آیا مبارزه با فساد ممکن است؟

به قول معروف گل بود به سبزه نیز آراسته شد. قضیه ۳ هزار میلیاردی کم بود که پرونده ب. م یا همان بابک زنجانی باز شد، هنوز پرونده م. ر! هم بسته نشده بود که پرونده س. م! هم باز شد! در همین اوضاع بود که پرونده بورسیه های غیرقانونی رو شد که یک وزیر با دلیل مواجهه با آن استیضاح شد.
فساد فوتبال و داوری مطرح شد و هنوز پرونده آن به جایی نرسیده بود که قضیه پایان خدمت های تقلبی و غیرقانونی بازیکنان آشکار شد، اما چه زود سر و ته قضیه به هم آمد و معلوم نشد که آیا اصولا مشکلی وجود داشت یا نه؟ تا یادم نرفته قضیه مدارک دکترای جعلی و پولی را هم بگویم که مدت هاست که فراموشمان شده و دارندگان آن چیزی نمانده که استاد تمام شوند.
حالا هم مسأله واگذاری اراضی مرغوب شمال تهران و جاهای خوش آب و هوای دماوند و کرج به مجلسی ها و آقازادگان و اخیراً هم گفته می شود برخی از ورزشکاران و هنرمندان، سر و صدایی به پا کرده و مدتی است که قول انتشار اسامی آنان را داده اند. گویی که انتشار اسامی دردی را از جامعه دوا می کند و خدا کند که اسامی منتشر نشود که منتفع شوندگان طلبکار خواهند شد و احتمالاً غرامت انتشار اسامی را گرفته و صرف ساخت وساز زمین های گرفته شده خواهند کرد. مگر نه این که اعلام کرده اند افرادی که از بورسیه های آن چنانی استفاده کرده اند، از منتشرکنندگان اسامی خودشان شکایت کنند! روشن است که اگر کسی به حق بورسیه شده باشد، شکایتی ندارد چون با افتخار آن را اعلام می کند، فقط بورسیه های نورچشمی هستند که خواب آرامشان با انتشار اسامی کمی و به طور موقتی آشفته شده است.
چرا مبارزه با فساد چنانچه باید باشد، نیست یا به ثمر نمی رسد؟ علت در منطق موجود در مبارزه با فساد است. هر گونه مبارزه ای با ناراستی های موجود در هر محیطی لزوماً باید از بیرون آن انجام شود یا حداقل این که ضمانت اجرایی بیرونی داشته باشد. در غیراین صورت اکتفا کردن به سازوکارهای «درون سازمانی» برای از میان بردن فساد عملاً راه به جایی ندارد، زیرا بسیاری از کسانی که می خواهند چنین مأموریتی را به سرانجام برسانند، به دلایل و شیوه های گوناگون مجبور می شوند که از انجام وظیفه خود عقب نشینی کنند.
مسأله این است که موفقیت شیوه درون سازمانی در مبارزه با فساد منوط به سلامت نفس و میزان شجاعت و صداقت افرادی است که می خواهند با آن مبارزه کنند. ولی از آن جا که اینها مسائل و ویژگی های فردی است و هیچ ضمانتی برای تداوم و درستی آنها نیست، همیشه دچار انحراف می شوند، درحالی که مبارزه از بیرونِ سازمان فرق می کند. مبارزه از طریق نهادهای مدنی و مطبوعات و نیز کارگروه های مستقل، شرط لازم برای مبارزه با فساد است. همچنین لازمه این مبارزه، شفافیت و دسترسی آزاد به اطلاعات است. چرا باید نام کسانی که بورسیه گرفته اند، محرمانه باقی بماند؟ مگر آنها مرتکب خطایی شده اند؟ چرا باید کسانی که از جاهای گوناگون امکانات می گیرند، نام شان در جیب این و آن باشد؟ اگر کار آنان براساس عدالت و قانون است چه باکی از درج نامشان؟ مگر نام کسانی که مسکن مهر گرفته اند محرمانه است تا نام افرادی که زمین گرفته اند محرمانه باشد و منتشر نشود؟ مگر درج نام کسانی که پایان خدمت گرفته اند مشکلی دارد که دلایل و مستندات فوتبالیست هایی که پایان خدمت به ناحق گرفته اند، به همراه نامشان منتشر نمی شود؟
روشن است که گذر زمان و فراموشی همه این ادعاها و اتهامات را به سطل زباله تاریخ می فرستد و هیچ فردی مورد پیگیری جدی قرار نمی گیرد، چون این نوع رسیدگی ها «درون سیستمی» است. البته این بدان معنا نیست که رسیدگی درون سازمانی مفید نیست، بلکه اگر بدون ضمانت اجرایی بیرونی باشد، به ثمر نخواهند رسید. البته انصاف هم باید داشت که برای نیروهای برون سیستمی فرش قرمز پهن نمی کنند که به این وظیفه خود عمل کنند.
 آنان باید رأساً آستین هایشان را بالا بزنند و این مسیر را طی کنند. ازجمله همکاران مطبوعاتی باید لیستی دقیق از مجموعه فسادهای موجود را تهیه کنند و هر روز و هر هفته و هر ماه پرونده های فساد را به اصطلاح روی میز بگذارند و از مسئولین ذی ربط پرسش کنند. البته ممکن است خیلی از اطلاعات آن هم به دست همکاران برسد، هرچند انتشار این اطلاعات ممکن است با عوارض ناخواسته ای همراه باشد. ولی در هر حال وقتی حرفه روزنامه نگاری مترادف با انجام چنین رسالتی است، پس باید از خود شروع کنیم و برای شروع نیز پیگیری کلیه موارد اعلام شده فساد و نیز کنکاش درباره زمینه های فساد در همه نهادها و سازمان های دولتی پیشنهاد می شود. شاید پرسیده شود که آیا این قلم به موعظه دیگران بسنده می کند یا خودش هم اقدامی خواهد کرد؟ فارغ از ورود به جزئیات، می کوشم که از این پس بیش از گذشته به تحلیل و چرایی و آگاه سازی موضوع فساد
 بپردازم.
* روزنامه نگار