◄ نتیجه رقابت در یک بازار محدود چیست؟

 تخم مرغ این روزها گران شده است. ستاد تنظیم بازار به نمایندگی از دولت تعرفه واردات را کاهش داده و با توزیع تخم مرغ وارداتی قیمت را پایین می‌آورد بدون آنکه مشکلات صنعت پرورش طیور را به‌صورت اساسی درمان کند.

داستان گوشت و چای و برنج و میوه و دیگر محصولات کشاورزی و صنعتی هم همین است.این شیوه  همیشگی نهاد دولت در ایران است. ستاد تنظیم بازار و سازمان " حمایت از مصرف کننده و تولید کننده " (1) و تعزیرات، اهرم‌های دولت برای دخالت مستقیم در بازار و قیمت گذاری هستند(2) و دولت اصناف مختلف را به رعایت قیمت‌های دلخواه خود مکلف می‌کند. اگر فرمان بردند چه بهتر، اگر سرکشی کردند بلافاصله شیر واردات را باز می‌کند(3) و قیمت را پایین می‌آورد(4) دولت با این حربه اراده خود را جانشین مکانیزم بازار می‌کند.

قصه اما از جای دیگر شروع می‌شود. تولید کنندگان از ترس ناتوانی از رقابت با مشابه خارجی(5) دست به دامان دولت می‌شوند تا جلوی واردات را بگیرد. دولت هم بر ایشان منت می‌گذارد و بر واردات تعرفه سنگین وضع و با این کار قاچاق را تشویق می‌کند(6). تعرفه سنگین به تولیدکنندگان این مجال را می‌دهد که در غیاب رقیب قَدَر و در یک بازار مصنوعی و محدود و دولت ساخته، کالای خود را بفروشند. تولید کنندگان اما در ازای این حمایت، بهای سنگینی را می‌پردازند. رقابت در یک بازار محدود هیچ گاه به ارتقای کیفیت منجر نمی‌شود. بدیهی است کالایی که در بازار داخلی امکان رقابت با خارجی را نداشته باشد در صادرات هم محکوم به شکست است.

همانطور که ملاحظه می‌شود تولید کننده در موضع التماس است و دولت در موضع ناجی و قهرمان. تولید کننده اختیار و سرنوشت خود را دربست به دولت واگذار کرده است.در این شرایط بدیهی است که دولت هرگاه اراده کند با اهرم واردات به تنبیه تولید کننده بپردازد و حتی سوال نکند که علت گران شدن محصولتان چیست؟ این در حالیست که علت بسیاری از گرانی‌ها تورم عمومی در کشور است(7) و بر همه اصناف و تولید کنندگان و مصرف کنندگان یکسان سایه می‌اندازد. دولت به راحتی و در نزد افکار عمومی دو مفهوم کاملا متفاوت " گرانی" و" تورم " را یکی جلوه می‌دهد و کاهش قدرت خرید جامعه را که به‌خاطر تورم(8)  ایجاد شده است، به نام گرانی، به گردن تولید کننده و توزیع کننده می‌اندازد. دولت در نزد مردم قهرمان جلوه می‌کند و تولید کننده فرزند شیطان( 9). دولت حتی می‌تواند علی‌رغم تعهدش، سهم تولید از یارانه را نپردازد. تولید کننده و تاجر و وارد کننده و مصرف کننده همه گوش به فرمان دولت.

تا اینجا تولید کننده در موضع خواهش است، کالایش کیفیت لازم را نداشته و قدرت رقابت با خارجی را ندارد، دولت در بازار فعال ما یشاء است و قاچاق توجیه دارد.

سوال: چرا تولید کننده قدرت رقابت با خارجی را ندارد و از این بابت احساس ضعف می‌کند؟ پاسخ ارزانی ارزاست(10). دولت به وارد کننده سوبسید ارزی می‌دهد.(11) انتظار خامی است که تولید کننده بتواند با کالایی که با ارز ارزان وارد شده رقابت کند. همین ارز ارزان مانع صدور کالای داخلی هم هست. پی آمد همه این‌ها، شرایط فلاکت بار امروز تولید در این کشور است.

حال تصور کنید که تولید کننده همین امروز منقلب شود و از دولت بخواهد تا تعرفه‌های حمایتی را حذف کند (12) و در عوض ارز را به قیمت واقعی به همه عرضه کند و تصور کنید که دولت به این خواسته گردن بگذارد. تبعات این تغییر دیدگاه کاملاً روشن است:

الف) واردات گران تمام می‌شود و تولید کننده فرصت ورود به یک رقابت واقعی با کالای وارداتی را پیدا می‌کند.

ب) رقابت با وارد کننده در بازار داخلی، تولید کننده را وا می‌دارد که از دانش فنی روز استفاده کند و کالایی در کیفیت بین المللی تولید کند.

ج) قیمت در رقابت بین تولید کننده از یک سو و وارد کننده از سوی دیگر به‌صورت طبیعی و بدون دخالت دولت کشف می‌شود. برنده این رقابت مشتری است. چه کالای خارجی بخرد و چه ایرانی. قیمت رقابتی مانع اجحاف به مصرف کننده و در مقابل، قیمت انحصاری و دولت ساخته زمینه‌ساز رانت و سو استفاده است.

د) تولید با کیفیت بین المللی، تولید کننده را به سطحی می‌رساند که بتواند محصول خود را صادر کند.

ه) تولیدکنندگان ضعیف و محصولات بی‌کیفیت داخلی از بازار حذف می‌شوند.   

و) دولت تنها برای جلوگیری از رقابت نا جوان مردانه و تقلب مداخله می‌کند.

ز) دولت تنها برای جلوگیری از انحصار و رقابت شرکت‌های دولتی و نیمه دولتی با بخش خصوصی مستقل مداخله می‌کند.

ح) دولت تنها برای کمک نرم افزاری به صادر کننده دخالت می‌کند(13).

ط) قاچاق و کولبری و پیله‌وری در مناطق مرزی و داستان مناطق آزاد(14) موضوعیت خود را از دست می‌دهند و همه کالاها از مبادی قانونی وارد می‌شوند و نیازی به پلیس و مرزبان نیست(15).

بدیهی است که تصویر ذکر شده شرایط دلخواه را نشان می‌دهد و تحقق آن آسان نیست. در این تصویر از تعرفه کاسته شده و در عوض سوبسید از روی ارز برداشته شده است (16). درتصویر دوم، تولید کننده مدیون دولت نیست، تعرفه حمایتی نمی‌خواهد. چشم به دست دولت برای سهم تولید از یارانه ندارد. تولید کننده طلبکار است. مدعی است. فضای رقابتی و سالم را از دولت مطالبه می‌کند. پا پیچ سیستم بانکی و سیاست مداران برای باز کردن راه برای حضور در بازار خارجی می‌شود. شجاعت دست و پنجه نرم کردن با رقیب خارجی و جسارت صادرات را دارد. دولت به‌جای دخالت در بازار، پشتیبان تولید کننده و صادرات است(17). ارز با منشاء غیر نفتی وارد کشور شده (18) و اقتصاد به سمت شفافیت حرکت کرده است.

تبصره اول: تغییر این تصویر یک وظیفه حاکمیتی و بر عهده  دولت است. بدیهی است که یک شبه نمی‌توان تصویر امروز اقتصاد را زدود و تصویر دلخواه را نصب کرد. حرکت به سمت تصویر دوم باید قدم به قدم انجام شود. لذا از دولت انتظار نمی‌رود که شق القمر کند.از دولت انتظار می‌رود که برنامه‌ریزی کند و به آن پایبند باشد(18) و بر آن اصرار ورزد.

تبصره دوم: تولید کننده را باید از "مونتاژ کار" جدا دانست. پیش فرض این است که بخش قابل توجهی از مواد اولیه و قطعات نیمه ساخته تولید کننده، منشاء داخلی دارد(20).  اما متاسفانه کارگاه‌هایی هستند که قطعات نیمه ساخته را وارد، از جعبه باز و سر هم کرده و برچسب ایرانی بر آن می‌زنند، در کارتن می‌کنند و اسم آن را می‌گذارند تولید(21). این‌ها کارگاه مونتاژ نهایی شرکت تولید کننده خارجی در خاک ایران هستند. بدیهی است که این تولید کنندگان جعلی که کسر بزرگی از قطعات منفصله(22) آنها وارداتی است با واقعی شدن قیمت ارز مخالفت خواهند کرد و آن را ضد تولید قلمداد می‌کنند. اینها وارد کنندگانی هستند در لباس تولید کننده.

پانوس ها و مراجع   

1- عنوانی که تناقض از سر و رویش می‌بارد.

2- اخیرا " شورای رقابت " هم به جمع قیمت گذاران اضافه شده است. عملکرد این شورا در این خلاصه می‌شود که هر بار با افزایش قیمت خودروسازان وطنی اعتراض کند و از آنها آنالیز قیمت بخواهد و نهایتا خودرو سازان بدون توجه به رای این شورا قیمت‌های خود را به کرسی می‌نشانند.