هشدار به پزشکیان: خطر مکانیسم ماشه جدی است، وقت نداریم!

به گزارش تین نیوز به نقل از اقتصاد ۲۴، انتخابات ریاست جمهوری دوره چهاردهم در شرایطی برگزار شد که در دو قطبی ایجاد شده میان سعید جلیلی و مسعود پزشکیان، این پزشک جراح متخصص قلب بود که توانست با پیروزی بر دیپلماتی نه چندان معتقد به دیپلماسی به ایستگاه پاستور برسد.

اما اکنون به نظر می رسد مسیر ساده ای در برابر مسعود پزشکیان قرار ندارد و او باید بعد از چیدن اعضای کابینه خود راهکاری برای وعده های داده شده بیاندیشد و احتمالا در سر این لیست نیز مسائل اقتصادی مطرح هستند.

اما در این میان وحید شقاقی شهری، عضو هیات علمی دانشگاه خوارزمی و کارشناس مسائل اقتصادی و همچنین از مشاوران اقتصادی رئیس اسبق بانک مرکزی می گوید که کار دولت چهاردهم به مراتب سخت تر از دولت سیزدهم خواهد بود. دولت سیزدهم، چند شانس بزرگ نصیبش شد که متاسفانه همه این فرصت ها را سوزاند.

مشروح گفتگوی با این استاد دانشگاه و تحلیلگر مسائل اقتصادی را در ادامه می خوانید:

** با توجه به وضعیت حال حاضر کشور و اعداد و ارقام آمار های اقتصادی کشور در بهار ۱۴۰۳، اولین اقداماتی که دولت مسعود پزشکیان باید برای بهبود فضای اقتصاد کشور به سراغ آنان برود را چه می دانید؟

- به نظرم اکنون کار دولت چهاردهم به مراتب سخت تر از دولت سیزدهم خواهد بود. دولت سیزدهم، چند شانس بزرگ نصیبش شد که متاسفانه همه این فرصت ها را سوزاند. دولت سیزدهم وقتی سر کار آمد، دموکرات ها در آمریکا بر سر کار آمدند. از طرف دیگر، جنگ اوکراین و روسیه نیز شروع شده بود.

جهان غرب هم سرگرم بحث جنگ اوکراین و روسیه بود، به اضافه اینکه قیمت انرژی هم بالا رفته بود؛ لذا تنفسی را دموکرات ها به ایران دادند. فقط هم این تنفس برای ایران نبود حتی به ونزوئلا هم برای افزایش صادرات نفت تنفس دادند.

در سه سال اخیر بازار سرمایه به فلاکت افتاد

متاسفانه دولت سیزدهم، به نظرم عملکرد بسیار ضعیفی در حوزه اقتصاد داشت. علی رغم فرصت های بی نظیری که نصیب این دولت شده بود، این فرصت ها سوزانده شد و شرایط بدی را رقم زد. مصداق این شرایط بسیار بد را در بازار سرمایه می توانید ببینید. بازار سرمایه عملا دماسنج اقتصاد ایران است. در سه سال اخیر، این بازار واقعا به فلاکت افتاد و به بدترین وضعیت دچار شد.
حاشیه سود بنگاه های تولیدی ما در بازار سرمایه از ۳۴ درصد سال ۱۴۰۱ به کمتر از ۱۳ درصد در سال ۱۴۰۲ کاهش پیدا کرد.

حتی دیدم سود شرکت های پتروشیمی نیز در همین یکی دو ساله اخیر رشد منفی داشته است. دولت چهاردهم واقعا در شرایط سختی عملا بر روی کار آمده و واقعا این دولت، کار بسیار سختی خواهد داشت. آبان امسال انتخابات آمریکا را داریم و احتمال پیروزی ترامپ خیلی زیاد است. اروپا هم اکنون دست جناح های افراطی افتاده که عملا نگرش های سخت گیرانه ای نسبت به ایران دارند.  در داخل کشور هم حالا با مجلسی مواجه هستیم که تقریبا شرایط و طیف خاصی الان در مجلس هستند. افرادی هستند که با بودنشان واقعا باید نگران دولت باشیم که با چنین مجلسی چگونه ۴ سال طی خواهد شد؟

همه این ها را با شرایط سخت اقتصادی در نظر بگیرید. میانگین تورم در این سه سال(دولت سیزدهم)، بیش از ۴۰ درصد شد. تورم هم می دانید که از سال ۹۷ روند افزایشی داشته و الان هفتمین سال تورم های بالا را سپری می کنیم. از این منظر، به نظرم اولین کاری که دولت چهاردهم باید انجام دهد، ارائه تصویر روشن و شفاف از آخرین وضعیت اقتصادی کشور است که مردم در جریان آن قرار گیرند. برخی نیز که محرمانه و فوق محرمانه است را باید برای رهبری و برخی مدیران ارشد کشور ارسال کنند.

**یعنی از اولین اقدامات لازم برای دولت چهاردهم را انتشار شفاف وضعیت کشور می دانید؟

- بله چرا که همچنان برخی از افرادی که در دولت سیزدهم هستند یا طرفدار این دولت هستند یا آمار ها را روشن اعلام نمی کنند، یا آمار ها دستکاری می شود یا آمار هایی که به نفع دولت سیزدهم است منتشر می شود، در حالی که آن تصویر، تصویر شفافی نیست. لذا دولت چهاردهم در اولین اقدام باید تصویر روشن و شفافی از وضعیت اقتصاد ایران به صورت محرمانه و هم برای عموم مردم تهیه و منتشر کند، چرا که آنچه دولت تحویل می گیرد، به نظرم دولتی است که می خواهد با شرایط سختی روی کار آید.

دومین کاری که به نظرم دولت باید انجام دهد، بحث تدوین نظام نامه و قواعد شایسته گزینی است. توجه کنید که دیدیم در دور اول انتخابات، ۶۰ درصد واجدین شرایط رای ندادند. در دور دوم هم علیرغم همه سفارش ها و تاکید هایی که رهبران گرایش های مختلف داشتند و حتی انتخابات هم دو قطبی شدیدی شده بود، بیش از ۵۰ درصد باز رای ندادند.

مردم از داماد بازی و رفیق بازی در پست های مدیریتی گله مندند

عملا این وضعیت نشان می دهد که مردم بی تفاوت و دلسرد شده اند، ناراحت هستند، و واقعا از عملکرد مدیران گله دارند.
یکی از مورد هایی که واقعا گله مند هستند نیز آشنابازی، داماد بازی و رفیق بازی در پست های مدیریتی است. در همین چند هفته اخیر می بینم واقعا پست های هیات مدیره باز برای آشنا ها زده می شود.

** و برای اجتناب از این وضعیت چه باید کرد؟

* دولت چهاردهم باید نظام نامه شایسته گزینی را آماده کند و این نظام نامه را محور انتخاب کابینه و حتی مدیران ارشد، اعضای هیئت مدیره های شرکت ها و بانک ها قرار دهد. این کار دومی است که به نظرم اولویت دارد.
پس من دو کار را اشاره کردم، یکی بحث تصویری از آخرین وضعیت اقتصاد ایران است که باید آماده و منتشر کند. حتی داده های محرمانه و فوق محرمانه را هم اگر نمی خواهد منتشر کند باید برای رهبری کشور بفرستد، یا برای مسئولان ارشد که بگوید چه چیزی را تحویل می گیرم. دومین بحث نیز نظام نامه شایسته گزینی است که مقدمات آن را فراهم کند.

دولت چهاردهم باید تکلیف مکانیسم ماشه را روشن کند

کار سومی هم که به نظرم دولت باید در همین یکی دو ماهه اخیر دنبال کند، مساله مکانیسم ماشه است. می دانید که با مکانیسم ماشه و بازگشت تحریم های سازمان ملل در سال ۲۰۲۵، یک سال فاصله داریم. زمانی نداریم که بخواهیم وقت را تلف کنیم. زمان برگزاری انتخابات آمریکا که دو سه ماه دیگر است و تا سر کار آمدن دولت جدید آمریکا و بحث پایان دوره ده ساله برجام و احتمال بازگشت مکانیسم ماشه، یک سال فرصت است؛ لذا دولت الان باید به صورت شفاف و روشن، بحث انتظار هایی که باید در حوزه رفع تحریم ها داشته باشد، منافعی که در حوزه بده بستان رفع تحریم ها داشته باشد را باید آماده کند. یعنی باید کاملا دقیق مشخص کند که وقتی می خواهد وارد بحث تحریم ها شود، چه خواسته هایی دارد و چه منافعی را دنبال می کند و چه هزینه هایی هم باید در این مبادله و داد و ستد انجام شود.

این منافع باید کاملا سنجش پذیر و روشن باشد. دیگر مانند دور قبل، خطا های دور قبل را انجام ندهیم که صرفا مذاکره ها، مذاکره های حقوقی بود.
بعد از برجام دیدیم که واقعا چه مشکلاتی سر کسب منافع وجود دارد. باید به صورت شفاف و روشن، منافع سنجش پذیر در این دور اخیر مذاکره ها لحاظ شود. این سه کاری است که باید با فوریت انجام شود.

**در مساله شاخص های اقتصادی دولت چه می تواند انجام بدهد؟

- بحث مهار تورم به نظرم باید اولویت کلیدی دولت باشد. تا زمانی که تورم های بالای ۳۰-۴۰ درصد وجود دارد، هیچ قول سیاست دیگری پاسخ نمی دهد و این یعنی رشد اقتصادی، رشد سرمایه گذاری و سیاست های دیگر اقتصادی بدون مهار تورم امکانپذیر نیست؛ لذا دولت باید برنامه روشنی برای مهار تورم داشته باشد.

آنچه آقای فرزین در بانک مرکزی در پیش گرفته بود، سیاست اشتباهی بود، چون مهار تورم را از کانال سیاست های پولی انقباضی دنبال می کردند. در حالی که معتقد هستم تورم در اقتصاد ایران، مرتبط با سیاست های مالی و گسست بخش واقعی از بخش پولی اقتصاد است.

به عبارتی، ریشه تورم در اقتصاد، رانت و عمدتا ناترازی های اقتصاد کلان به اضافه گسست بخش واقعی از بخش پولی اقتصاد است. این موارد هستند که روی سیاست های پولی اثر می گذارند و سیاست های پولی روی تورم؛ لذا اشتباه دولت سیزدهم این بود که مهار تورم را از سیاست های پولی انقباضی شروع کرد که من هم می دانستم امکان ناپذیر است چون ریشه تورم، جلوتر از سیاست های پولی است و این به سیاست های مالی بودجه ای و سیاست های بخش واقعی اقتصاد برمی گردد؛ لذا دولت باید تدبیر روشن و شناخت دقیق و عمیقی از مهار تورم داشته باشد. آنچه در بانک مرکزی دولت سیزدهم دنبال شد، شکست مفتضحانه ای بود که هم به مهار تورم منجر نشد و هم بخش واقعی و بازار سرمایه ما را از کار انداخت.

به نظرم آقای طیب نیا یا هر مسئول دیگری که مسئولیت دولت را خواهد داشت، باید اولین و مهم ترین کارش، مهار تورم باشد و آن اشتباه بانک مرکزی دولت آقای رئیسی را تکرار نکند، چون آن مسیر اشتباه را رفتند و پیامدهایش هم به تدریج ظاهر می شود.

اما اولین مساله برای دولت جدید باید ارائه گزارش شفاف و روشنی باشد که دولت چهاردهم در دو سطح افکار عمومی و مسئولان ارائه می دهد؛ یعنی به صورت گزارش محرمانه برای مسئولان و برای مردم به صورت گزارش عمومی.

این گزارش باید باشد تا رهبری و مقام های ارشد بدانند کشور الان در چه وضعیت بدی دچار شده است. این آمار ها باید روشن و شفاف باشد. متاسفانه آمار هایی که در دولت سیزدهم منتشر می شد عمدتا گلچین شده و گزینشی بود و واقعیت را نشان نمی داد.

**پیش بینی شما از ترکیب کابینه و چهره های تکراری چیست؟ به خصوص که مساله مجاهدان شنبه نیز مطرح می شود.

- بله مساله چهره های تکراری در کابینه هم مطرح است و اساسا اشاره های رخ داده به مجاهدان روز شنبه، همچنین مجاهدان دوره انتخابات نیز در همین راستاست. خواهشا چهره های تکراری زنبیل هاشان را بردارند و اجازه دهند دولت با خیالت راحت، نظام نامه شایسته گزینی اش را طراحی کند و مهم نیست جوان یا غیر جوان باشد. به نظرم مهم شایستگان هستند که باید انتخاب شوند. ما شایستگان را فارغ از اینکه جوان باشند یا میانسال باید انتخاب کنیم.

مجاهدان شنبه  زنبیل هاشان را بردارند تا دولت پزشکیان بتواند موفق عمل کند

ولی مجاهدان روز شنبه یا جمعه، اگر زنبیل هاشان را بردارند، دولت پزشکیان می تواند خیلی موفق باشد. دیدم هم آقای ظریف و هم آقای آذری جهرمی هم با همین ادبیات شروع کردند و پیشرو شدند که دیگران طمع پست و مقام نداشته باشند.

**مسئله FATF نیز به صراحت در مناظره ها مطرح شد که این طور گفته شد که شخص جلیلی مانع بوده است؛ حالا چه تضمینی وجود دارد که بار دیگر مانع نشود؟

- به نظرم این مساله حالا قابل حل شدن است. دولت می تواند دو لایحه CFT و پالرمو را دوباره به مجمع تشخیص ببرد و رای موافق آن را بگیرند، اما برای حل مساله FATF باید تیم قوی مذاکره کننده با میز آمریکا مذاکره کنند. باز می گویم، علیرغم هر چیزی پالرمو و بحث CFT ، این دو لایحه باید در مجمع تشخیص مصوب شود. در کنار آن، ایرانی ها باید بتوانند با میز آمریکا در FATF مذاکره اصولی انجام دهند که بعد از تصویب پالرمو و CFT این مسئله به درازا نکشد.

مذاکره با میز آمریکا مهمتر از تصویب CFT و پالرمو در مجمع تشخیص است

بدون مذاکره با میز آمریکا، همچنان علیرغم تصویب CFT و پالرمو، در لیست سیاه خواهیم ماند. به شرط اینکه بتوانند با میز آمریکا، سر بده بستان خروج از لیست سیاه مذاکره کنند. این هم الزام است و باید این کار را سریع آغاز کنند.

**از فرصت های سوخته در دولت سیزدهم گفتید. اکنون شرایط را با توجه به انتخابات پیش روی آمریکا چطور می بینید؟

- در انتخابات آمریکا به احتمال زیاد، ترامپ برنده خواهد شد. بعد از مناظره ضعیفی که از بایدن در مناظره شاهد بود، شواهد نشان می دهد احتمال پیروزی دموکرات ها بسیار پایین آمده است. اکنون حتی اگر از بایدن عبور کنند و دموکرات ها به سراغ گزینه های دیگری بروند، باز هم احتمال پیروزی دموکرات ها خیلی پایین است.

خلاصه باید طرف حساب مان را عمدتا در این مذاکرات، ترامپ بگذاریم. در دورانی که او رئیس جمهور بود، شاهد بودیم که مشکل های بنیادی با ایرانی ها داشت. کار تیم مذاکره کننده با ترامپ، کار بسیار سختی خواهد بود.  به نظرم باید برنامه روشنی برای مذاکرات طراحی شود. چه بهتر که اصلا این مذاکرات به صورت بده بستان منافع باشد؛ یعنی ما منفعتی بدهیم، منفعتی هم دریافت کنیم؛ کاملا سنجش پذیر. می خواهم بگویم صرفا مذاکره حقوقی نباشد. مذاکره باید مبتنی بر نفع و منافع دو طرف باشد. ما باید هزینه هایی بدهیم و منافعی را کسب کنیم، ولی کاملا سنجش پذیر باشد. زمان هم نداریم. یک سال فرصت داریم. سال آینده اگر این برجام به نتیجه نرسد، یادمان باشد که احتمال بازگشت تحریم های سازمان ملل مبتنی بر مکانیسم ماشه وجود دارد.

**خطر مکانیسم ماشه هم به نوعی برای ما جدی است.

- بله، اصلا زمان هم نداریم. تعجب می کنم که چرا این همه زمان تحلیف طولانی شد. می توانستند دولت جدید را به سرعت مستقر و کار را شروع کنند. ما زمان را از دست می دهیم. ای کاش تحلیف همین هفته برگزار می شد، دولت هم سریع تیمش را مستقر می کرد. زمان را نباید از دست دهیم. این زمان ها برای کشور حیاتی هستند.
هم بحث مذاکره های رفع تحریم ها، هم بحث مذاکره با میز آمریکا سر بحث FATF و هم بحث بازیابی اقتصاد ایران، شرایط بسیار سختی الان حاکم است.
بازار سرمایه ما الان سه سال است در بدترین شرایط خودش قرار گرفته است. بنگاه های تولیدی ما به شدت زیان ده شده اند. مشکلات آب، برق و گاز جدی است.

همه این موارد نیاز به این دارد که کار های جدی انجام شود. در عین حال نظام شایسته گزینی نیز مهم است. در ذهن تان باشد که باید نظام شایسته گزینی از انتخاب وزرا تا هیئت مدیره شرکت ها و بانک ها و... داشته باشیم. اگر واقعا می خواهیم مردم دلسرد نشوند و روحیه بگیرند و واقعا بتوانند مشارکت کنند، باید دامادبازی و سفارش بازی و آشنابازی را کنار بگذاریم. سالیان سال است که مشاهده می کنم در انتصاب ها چقدر آشنابازی، دامادبازی و رانت بازی وجود دارد. این نیاز به کار سنگین دارد که به قول آن دوست مان، مجاهدان روز جمعه و شنبه کنار روند و نظام شایسته گزینی خوب طراحی شود و تیمی نخبه بتواند شناخت دقیقی از انتخاب افراد داشته باشد.

باز هم برای من جوان و میانسال و... مهم نیست. مهم افراد شایسته است. مسیر اشتباه را نرویم که جوانانی که رشد پیدا نکرده باشند و در فرایند ارتقاء نباشند و تجربه نداشته باشند ناگهان سمت بگیرند و این خودش می تواند دردسرساز باشد. مهم، انتخاب افراد شایسته و چگونگی انتخاب آنها از میان افراد نخبه، مبدع، نوآور و خلاق است.

مثال این شایسته سالاری را  ندیم مکارم از اندونزی می دانم، جوان ۳۵ ساله ای که مدیرعامل استارت آپی با بیش از ۳۲ میلیارد دلار سرمایه بود. خود این فرد به تنهایی توانسته با خلاقیت خودش، ۱۰ میلیارد دلار دارایی داشته باشد. الان ۵ سال است که وزیر آموزش، تحقیقات و تکنولوژی اندونزی شده و به اقداماتی نوآورانه در مدارش و دانشگاه های اندونزی دست زده و کار های اساسی و نوآورانه انجام می دهد. می خواهم بگویم کشور هایی که پیشرفت می کنند، سعی دارند کابینه خود را از افراد نخبه، کارآفرین، مبدع و نوآور طراحی کنند.

نیازمند «ندیم مکارم»ها در اقتصاد ایران هستیم

همین آقای ندیم مکارم را اگر در اینترنت سرچ کنید، می بینید که فوق لیسانسش را از دانشگاه هاروارد گرفته است؛ یک کارآفرین است، خودش توانسته استارت آپی را با ۳۲ میلیارد دلار ارزش بازاری ایجاد کند. بعد در دولت وارد شده و الان وزیر آموزش، فرهنگ، تحقیقات و تکنولوژی اندونزی است. او شروع به اصلاحات نوآورانه کرده است. می خواهم بگویم کشور واقعا به چنین افرادی نیاز دارد. انتخاب و گلچین کردن این افراد هم، کار سختی است و تیمی که آقای پزشکیان می گذارد، خودش باید بتواند اینگونه افراد را شناسایی کنند؛ افرادی که فارغ التحصیل دانشگاه های معتبر جهانی یا ایرانی باشند یعنی تحصیلات عالیه در بهترین دانشگاه ها را داشته باشند. در ضمن افراد نوآور و خلاقی باشند که بتوانند تحولاتی را واقعا در ساختار نظام حکمرانی کشور در اقتصاد ایجاد کنند.

** یعنی تمرکز بر شایسته سالاری را لازم می دانید؟

- بله، واقعا به نظرم نظام نامه شایسته سالاری، یکی از مهم ترین کار هایی است که دولت باید شروع کند. نظام نامه ای که انتصاب وزرا، معاونان وزارتخانه ها، مدیران عامل و اعضای هیئت مدیره شرکت ها و بنگاه ها را کاملا شفاف و روشن می کند. فرقی هم نمی کند که جوان باشند یا میانسال، مهم این است که تحصیلات معتبر از بهترین دانشگاه های ایران و دنیا داشته باشند. در کنارش افراد نوآور، خلاق و افراد شایسته ای باشند که بتوانند تحولاتی را در دولت ایجاد کنند.

** ببینید یک مساله در سیاست خارجی این است که بخشی از مخالفان و منتقدان می گویند مکانیسم ماشه اهمیتی ندارد و ما به اندازه کافی تحریم شدیم.

- نه، اصلا اینطور نیست و اگر مکانیسم ماشه را سال بعد دوباره برگردانند، تمام تحریم های سازمان ملل برمی گردد. این همه دولت گذشته تلاش کرده بود که از زیر فصل هفتم منشور سازمان امنیت خارج شود. با مکانیسم ماشه دوباره ذیل همان قطعنامه ها برمی گردیم و تحریم های بین المللی اعمال می شود. اکنون، اما در فرصت خوبی هستیم. الان مشکل مان دیگر با بحث برجام نیست. طرف حساب مان آمریکاست که واقعا اگر عزمی باشد می توان نشست و گام به گام با منافع فی مابین، این مسئله را حل کرد. دیگر نباید بگذاریم دوباره برگردیم به نقطه سر خط بعد از ده سال.

در مذاکرات نباید به ۱۰ سال بازگردیم

این مساله و مذاکره نیز دیگر تیم حرفه ای می خواهد که کار را به سرعت شروع کند. زمان هم نداریم. باید علاوه بر موارد حقوقی، منافع سنجش پذیر اقتصادی فی مابین هم آماده شود. ایراد ندارد، طرف ایرانی یک امتیاز بدهد، آن ها هم در مقابلش امتیاز اقتصادی سنجش پذیر به ما دهند. این امتیاز های فی مابین باید تبادل شود. به همین دلیل می گویم در تیمی که برای مذاکرات می رود، حتما افراد آگاه به مسائل اقتصادی باید حضور داشته باشند؛. یعنی مذاکره نباید صرفا مذاکره حقوقی باشد. مذاکره حقوقی اقتصادی باشد. انتفاع اقتصادی سنجش پذیر هم نصیب ایران شود.
مسائل بین المللی و مسائل منطقه ای و قواعد بین المللی را باید حل کنیم. ما زمان نداریم. کشور های منطقه الان به سرعت پیش می روند. الان خودمان دور خودمان حصار کشیده ایم و این کشور را عقب می اندازد.

از اقتصاد عربستان و ترکیه عقب مانده ایم

اقتصاد ترکیه، ۱۰ سال پیش به اندازه اقتصاد ایران بود. الان اقتصاد ترکیه دو برابر اقتصاد ایران شده است. اگر مدت دیگری هم تعلل کنیم، به شدت از اقتصاد عربستان و ترکیه عقب خواهیم ماند و قطعا از منطقه و مناسبات منطقه ای حذف می شویم. ما فرصت نداریم. به اندازه کافی فرصت ها را سوزانده ایم. بیش از ۱۳ سال است که فرصت از دست می دهیم. کشور های منطقه با سرعت پیش می روند. الان اقتصاد ترکیه دو برابر اقتصاد ایران شده است. اقتصاد عربستان ۴۰ درصد از اقتصاد ایران بزرگ تر شده است.

در حالی که ۱۰ سال پیش، اقتصاد ایران، ترکیه و عربستان هم اندازه بود. حالا ببینید در ترکیه و عربستان چه پروژه های بزرگی شروع کرده اند.
ما سرگرم مسائل حاشیه ای و بی خودی هستیم و از واقعیت ها فرار می کنیم و به نوعی درگیر توهم و خیالبافی شدیم. حضور آقای پزشکیان به نظرم غنیمتی است برای کشور ما که بتوانیم این مسائل حاشیه ای توهمی را دور کنیم. الان ۱۳ سال است که گرفتار مسائل حاشیه ای شدیم و کشور به اندازه کافی عقب مانده از منطقه هستیم.