◄ کدام شهردار، تابلو «بلدیه طهران» را نصب کرد؟
دکتر خلیل خان اعلم الدوله ثقفی سومین شهردار تهران بود که تحصیلاتش را در پاریس تمام کرد.
دکتر خلیل خان اعلم الدوله ثقفی سومین شهردار تهران بود که تحصیلاتش را در پاریس تمام کرد.او از سال ١٢٨٥ تا ١٢٩٢ خورشیدی شهردار تهران بود .
اولین بلدیه تهران، ساختمانی در خیابان بوذرجمهری سابق روبه روی مدخل بازار بزرگ قرار داشت که وی عبارت «بلدیه طهران» را بر تابلویی به طول یک متر و در بالای در ورودی همین ساختمان نصب کرد. دکتر ثقفی پزشک مخصوص مظفرالدین شاه نیز بود و بعدها به ریاست بلدیه رسید.
بلدیه «طهران » جان می‌گیرد
اجرای طرح ارتقای کیفیت زندگی در قلب «طهران » ایده‌ای است که در سال‌های اخیر موردتوجه مدیریت شهری تهران قرارگرفته است. به‌گونه‌ای که اخیراً نیز پیروز حناچی، معاون فنی و عمرانی شهرداری تهران اعلام کرده باید کیفیت زندگی شهری را در محدوده‌های مرکزی افزایش دهیم. شاید بتوان گفت در کنار توسعه پیاده راه‌ها در محدوده‌های تاریخی منطقه 12 احیای دوباره ساختمان بلدیه تهران در میدان امام خمینی به نام «خانه شهر» یکی دیگر از طرح‌های ماندگاری است که می‌تواند هویت تاریخی را به این محدوده بازگرداند.
معاون فنی و عمرانی شهرداری تهران اعتقاد دارد که در احیای دوباره تاریخ در منطقه 12 در قالب اجرای پروژه‌های عمرانی آنچه باید به‌عنوان اولویت نخست مدنظر مدیران شهری قرار گیرد؛ در نظر گرفتن منافع مردم به‌عنوان ذینفعان این پروژه‌ها در محدوده تاریخی «طهران قدیم» است.
به گفته پیروز حناچی یکی از مشکلاتی که منطقه 12 با آن درگیر است؛ تبدیل محدوده‌های منتهی به بازار تهران به کارگاه و انباری است این در حالی است که مطالعات جهانی نشان می‌دهد که باید در ساعت‌های مشخصی بارگیری در این مناطق آزاد باشد و تردد موتورهای دو زمانه که هشت برابر یک خودرو یورو ۴ آلودگی تولید می‌کنند نیز در این منطقه محدود شود.
معاون شهردار تهران هرچند اعتقاد دارد که اجرای پروژه احیای ساختمان بلدیه تهران در میدان امام خمینی طرح خوبی است اما در نظر گرفتن راه‌های دسترسی شهروندان و خودروها به این محدوده نیز باید به‌اندازه اجرای این پروژه برای مدیریت شهری دارای اهمیت باشد.
حناچی در عین حال تأکید می‌کند: هرچند اصل این پروژه کار خوبی است اما باید الزامات آن نیز انجام شود و در این محدوده سه محور اصلی را یک پیاده‌رو و یک محور را به تردد تاکسی و اتوبوس اختصاص دهیم و چنین طراحی در شهر لندن اتفاق افتاده و در میدان اصلی آن بسیاری از جشن‌های مهم ازجمله جشن سال نو برگزار می‌شود و میدان امام نیز ظرفیت تبدیل‌شدن به چنین میدانی را دارد.
احیای دوباره بلدیه تهران در میدان توپخانه
نزدیک به نیم‌قرن است که حیات منطقه 12 به‌عنوان محدوده تاریخی پایتخت تنها در روز و هم‌زمان با فعالیت بازار به‌عنوان مجموعه اقتصاد سنتی شهر تعریف‌شده است.برای بازگرداندن زندگی به «طهران قدیم» نیاز است تا بناها و خانه‌های تاریخی این محدوده مرمت شود.
لزوم مشارکت سازمان میراث فرهنگی و گردشگری در طرح انضباط شهری غیرقابل‌انکار است. شناسایی بناهای تاریخی در این محدوده از یک‌سو و از سوی دیگر حفظ و مرمت این آثار استفاده مناسب از این بناها ازجمله اقدامات و برنامه‌هایی است که به نظارت سازمان میراث فرهنگی نیاز دارد. معاون شهردار تهران دراین‌باره می‌گوید: شهرداری تهران در این منطقه در حال مرمت و احیا بناهای تاریخی است. بدون اینکه در این زمینه مسئولیت مستقیمی داشته باشد. اما چون سازمان‌های متولی قدمی در این زمینه برنمی‌دارند مدیریت شهری تنها با هماهنگی و نظارت میراث فرهنگی این کار را انجام می‌دهد.
شاید شهروندان و رسانه‌ها به این نکته توجه نکرده باشند، اما تنها سازمانی که اکنون در مراحل مرمت، بازسازی و احیای میدان تاریخی مشق بدون حضور سازمان متولی فعال است، شهرداری تهران است. جالب است بدانید که یکی از مظاهر طنز تلخ میدان توپخانه سابق این است که مالکیت موزه علی‌اکبر صنعتی را سازمان هلال‌احمر بر عهده دارد و به‌رغم آنکه سازمان میراث فرهنگی متولی مرمت و احیای این موزه است اما سازمانی که به‌جای میراث فرهنگی این موزه را احیا و مرمت می‌کند؛ شهرداری تهران است.
شهردار منطقه 12 دراین‌باره بیان می‌کند: طبق برنامه‌ریزی‌های انجام‌شده شهرداری تهران در بحث ساماندهی معماری، شهرسازی و کاهش زوائد بصری و... با ایجاد چارچوب‌های مشخص و اجرای برخی از طرح‌های محرک توسعه در این محدوده در نظر دارد مدیریت اجرایی این طرح‌ها را در اختیار شهروندان، بخش خصوصی و مجموعه‌های اقتصادی و فرهنگی قرار دهد تا این منطقه دوباره زنده شود.
آنچه مسلم است، این است که هنوز سازمان میراث فرهنگی به‌صورت خودانگیخته برای مرمت و احیای بافت‌های تاریخی منطقه 12 وارد عمل نشده است. درحالی‌که در منطقه 12 محدوده‌های تاریخی، میراثی و بافت فرسوده باهم عجین شده و لازم است که برای بازگشت زندگی به این محدوده تمامی سازمان‌هایی متولی وارد عمل شوند.
پیمان محسنی تأکید می‌کند: مطابق برنامه‌هایی که در قالب طرح ارتقای کیفیت زندگی در منطقه 12 در حال اجراست، هرکدام از بخش‌ها دارای ویژگی‌های خاص خود است و به همین دلیل لازم است که در کنار شهرداری نهادها و سازمان‌هایی مانند میراث فرهنگی، نیروی انتظامی و حتی قوه قضائیه و سایر سازمان‌های مسئول نیز حضورداشته باشند. به‌عنوان‌مثال بناهای تاریخی منطقه 12 حتماً باید توسط میراث فرهنگی احیا و مرمت شود. در این میان شهرداری نیز به‌جای انجام وظایف قانونی سازمان میراث فرهنگی به وظایف خود برسد.
وی یادآور می‌شود: به‌عنوان‌مثال شهرداری باید کمک کند تا حرائم و ضوابط مربوط به ساخت‌وسازهای اطراف این بناهای تاریخی را در طرح تفصیلی خود قرار دهد. سازمان میراث فرهنگی باید حرائم این بناهای تاریخی را تعریف کند تا کمک کند به اینکه ضوبط قانونی این بناها به‌درستی در طرح تفصیلی قرار گیرد و درنهایت مرمت این بناها بر اساس طرح جامع و تفصیلی منطقه به‌درستی انجام شود.
نقش بناهای تاریخی و فرهنگی منطقه 12 به‌عنوان مراکز تأثیرگذار در توسعه محله‌ها مسئله مهمی است که محسنی به آن اشاره می‌کند و می‌گوید: به‌عنوان‌مثال نگاه کنید که بنای تاریخی اتحادیه که ارزش تاریخی زیادی دارد، به چه روزی افتاده است. باید نقش این بنا در توسعه فرهنگی منطقه مشخص شود. این نقش را چه سازمانی باید تعیین کند؟ معلوم است که شهرداری باید ضوابط مربوط به ساخت‌وساز اطراف این بنا را تعیین و سازمان میراث فرهنگی باید این بنا را احیا کند. حتی در مورد تملک این بنا از بخش خصوصی باید منابع مالی موردنیاز آن از محلی خارج از شهرداری تهران تهیه شود.
وی ادامه می‌دهد: شهرداری منابعی به این وسعت ندارد که تک‌تک این بناها را تملک کند. باید ضوابطی در این زمینه وجود داشته باشد.
هنوز هم خیلی از تهرانی‌ها به دنبال آدرسی در محدوده میدان توپخانه سابق هستند عنوان می‌کنند که می‌خواهند «پشت شهرداری بروند» اما واقعاً این آدرس الآن در کدام نقطه از میدان توپخانه است؟ «پشت شهرداری» درست در شمال میدان امام خمینی (ره) قرار دارد. جایی که قبلاً اولین ساختمان بلدیه تهران در آنجا قرار داشت. پژمان پشمچی زاده د این باره به خبرنگار شهر نوشت می‌گوید: یکی از طرح‌های شهرداری احیای «خانه شهر» در شمال میدان توپخانه سابق در محل ساختمان قدیمی بلدیه تهران است. چراکه هنوز این مکان در تاریخ شفاهی مردم و آدرس‌هایی که می‌دهند زنده مانده است و باید به خاطر نوستالوژیک بودن، این ساختمان دوباره احیا شود. این طرح به این خاطر اجرا می‌شود که در نظر داریم میدان توپخانه را به نقش سابق اش بازگردانیم.
به گفته پیمان محسنی شهرداری تهران درصدد احیای مجدد ساختمان بلدیه تهران است. ساختمانی که در سال 1347 تخریب شد تا به جای آن ابتدا فضای سبز و سپس پایانه اتوبوس‌رانی تأسیس شود به‌عبارت‌دیگر قرار است مجموعه فعلی به شکل ساختمان اولیه بلدیه بنا شود و تبدیل به پاتوق فرهنگی شهروندان گردد. ساختمانی که در آن از تجهیزات مدرن استفاده می‌شود و تنا ظاهری شبیه به ساختمان بلدیه خواهد داشت.
بلدیه تهران درگذر تاریخ
پس از کودتای سوم اسفند و صدارت سید ضیاءالدین طباطبایی، فردی از ارامنه به نام گاسپار ایپگیان کفیل بلدیه شد. او با جدا کردن بلدیه از نظمیه دگرگونی بسیاری در آن پدید آورد. ایپکیان برای ساماندهی و اداره امور شهرداری کوشید آن‌ها را متمرکز کند. ازاین‌رو نخستین ساختمان مرکزی شهرداری تهران را بخش شمالی میدان توپخانه پایه‌گذاری کرد. با کنار رفتن دولت سید ضیاء و به قدرت رسیدن سردار سپه، سرلشکر کریم بوذرجمهری شهردار تهران شد و ساختمان نیمه‌کاره بلدیه یا شهرداری پسین آماده شد. این ساختمان تا میانه‌های دهه چهل خورشیدی همچنان بر پا بود و نماد شهرداری تهران به شمار می‌رفت.
بااین‌همه در درازنای این چهل‌وچند سال تا زمان تخریب، این ساختمان دگرگونی‌های بسیاری را به خود دید و سر در آن سه بار تغییر شکل داد. در واپسین تغییر در دهه چهل آمیزه‌ای نابهنجار از معماری قرن نوزدهمی و معماری مدرن دهه چهل نمای این ساختمان را زشت کرد تا جایی که پس از چندی بنا به‌کل تخریب شد.
بلدیه «طهران قدیم» جان می‌گیرد
معمار این بنا نیکلای مارکف معمار برجسته ایرانی - گرجستانی بود. مارکف برای شهرداری تهران کار می‌کرد و ساختمان‌های بسیاری را در تهران و شهرهای پیرامونی آن ساخته است.
در ضلع شمالی این ساختمان، یک کوچه باریک چهار متری بود که کوچه پشت شهرداری نام داشت. ساختمان‌هایی که بر این کوچه باریک جای گرفته بودند پس از تخریب ساختمان شهرداری نمای میدان توپخانه شدند.
طرح بازسازی دوباره این ساختمان در چند سال پیش مطرح بوده است. ازجمله در سال ۱۳۸۳ طرح بازسازی بدنه‌های شمالی و جنوبی میدان توپخانه تهران در کمیسیون ماده پنج شهرداری تهران به تصویب رسید و قرار بود که با جابجایی پایانه اتوبوس شهری از محل پیشین ساختمان بلدیه و ساخت راه زیرگذر پیاده‌رو از ایستگاه مترو به‌سوی خیابان فردوسی با احیای بدنه‌های تاریخی این میدان، سیمای تاریخی دوره پهلوی اول بازسازی شود. در سال ۱۳۹۱ نیز طرح احیای نقش فرهنگی- گردشگری میدان توپخانه مطرح شد.
خانه شهر
باگذشت نیم سده از ویرانی این ساختمان، در فروردین ۱۳۹۴ در راستای انجام پروژه «طرح ساماندهی میدان امام خمینی» عملیات اجرایی ساخت دوباره ساختمان بلدیه در میدان توپخانه با همان شکل و نما آغاز شد. در طرح ساماندهی میدان توپخانه ساختمانی به سیمای عمارت بلدیه تهران (ساختمان شهرداری تهران) به نام خانه شهر در بخش شمالی میدان ساخته شود. این ساختمان ۱۸هزار مترمربعی قرار است با کاربری فرهنگی در چهار طبقه (دوطبقه زیرزمین و دوطبقه روی زمین) در زمینی به مساحت ۴۵۰۰ مترمربع بر پا گردد.
