ریلی کشور اختصاص یابد.

موضوع: اخذ عوارض از وسایل نقلیه جاده ای، مسافری و باری خارجی برای حمایت از حمل ونقل ریلی برای درج در سند برنامه هفتم توسعه یا قانون احکام دائمی برنامه های توسعه کشور

در یک ماده به منظور اولویت بخش ریلی در توسعه حمل ونقل و ایجاد مزیت رقابتی برای آن و ایجاد بستر مناسب برای درگاه های ترانزیتی ریلی ورودی و خروجی کشور برای جذب بار و همچنین جبران خسارت ناشی از تردد وسایل نقلیه جاده ای مسافری و باری خارجی، به وزارت راه و شهرسازی اجازه داده می شود از تاریخ تصویب این قانون از وسایل نقلیه مسافری و باری خارجی به خاطر استفاده از راه ها و توقف در کشور، عوارضی (….. درصد از….) به عنوان عوارض راه، عوارض مخصوص و حق توقف دریافت دارد و به حساب ویژه برای نگهداری (بهسازی، بازسازی، احداث خط دوم، رفع گلوگاه های ظرفیتی) زیربناهای ریلی کشور اختصاص یابد.

جدول روش های پیشنهادی در حوزه موضوعی ناوگان مسافری و جابه جایی مسافر

موضوع: وضع عوارض ورود به تهران و کلان شهرها برای توسعه حمل ونقل حومه ای برای درج در سند برنامه هفتم توسعه یا قانون احکام دائمی برنامه های توسعه کشور یا قوانین بودجه سنواتی

در یک ماده قانون بودجه سنواتی شهرداری های شهرهای بالای پانصد هزار نفر جمعیت دارای طرح مصوب توسعه خطوط حومه ای برون شهری نسبت به اخذ عوارض ویژه به منظور احداث و بهره برداری و توسعه قطارهای حومه ای پس از تصویب مراجع ذی صلاح قانونی و واریز به حساب ویژه به نام توسعه قطارهای حومه ای اقدام می کنند.

جدول روش های پیشنهادی در حوزه موضوعی فنی و زیربنایی (شامل احداث خطوط جدید، افزایش ظرفیت، رفع گلوگاه های بحرانی، تعمیرات نگهداری، نوسازی و بازسازی)

موضوع: ایجاد «صندوق پروژه سرمایه گذاری» پروژه های زیربنایی برای درج در سند برنامه هفتم توسعه یا قانون احکام دائمی برنامه های توسعه کشور یا قوانین بودجه سنواتی

در یکی از ماده های قانون بودجه سنواتی با هدف رفع گلوگاه های ظرفیتی خطوط ریلی، احداث خط دوم، برقی سازی و تعمیرات و نگهداری خطوط ریلی موجود به شرکت راه آهن ج. ا. ا اجازه داده می شود، نسبت به ایجاد «صندوق پروژه سرمایه گذاری» پروژه با مشارکت بخش غیردولتی با ضمانت از محل ماده 67 قانون الحاق 2 اقدام کند.

جدول روش های پیشنهادی در حوزه موضوعی ناوگان ریلی (شامل خرید، تعمیرات و نگهداری، نوسازی و بازسازی)

جدول روش های پیشنهادی در حوزه موضوعی تأمین مالی و سرمایه گذاری

موضوع: تخصیص درصدی از حق بیمه شخص ثالث برای توسعه حمل ونقل ریلی برای درج در سند برنامه هفتم توسعه یا قانون احکام دائمی برنامه های توسعه کشور یا قوانین بودجه سنواتی

در یک ماده از قانون بودجه به منظور حمایت از توسعه حمل ونقل ریلی و ایجاد منابع مالی پایدار در جهت نوسازی شبکه ریلی کشور و حمایت از نوسازی ناوگان فرسوده مسافری و لکوموتیو ریلی، بیمه مرکزی ایران مکلف شد نسبت به اخذ…. درصد از نرخ پایه حق بیمه شخص ثالث سالانه خودروهای ناوگان حمل ونقل جاده ای کشور در حساب ویژه تحت عنوان نوسازی حمل ونقل ریلی برون شهری اقدام نماید.

موضوع: تأسیس شرکت احداث و توسعه خدمات ایستگاهی برای درج در سند برنامه هفتم توسعه یا قانون احکام دائمی برنامه های توسعه کشور

در یک ماده به منظور تقویت موقعیت کشور در شبکه حمل ونقل ریلی بین المللی و افزایش درآمد ناشی از عبور (ترانزیت) و حمل ونقل کالا و مسافر و اشتغال مولد و تبدیل شدن شرکت راه آهن ج. ا. ا به قطب اول حمل ونقل بار و مسافری منطقه با تأکید بر استقلال سازمانی، مالی و مدیریتی شرکت راه آهن و ایجاد جریان پایدار منابع مالی ذی نفعان، دولت اقدامات زیر را انجام دهد:

بند الف: ایجاد شرکت احداث و توسعه خدمات ایستگاهی.

تبصره: اداره شهر احداث و توسعه خدمات ایستگاهی موضوع این ماده، در قالب شرکت دولتی وابسته به شرکت راه آهن ج. ا. ا است که اساسنامه آن به پیشنهاد وزارت راه و شهرسازی به تصویب هیئت وزیران خواهد رسید.

بند ب: ایجاد و تکمیل زیربناها و زیرساخت های لازم با اولویت احداث و توسعه خدمات در ایستگاه های مهم ریلی کشور از جمله درگاه های ترانزیتی ریلی و تهران، اصفهان، مشهد و…

موضوع: اعطای بخشی از حقوق و حق بهره مالکانه به طرح های ریلی برای درج در سند برنامه هفتم توسعه یا قانون احکام دائمی برنامه های توسعه کشور

در یک ماده – به منظور تقویت حمل ونقل ریلی کشور و به استناد تبصره(6) ماده (14) قانون اصلاح قانون معادن مصوب سال 1390 مجلس محترم شورای اسلامی، 5 درصد از حق مالکانه ای که دولت از معادن دریافت می کند برای بازسازی و بهسازی خطوط ریلی و احداث خطوط دوم، برقی سازی، به حساب ویژه برای رفع گلوگاه های خطوط ریلی کشور اختصاص یابد.

موضوع: تنفیذ برخی از مواد قانون برنامه ششم توسعه به برنامه هفتم برای حمایت از حمل ونقل ریلی

1- تنفیذ بند الف ماده 52 قانون برنامه ششم (صدور تایید سرمایه گذاری)

2- تنفیذ ماده 53 قانون برنامه ششم (مزایای قانون توسعه گردشگری)

3- تنفیذ بند الف ماده 57 قانون برنامه ششم توسعه (تخصیص 1 درصد منابع فروش نفت و گاز)

نتیجه گیری:

باتوجه به موارد مذکور و حسب بررسی های انجام شده رویکرد گذشته و نیاز ضروری صنعت حمل ونقل ریلی در حوزه ناوگان، زیرساخت های ریلی و راهکارهای تأمین مالی به شرح جداول مذکور اعلام شد. پیشنهاد می شود، نقشه راه تأمین مالی و مشارکت با رویکرد تأمین مالی غیرتورمی در سه محور: 1) متنوع سازی تأمین مالی توسعه ریلی 2) تقویت زیرساخت های ریلی و روان سازی جریان شبکه حمل ونقل بار و مسافر 3) معرفی و تبیین پروژه های پیشران در اسناد بالادستی از جمله سند نهایی قانون برنامه هفتم، قانون احکام دائمی برنامه های توسعه کشور، قانون رفع موانع و حمایت از تولید رقابت پذیر، قانون مدیریت مصرف سوخت، قانون سنواتی بودجه کشور مد نظر قرار گیرد.