ریال چگونه تومان شد؟

این مقام مسوول پیش از این و در مهر سال گذشته در جریان بررسی یک فوریت لایحه حذف چهار صفر از پول ملی که عملی نشد گفته بود الان کسی اصلا ریال نمی گوید؛ چرا واحدی که هیچ کس اسمش را اعلام نمی کند اصرار داریم واحد پولمان باشد، مردم دیگر از ریال به عنوان واحد پول ملی استفاده نمی کنند و تومان را جایگزین کرده اند، درباره اسکناس های ۵۰۰ هزار ریالی هم آن را ۵۰تومانی می گویند و کسی ۵۰ هزار تومان نمی گوید. 

وجه مشترک صحبت های رئیس کل بانک مرکزی در سال گذشته و امروز در جریان ادبیات اقتصادی ریالی-تومانی است که مردم از آن استفاده می کنند، با این حال این اقدام مخالفان و موافقانی دارد که این عمل را در کفه ترازوی نقد منتقدان قرار می دهد. به گزارش روزنامه «دنیای اقتصاد» و در یادداشتی که به قلم حجت الله قاجار با عنوان «پیش فرض های لازم برای حذف صفر از پول ملی» در تاریخ ۲ مهر ۱۳۹۸ چاپ شده است گروهی از اقتصاددانان معتقدند که حذف صفر از پول ملی، هیچ تاثیری بر متغیرهای اقتصادی نظیر تورم، رشد یا رکود اقتصادی، قدرت و ارزش پول ملی و بیکاری ندارد و این موضوع صرفا در حد یک رفتار حسابداری تلقی می شود، زیرا این متغیرها، تحت تاثیر سیاست های پولی، مالی و درآمدی دولت قرار دارد و متاثر از تعداد صفرها نیست.

وی در این یادداشت نقطه مقابل که نظر مخالفان حذف صفر از پول ملی هستند را نیز پیش کشیده و عنوان کرده است: « گروهی دیگر از اقتصاددانان این فرآیند را بخشی از یک اقدام همه جانبه برای اصلاح رفتار و ساختار اقتصادی کشور دانسته و اجرای این طرح را مستلزم انجام مجموعه ای از اقدامات و سیاست های مختلف اقتصادی می دانند که یکی از این اقدامات، حذف صفر از واحد پول ملی و تلاش برای افزایش قدرت پول ملی است. حذف صفر از واحد پول ملی، بخشی از بسته اصلاحات اقتصادی و سیاسی به شمار می رود که معمولا پس از بحران های اقتصادی که منجر به ظهور تورم شدید و کاهش ارزش پول ملی می شود، مورد استفاده قرار می گیرد.حذف صفر از پول ملی در راستای به سرانجام رسیدن یک برنامه ثبات اقتصادی و آرامش قیمت ها است. حذف صفر از پول ملی که خود نشان از ناکارآمدی اقتصاد ملی دارد، اما می تواند محاسبات و تسویه های بانکی و ترازنامه های مالی و مبادلات را تسهیل، دوگانگی واحد پول ملی در جامعه و سیستم های رسمی بانکی و بودجه ای را اصلاح کند.»

این در حالی است که نزدیک به یک دهه است موضوع حذف صفر از پول ملی محل اختلاف میان اقتصاددانان است. پیش از این ۴۹ سال پیش در ۲۷ فروردین ۱۳۵۱ خبر تغییر واحد پول ایران از ریال به تومان در روزنامه اطلاعات  منتشر شد و واکنش های فراوانی به وجود آورد.مرور این واقعه اقتصادی مهم در آن تاریخ می تواند آیینه ای باشد برای امروز.

این روزنامه در متن خبر که عکس آن در همین صفحه منتشر شده است، نوشت:

واحد پول ایران از ریال به تومان تغییر می یابد

براساس لایحه جدید پولی و بانکی کشور که دیروز به تصویب نهایی کمیسیون دارایی مجلس شورای ملی رسید، واحد پول ایران که ریال است تغییر می یابد و واحد جدیدی به نام تومان، در سیستم پولی کشور وارد می شود.

واحد جدید که به ده جزء (ریال) تقسیم شده است دارای پشتوانه ای برابر ۱۰.۸۵۵ میلیونیم گرم طلای خالص خواهد بود و در نتیجه ارزش برابری تومان جدید به طلا ۸۷۶۶ ده میلیونیم گرم طلای خالص از مقدار طلای تومان فعلی خواهد بود.

مقامات بانکی تغییر ارزش برابری تومان با طلا را ناشی از ترقی قیمت رسمی طلا در دنیا می دانند. آمریکا اخیرا این برابری را تغییر داد و ارزش هر اونس طلا (۲۸ گرم) را که تاکنون ۳۵ دلار بود، به ۳۸ دلار افزایش داد.

این قیمت که قیمت رسمی است هنوز از قیمت بازار آزاد پایین تر است. تغییرات رسمی فوق به ایران امکان می دهد که از طلای پشتوانه خود استفاده بیشتری کند.

همچنین در همین صفحه گزارش دیگری با تیتر «بانک ها با یک درصد افزایش بهره پس انداز موافقت کردند»، نوشت:

بانک ها با یک درصد افزایش بهره پس انداز موافقت کردند

بانک ها توافق کردند که در شرایط فعلی حداکثر نرخ بهره پس انداز را از ۵/ ۴ درصد به ۵/ ۵ درصد برسانند و به این ترتیب یک درصد به نرخ بهره پس انداز افزوده شد. خبرنگار ما می نویسد نرخ بهره پس انداز بنا به پیشنهاد رئیس کل بانک مرکزی ایران و تصویب شورای پول و اعتبار از اول فروردین ماه جاری به میزان ۲ درصد افزایش داده شد و از ۵/ ۴ درصد به ۵/ ۶ درصد بالا رفت و این تصمیم به کلیه بانک ها برای اجرا ابلاغ شد.  ضمنا بنا به پیشنهاد رئیس کل بانک مرکزی نرخ بهره سپرده های مدت دار نیز یک درصد افزایش یافت و از ۵/ ۶ درصد به ۵/ ۷ درصد بالا رفت. بانک مرکزی در توجیه این اقدام معتقد است که این تصمیم به منظور تشویق پس انداز و حمایت از منافع پس انداز کنندگان به سوق پس انداز ها به امور تولیدی و جلب سرمایه های خارجی تقویت بازار پول و همچنین توسعه فعالیت های سیستم بانکی کشور کمک می کند.

ولی در کنار توصیه و توجیه بانک مرکزی درباره افزایش نرخ بهره پس انداز به میزان ۲ درصد نرخ بهره سپرده مدت یک درصد بانک ها در شرایط و اوضاع و احوال فعلی معتقدند اگر نرخ بهره پس انداز تا ۲ درصد افزایش یابد، پس انداز هایی که از این طریق به مصرف اعتبارات و وام های بانکی برای سرمایه گذاری می رسند، گران تر خواهند شد و درنتیجه روی تولید اثر منفی گذارده و سبب افزایش قیمت ها خواهد شد.

بنابراین در شرایط فعلی بانک ها تا یک درصد به نرخ بهره پس انداز می افزایند.

به این ترتیب از یک طرف به  توصیه بانک مرکزی در مورد جلب پس اندازها عمل خواهد شد و از طرف دیگر از گران شدن اعتبارات بانکی جلوگیری می شود.

در مورد نرخ بهره سپرده های مدت دار بانک ها به توصیه بانک مرکزی عمل خواهد کرد.»

پس از اعلام تغییر واحد پولی، روز دوشنبه ۲۸ فروردین سال ۵۰ نیز اطلاعات از عوض شدن اسکناس ها خبر داد. این روزنامه نوشت:

اسکناس ها عوض می شوند

تغییر واحد پول از ریال به تومان طی ۲۴ ساعت گذشته از مباحث داغ محافل اقتصادی و بانکی کشور بود و براساس بررسی که خبرنگاران اقتصادی اطلاعات در این زمینه به عمل آوردند، چنین احساس می شود که اغلب مقامات بانکی از تصمیم به تغییر واحد پول پشتیبانی می کنند.

در ضیافت ناهاری که بابک سمیعی، قائم مقام رئیس کل بانک مرکزی دیروز به افتخار «گابریل هاگی هالکی» رئیس کمپانی بزرگ مالی آمریکا مانوفکچر دهانوورتراست، برپا کرد و در آن اغلب روسای بانک ها و شخصیت های اقتصادی حضور داشتند، بحث حاضران در اطراف این مساله و نتایج آن دور می زد.

تغییر واحد پول از ریال به تومان پریروز در قالب لایحه جدید پولی و بانکی کشور به تصویب نهایی کمیسیون دارایی مجلس رسید.

این لایحه قبل از تصویب نهایی و ابلاغ به دولت باید در کمیسیون دادگستری مجلس نیز به تصویب برسد و پس از تصویب در جلسه علنی مجلس به سنا فرستاده خواهد شد.

هنوز معلوم نیست کار تصویب نهایی لایحه و  ابلاغ آن به دولت چه مدت به طول خواهد انجامید.

اما آنچه مسلم است اینکه محافل بانکی و اقتصادی کشور از هم اکنون مقدمات اجرا و خو گرفتن با سیستم جدید را فراهم می آورند. 

لایحه هشت سال قبل و در دوره بیست و یکم قانون گذاری از طرف دولت به مجلس تقدیم شده ولی تاکنون همچنان در دستور کار کمیسیون دارایی بوده تا به تقاضای دولت مطرح و مورد بررسی قرار گرفت.»

 تغییر قران به ریال

آخرین تغییر در واحد پول ایران در دهه نخستین سلطنت پهلوی صورت گرفت و این تغییر البته تغییر رسمی قران به ریال بدون هر گونه تغییر در ارزش واحد پول ایران بود.

«مقامات بانکی و مالی کشور امروز اظهارنظر کردند که در نتیجه تغییر واحد پول، به شرط آنکه از محاسبه اجزای ریال خودداری شود، نیازی به تغییر ماشین های محاسبات نیست و آنچه در محاسبات جدید بانک صورت گیرد، قرار دادن یک ممیز بعد از رقم واحد پول است.

به طور مثال رقم هفتاد و پنج ریال که تاکنون به این صورت ۷۵ ریال تحریر می شد از این پس باید ۵/ ۷ تومان نوشته شود. البته سیستم جدید تا مدتی برای مردم ثقیل است. اما به تدریج به آن خو گرفته خواهد شد.»

 تغییر در تحریر چک

«در نتیجه سیستم جدید تغییراتی در تحریر چک نیز صورت خواهد گرفت.

گو آنکه در سال های اخیر مردم اغلب عادت داشتند علاوه بر ذکر رقم به ریال روی چک ها در داخل پرانتز ارقام را به تومان نیز به عنوان یک اقدام تاکیدی ذکر کنند.

ترتیب رقم ده هزار و پانصد و پنج ریال در سیستم جدید باید یک هزار و پنجاه تومان و پنج ریال نوشته شود.»

 تغییر در اسکناس ها

«تغییر واحد پول در اسکناس ها و سکه هایی که از این به بعد چاپ و ضرب خواهد شد نیز مورد توجه قرار خواهد گرفت.

به این ترتیب از این به بعد اسکناس هایی که بعد از این خواهند آمد به عوض ریال کلمه تومان روی آنان چاپ می شود و اسکناس ها با حذف یک صفر شبیه و اندازه اسکناس های فعلی خواهند بود.

در اجتماع دیروز مدیران بانک ها و شخصیت های اقتصادی در ضیافت بانک مرکزی خبرنگار اطلاعات با تنی چند از حاضران پیرامون تغییر واحد پول به گفت وگو پرداخت.

مهدی سمیعی، رئیس اسبق بانک مرکزی، ابوالحسن ابتهاج مدیر بانک ایرانیان، بابک سمیعی قائم مقام رئیس کل بانک مرکزی و ده ها نفر دیگر از شخصیت های اقتصادی جملگی مدافع تغییر واحد پول از ریال به تومان بودند و دلایلی که برای این امر ارائه می کردند، حاکی از این بود که تومان از مدت ها قبل به عنوان واحد پول مورد استفاده عوام بوده و به عبارت دیگر تومان به طور غیررسمی از سال ها قبل جای خود را به عنوان واحد پول ایران باز کرده است.»

 سهولت در محاسبه

«مدافعان تغییر واحد پول به خصوص مدیران بانک ها در ادامه این بحث همچنین معتقد بودند که استفاده از تومان به عنوان واحد، سهولت بیشتری در محاسبات به وجود خواهد آورد.

تنها ایرادی که در این بحث به گوش رسید از طرف ابتهاج بود که معتقد است تلفیق لایحه پولی و بانکی و تغییر واحد پول با کاهش پشتوانه طلای واحد پول اقدام درستی نیست. گو آنکه کاهش پشتوانه واحد پول ناشی از ترقی قیمت رسمی طلا در دنیا است. مع ذالک همزمان بودن تغییر واحد پول با تغییر پشتوانه این چنین می نماید که تغییر  واحد پول مبنای کاهش ارزش پول ایران است.»

 مخالفان تغییر واحد

«به هر حال در مقابل این نظریات در دفاع از تغییر واحد پول از ریال به تومان عده ای نیز معتقدند که این تغییرات با اثرات روانی منجر به کاهش ارزش پول به طور ناخودآگاه و ترقی قیمت ها خواهد شد.

این عقیده به هر حال قابل بحث و تجربه کشورهای دیگر تا حدودی موید آن است. حال آیا تغییر واحد پول در ایران نیز منجر به ترقی قیمت ها و همواری راه برای سو ءاستفاده هایی خواهد شد یا نه؟

این مساله ای است که باید کارشناسان اقتصادی و مالی در اطراف امکانات آن اظهارنظر کنند.»

 تجربه انگلیس و فرانسه

آخرین کشوری که به تغییر واحد  پول خود اقدام کرد، انگلیس بود که با حذف شلینگ واحد پول خود را پوند تعیین کرد و هر پوند را معادل یکصد پنس اعلام کرد. قبل از انگلیس فرانسه نیز ارزش رسمی فرانک را صد برابر کرد. تومان یک کلمه فارسی قدیمی است که در اصل و در ایام صفویه دارای ده هزار جزء شاهی بود و شاهی از ایام صفویه واحد پول کشور به شمار می رفت. در زمان قاجار استاندارد سکه های ایران از طلا به نقره تبدیل شد. اما کلمات شاهی و تومان همچنان محبوبیت خود را در میان مردم حفظ کرد.