اقتصاد ایران چگونه مستعد «صنعت زدایی» شد؟

21 سال پس از تدوین مطالعه «استراتژی توسعه صنعتی»، عده ای از اقتصاددانان و محققان جوان که با «پژوهشکده مطالعات اقتصادی و صنعتی شریف» همکاری می کنند، به سفارش «بنیاد توسعه صنعتی و کارآفرینی مهندس محسن خلیلی عراقی» طرحی تهیه و تدوین کرده اند که روایتی دقیق از دلایل ناکامی ایران در مسیر صنعتی شدن است.

این مطالعه بار استراتژی توسعه صنعتی را به دوش نمی کشد اما مطالعه ای ارزشمند درباره دلایل ناکامی صنعت در دو دهه گذشته است.  از سال 1382 تا امروز گزارشی که روندهای صنعتی ایران را دنبال کرده باشد، تهیه و تدوین نشده اما پژوهش جدید مسعود نیلی و 25 اقتصاددان جوان که تحت عنوان «پایش تحولات صنعتی کشور» تدوین شده، ضمن این که به آسیب شناسی بخش صنعت پرداخته، تصویر جامعی از صدمات وارده به صنعت در این سال ها ارائه می دهد. 

از نیمه دوم دهه 1370 تا پایان نیمه اول دهه 1380 دوره ثبات بخشی به سیاست های اقتصادی و ایجاد آرامش در سیاست داخلی و خارجی نام گرفت.  نیمه دوم دهه 1380 اما دوره وفور درآمدهای نفتی بود و البته در همین دوران مسئله یارانه های انرژی و طرح هدفمندی یارانه ها در سال 1389 اجرا شد. بعد به سال های ابتدای دهه 1390 می رسیم که مسئله تحریم به طور جدی اقتصاد ایران را تحت تاثیر قرار داد و با تصویب قطعنامه های متعدد شورای امنیت، اقتصاد و جامعه ایران در شرایط بسیار سختی قرار گرفت. اما در فاصله کوتاهی پس از این دوران مشقت بار، دوره جدیدی آغاز می شود که شرایط را دگرگون می کند.

ایران مذاکره با غرب را به مشاجره و تنش ترجیح می دهد، برجام امضا می شود و ایران می تواند دوباره نفت خود را صادر کند و به این ترتیب، چشم انداز مثبتی از آینده برای جامعه و اقتصاد شکل می گیرد. این دوره هم دوام چندانی ندارد و با روی کار آمدن دونالد ترامپ و خروج آمریکا از برجام و عملاً بازگشت به شرایط قبل، تحریم ها بیشتر و سخت تر می شود که تا امروز هم ادامه دارد.

مطالعه نشان می دهد که طی این دوران، شوک های متعددی از سمت خارج و شوک هایی داخلی از سمت سیاست گذاری به اقتصاد وارد شده که نقطه اصابت اغلب این شوک ها بخش صنعت بوده است. به این ترتیب اقتصاد ایران وارد فرآیند «افول صنعتی» می شود که «صنعت زدایی» نتیجه آن است.

اما چنان که شرح داده شد، این مطالعه متمرکز بر گذشته صنعت ایران نیست و بخش های مهمی از آن به آینده مربوط می شود. نیلی و همکاران نشان می دهند که ما در یک نقطه عطف تاریخی قرار داریم که در آن قرار است تحولات بزرگی رخ دهد که با خروجی مسیرهای قبل همخوانی ندارد و دنیایی کاملاً متفاوت است. اغلب کشورهای صنعتی دنیا خود را متناسب با دستاوردهای «انقلاب صنعتی چهارم» تنظیم کرده اند. در نتیجه کشورهای در حال توسعه و کشورهایی که به تازگی در مسیر صنعتی شدن قرار گرفته اند، باید به ناچار رویه های خود را تغییر دهند. زنجیره های ارزش در دنیا و نحوه تعامل تجاری کشورها در حال تغییر است. پدیده جهانی شدن به طور کل متفاوت شده و توجه به محیط زیست و تغییر اقلیم اهمیت پیدا کرده است. 

به این ترتیب دنیایی که امروز وارد آن شده ایم در دو دهه آینده کاملاً متفاوت با امروز خواهد بود. 

 به این ترتیب مطالعه تلاش می کند که به تصمیم گیران کشور و کارآفرینان بخش خصوصی یادآوری کند که دیر جنبیدن برای پیوستن به تحولات انقلاب صنعتی چهارم در مقایسه با دیر جنبیدن در ورود به تحولات صنعتی 20 سال پیش، تفاوت بسیار بزرگ تری را در نتیجه رقم می زند. 

همایش چالش های صنعتی شدن ایران

آن چه به طور خلاصه شرح داده شد، قرار است در همایشی با عنوان «چالش های صنعتی شدن ایران؛ از حکمرانی اقتصادی تا تحولات جهانی» به طور مفصل توسط تهیه کنندگان طرح ارائه شود. 

همایش را گروه رسانه ای دنیای اقتصاد با همکاری دانشگاه شریف و بنیاد خلیلی برگزار می کند و مسعود نیلی، امینه محمود زاده و علیرضا ساعدی سخنرانان اصلی همایش هستند.

در فصل پایانی همایش نیز قرار است میزگردی برگزار شود که علاوه بر دکتر مسعود نیلی، آقایان احمد دوست حسینی، محسن جلال پور، فرهاد نیلی، محسن افشین و رحمن قهرمان پور نیز حضور دارند.

این همایش 25 آذرماه ، در هتل المپیک تهران برگزار می شود.

برای ثبت‌نام در این همایش می‌توانید به اینجا مراجعه کنید.